उदीचां तु वर्तिका; अष्टका 'a kind of Shruddha, अष्टिका (in other cases).

(2) सूतिका - सुतका, a woman recently delivered; पुत्रिका or पुत्रका, वृन्दारका or वृन्दारिका a goddess.

(3) when the follows upon the fem, termination 3 shortened to अ and is preceded by a or क; as आर्या + क= आर्यक + आ = आर्यिका or आर्यका चटका चटकिका or चटकका &c. ; but सांकाइये भवा सांकारियका.

(e) This change of sto in necessary when the follows the य or क of a root; सुनयिका, सुपाकिका, &c.

Exceptions to § 306.

$ 307. (a ) * A pratipadika ending in कर, except यत्कर, तत्कर, किंकर + and बहुकर; घ्न, सर preceded by पुरः, अयतः अमे and पूर्व; and चर preceded by सेना, दाय and words expressive of place; the words नद, चोर, देव, ग्राह, गर, प्लव, and सूद, nominal bases ending in, nominal and verbal derivatives formed by the affix s causing Vxddhi or Gum, such as औपगः, औत्सः, कुंभकारः, भारहारः, &c. and words ending in the Tad. affixes द्वय.स., यादृशः, तादृशः, दघ्न, मात्र, and इक ( with some exceptions) and in the krt aflix form their feminine in when they are not used adjectively; ९.g. भोगकरी conducing to pleasures; एककरी &c. पालेघ्नी, पित्तघ्नी, &c. अग्रेसरी, &c. सेनाचरी, कुरुचरी, a woman of the Kuru country; मत्स्यचरी, &c. नदी, देवी, सूदी &c. सोपर्णेयी, वैनतेयी, &c. ऐन्द्री, अत्सी, &c. कुंभकारी, नगरकारी, &c. उरुद्वयसी दघ्नी - मात्री measuring or reaching as far as the knee; &c.; आक्षिकी, लावणिकी, &c. यादृशी,

*

टिङ्काणञ्यसजून मात्र च्तयठक्टञ्कञ्क्वरपः | Pán. IV. 1. 15, † Vide the Káshikà on Pân, III. 2. 21.

ताईशी, इवरी, cranescent, an unchaste woman &c. गत्वरी, &c. ; but किंकरा, बहुकुरुचरा नगरी.

(b) * Also words ending in the Tad, affixes न, न, ईक, य (cansing Vrddhi), and the words तरुण and तलुन; स्त्रैणी, पौत्री, mect for a_man; शाक्तीकी, तरुणी, तलुनी, &c. also words ending in the ket, affix अन cansing a nasal to be inserted before it; आढüकरणी.

(c) † Words indicative of the stages of life except the last take the fein. affix ई; कुमारी, किशोरी, बकरी, वधूटी, चिरण्टी (both meaning ‘a young ऋoman'); bur वृद्धा स्थविरा &c. as these imply old age. कन्या is an exception.

(7) Ost The words केवल, मानक, भागधेय, पाप, अपर, समान, आर्यकृत, सुमङ्गल and भेषज form their fem. in ई when they are used as nanies (or in the Veda); केवली, मामकी, समानी, आर्यकृती, &c.; but केवला, समाना, &c. when they are not names.

(e) $ The words नर्तक, खनक, रञ्जक and रजक, those derived by alding the Krt. affixes आक, and (added to certain roots) and the words included in the गौरादिगण form their fem. in ई: नर्तकी, रजकी, &c. कुट्टाकी one who divides or cuts; लंटाकी robbing or

• नत्रस्नञी कक्कूरूपुंस्तरुण तलुनीनामुपसंख्यानम् 1 Vart. यञश्च | Pán. IV. 1. 16.

वयसि प्रथने Pán. IV. 1. 20 वयस्यचरम इति वाच्यम् | Vart. i Vide Pan. IV. 1. 30.

