Senex imperio, à quo depulfus erat ab Amulio, iterum potitur, beneficio nepotum: & muri urbis ponuntur feftis Et Tatius & pa Palilibus. 1 regnum Italia: & Numitor | Rexit opes: Numitorque fenex amiffa nepotum vir tres Sabini bella movent; lentium ore retinent vocem, Sola Venus orti Curibus more luporum fi-Nec ftrepitum verfo Saturnia cardine fecit. portæ cecidiffe repagula fenfit; Et claufura fuit; nifi quod refcindere nunquam Diis licet acta Deûm. Jano loca juncta tenebant 785 Naides Aufoniæ gelido rorantia fonte: atque aggrediuntur Romanos fomno fuperatos, & eunt ad portas, quas Romulus Ilia filius obferaverat forti repagulo. Attamen ipfa June aperuit unam, neque fonum reddidit cardine moto. Sola Venus advertit retinacula valvarum dimota effe; at fuit obthuratura, nifi quod nunquam fas eft Diis evertere facta aliorum Deorum. Naiades Italica obtinebant loca finitima lani Sacello ir rigua fonte gelido: petit ab his fuppetias. Neque nympha reftiterunt Dea pofcenti Has rogat auxilium, nec Nymphæ jufta petentem 795 aqua: atque eduxerunt ve. nas & rivos fua fcaturiginis. Nondum tamen aditus lani aperti erant praclufi, neque aqua impediverat viam. Submittunt igitur pallida fulfura fcatenti fonti, atque accendunt venas illius finuofas bitumine ardenti, & calor penetravit ad intimos receffus fcaturiginis his viribus atý, aliis; & aqua, qua modo poteratis contendere cum frigiditate Alpina, non ceditis ipfis flammis. Uterque poftus fumat rore calido; 773. Nepotum] Remi & Romuli. NOT A. 774. Palilibus] Que Pali Paftorum Dea 12 Calend. Maias erant dicata: quo die Urbis Romæ fundamenta à Remo atque Romulo jacta funt. 775. Tatius] Sabinorum dux acerrimus, qui, propter Sabinarum raptum, graviffimum bellum Romanis intulit; atque pace facta in regni partem acceptus eft. 776. Tarpeia] Sp. Tarpeii, arcis Romanæ præfecti, fuit filia, quæ hoftibus arcem prodidit, ornamentis capta quæ illi in finiftris geftabant: Cum verò ambiguis verbis ea promififfent, ut & fidem datam fervarent, atque infidam ulcifcerentur, fcuta pro armillis in illam conjecerunt. 778. Sati Curibus] Sabini, quorum Cures urbs fuit princeps: à qua Romani poft initam focietatem Quirites dicti. 785. Fano] Id eft Templo, quod in hujus Dei honorem pofitum. fuerat; pace claudebatur, bello (forte ex re, quam nunc habemus præ manibus) patebat. 787. Rogat] Venus. Defcribit Poëta mutationem aquarum frigidarum in calidas. Nam in ipfo prælio cum fugerent Romani, precibus Veneris (aut ut alii fcribunt, Romuli) aqua calidæ fcaturire cœperunt, quibus Sabini prohibiti funt ulterius Romanos perfequi. 791. Lurida] Quæ vapore luridum colorem atque pallidum efficiunt. 792. Incendunt] Quanquam Jano ifta tribuit ipfe Nafo Faft. 1. 794. Alpino] Frigidiffime verò ex Alpibus undiquaque fcatent aquæ. 796. Gemini Poftes, pro templi portis geminis bifrontis Īani. Portaque, Portaque, nequicquam rigidis permiffa Sabinis, valva, fruftra aperta (avis Sabinis, fuerunt obthurata novo fonte, donec miles Martius capefferet arma. Qua poftquam Romulus fponte induxit, & tellus Romana fuit cooperta corporibus & Sabinorum, & indigenarum ; atque gladius fceleftus confudit fanguinem generi cum cruore foceri, decernunt ta XVIII. Occiderat Tatius, populifque 805 men bellum pace componere, æquata duobus, Romule, jura dabas pofita cum caffide Mavors 815 neque ad internecionem pugnare; & Tatium recipi in focietatem regni. & Tu Romule, ponebas leges XVIII. Tatius obierat, communes duobus populis : cum Mars omifa galea, talibus alloquitur patrem Deorum atg, hominum: Tempus adeft, pater, fiquidem imperium Romanum floret amplo funda mento, neque unum tantummodo Deum tutelarem habet, quo protegi & defendi poffit,) pendi mercedem quam mihi & dignissimo nepoti meo pollicitus es, atque recipere in cœlum fublatum ex terris. Tu dixifti mihi olim in catu Deorum, (nam in memoria habeo & pia illa, qua tu protulisti, dicta menti mea tenaciter inharent,) Unus erit, quem tu ô Mars evehes in calum caruleum. Promiffa tua jam abfolve. Omnipotens affenfus eft: atque obduxit cœlum opacis nebulis, & tremefecit Urbem tonitru & fulgure. NOTA. Mars in Faft. 2. Jupiter, inquit, habet Romana &c. 810. Nepotis Romuli: Siquidem Martis filius, qui Jovem patrem habuit. Recenfetur & hæc Amodioris 2. Faftor. 813. Memoro] Memini. Sæpius enim idem fignificat ac narro. 816. Nubibus] Repente cum Concionem haberet ante urbem apud Caprea paludem, è confpectu ablatus eft. Difcerptum aliqui à fenatu putant ob afperius ingenium. Sed oborta tempeftas, folifque defectio confecrationis fpeciem prabuerunt: cui mox Julius Proculus fidem fecit, vifum à fe Romulum affirmans avguftiore forma, quam fuiffet. Florus. 817. Terruit] Iftud ex hiftoriæ fide: ut intelligi poteft ex loco L. Flori jam citato, Leg. orbem pro urbem, fed properam. Ita enim Horat. de Jove. Lib. 1. Od. 2. Dextera facras jaculatus arces Rubente Tii Qua Qua Gradivus cognovit effe bus fibi nunc liceret fi Quæ fibi promiffæ fenfit data figna rapinæ, indicia fibi exhibita qui- Innixufque haftæ, preffos temone cruento lium fuum Romulum ra- Impavidus confcendit equos Gradivus, & ictu 820 pere è terris; atque inni-Verberis increpuit: pronumque per aëra lapfus xus hafta confidenter con- Conftitit in fummo nemorofi colle Palati : fcendit equos onuftos temone Reddentemque fuo jam regia jura Quiriti cruento, & agitavit eos ictu Abftulit Iliaden. Corpus mortale per auras Dilapfum tenues: ceu lata plumbea funda Miffa folet medio glans intabefcere cælo. Pulchra fubit facies, & pulvinaribus altis Dignior, & qualis trabeati forma Quirini. Flebat, ut amiffum conjux ; cum regia Juno Irin ad Herfiliam defcendere limite curvo Imperat: & vacuæ fua fic mandata referre. fcutica; & vetus per decli- tuas lacrymas; &, fi cupis 825 830 835 XIX. O & de Latia, ô & de gente Sabina 840 Et liquet effe Deam,) duc, ô duc, inquit: & offer Conjugis ora mihi. Quæ fi modo poffe videre cernere maritum, veni me ducente in lucum, qui virefcit in monte Quirinali atque umbra fua obtegit templum regis Romani. Iris obfequitur; atque delapfa in terram per arcus variis coloribus diftinctos affatur Herfiliam verbis juffis. Illa vix erigens oculos facie pudibunda, ô Dea, inquit, nam neque poffum dicere quanam fis, & conftat effe Deam, duc, ô duc, & mihi oftende faciem mei mariti: qua, fi fata concefferint Fata femel dederint; cælum afpectaffe fatebor. Excipit: & prifcum pariter cú corpore nomen 850 men cum corpore, afpicere tantum femel, a gnofcam vidiffe cœlum. Et fine cunctatione proficifcitur in montem Romuleum cum virgine Thaumantea. Ibi Stella ex cælo demiẞa cecidit in terram, à cujus igne coma Herfilia incenfa receffit in calum cum ftella. Ædificator urbis Roma hanc excipit manibus notis, atque fimul mutat antiquum no & appellat Oram, qua Dea uxor eft nunc Quirini. P. OVIDII NASONIS Metamorphofeon LIBER XV. ARGUMENTU M. SEcutus eft Numa: qui cum de originibus Crotonis inquireret, nigros calculos quondam in albos fuiffe commutatos comperit. Et Pythagoram de perpetuis rerum transformationibus difputantem audivit. Mortuum deinde Numam deflens Egeria, nec Hippoliti, qui fuas ipfi converfiones proponebat, confolationem admittens, in fontem liquefcit. Id quod non minus fuit mirandum, quam quod Romuli lancea arbor, aut Cippus factus est cornutus. Iulius Cæfar denique in stellam poft mortem commutatus fuit. INTERPRETATIO. I. Quaritur interea, quis ferat onus tanti imperii, &poffit fuccedere tanto regi. Fama pranuncia veri I. Q Uæritur interea,qui tantæ pondera molis Fama Numam. Non ille fatis cognoffe Sabinæ addicit Numam jufticia & Gentis habet ritus: animo majora capaci integritate nobilem impeConcipit; & quæ fit rerum natura requirit. rio. Ille non eft contentus feire ceremonias gentis Sa- Hujus amor curæ, patria Curibufque relictis, bina: mens illius perfpi 5 esx ad altiora afpirat, atque exquirit qua fit natura rerum. Cupiditas hujus ftudii fecit, nt Patria & Curibus defertis, NOTÆ. 4. Numam ] Fuit Numa Pompilius | ne atque juftitia gubernaret. ultro à Romanis petitus ob inclytam religionem, qui eo denique ferocem populum redegit, ut, quod vi & injuria occupaverat imperium, religio 5. Ritus] Sacra, ceremonias, omnemque Deorum cultum docuit. 7. Curibus] Vid. lib. 14. 778. |