$ पौरादिभ्यश्च | Pan. IV. 1. 41. The following are the more important of the words included in the गौरादि group : - गौर, मनुष्य, ऋष्य, पुट, द्रोग, हरिण, कण, आमलक, बदर, बिंब, पुष्कर, शिखण्ड, सुषम, अलिन्द, आढक, अश्वत्थ, उभय, भृङ्ग, मह, मठ, श्वन्, तक्षन्, अनडुह, अनडूाह् देह, देहली, रजा, आरट, नट, आस्तरण, आग्रहायण, मङ्गल, मन्थर, मण्डल, पिण्ड, ह्रद, बृहत्, महत, सोम, सौधर्म, &c.

stealing, धात्री, &c.; गौरी, मनुषी, गृङ्गी, हरिणी, मातामही, पितामहीं &c. ; सुंदर has सुंदरा and सुंदरी.

$ 308. Some prátipadikas ending in the Tad. affix य insert आयन् before ई; गार्ग्यायणी (the grand danghter of गर्ग), लौहित्या यनी, कात्यायनी, &c.

§ 309. The following eleven pra'tipadikas form their feminine. in ई under the circumstances mentioned t जानपद when it qualifies वृत्ति or ‘maintenance, कुण्ड when it means 'a vessel,' or 'a man of a mixed class,' गोण 'a full sack,' स्थल 'a natural site,' भाज ‘boiled,' नाग ‘a huge elephant, ' and काल ‘a particular colour,' नील when it refers to a garment or means 'indigo,' when it means ‘something made of iron,' कामुक ' desirous of enjoyment,' and कचर ‘a knot of hair;' as जानपदी [वृत्तिः ], जानपदा नगरी; कुण्डी अमत्रं [a vessel ], कुण्डान्या, गोणी आवपनं चेत् गोणा अन्या ie an empty sack ;' स्थली अकृत्रिमा चेत्, स्थला अन्या ie ground artificially prepared ;' भाजी आणा (rice-gruel) चेत् भाजा अन्या, नागी स्थूला चेत् नागा अन्या; काली वर्णश्चेत् काला अन्या . . if it be a proper name; नीली अमाञ्छादनं चेत् नीला अन्या, नील्या रक्ता छाटी इत्यर्थः, नीली गौः, or नीला (when a name ), कुशी अयोविकारश्चेत्, but कुशा 'a wooden peg'; कामुकी 'a woman desirous of enjoyment,' कामुका ‘one anxious to meet her lover, ' कबरी 'a braid of hair,' but कबरा — variegated.' शोण has शोणी - णा.

$ 310. ↑ The feminine of nouns denoting a ‘a male' is formed

* सर्वत्र लोहितादिकतन्तेभ्यः | Pin IV. 1. 18.

+ जान पदकुण्ड गोणस्थल भाज नागनील कुश कामुकक बरादृत्य मत्रावपन कृत्रिमाश्रागास्थौल्यावर्णनाच्छादनायोविकार मैथुनेच्छा केशवेशेषु Pán. IV. 1. 42. शोणात्प्राचाम् । Pân. IV. 1, 43.

+ पुंयोगादाख्यायाम् । Pán. IV. 1. 48. पालकान्तान | Vartika. सूर्यादेवतायां चापू वाच्यः | Vàrtika.

by adding ई when the wife of that male is meant; गोपस्य स्त्री गोपी, शुद्री (sometimes शुद्राणी also ) ' wife of a S'udra. '

(a ) but not of nouns ending in पालक; as गोपालिका 'the wife of a cowherd' (but गोपाल has गोपाली), अश्वपालिका 'the wife of a horse-groom.'

(b) सूर्य has सूर्या 'the divine wife of Surya'; but सूरी . कुन्ती * who was a mortal. '

§ 311 * The words इन्द्र, वरुण, भव, शर्व, रुद्र, मृड, and आचार्य, हिम and अरण्य both implying 'vastness'; यव meaning bad or spoiled barley', when the feminine denotes the alphabet of the Yavanas, मातुल and आचार्य form their fem. in ई but insert आन् before this ई: e g इन्द्राणी 'the wife of Indra'; वरुणानी 'the wife of Varuna', &c. ; हिमानी 'a vast sheet of ice', अरण्यानी 'an immense expanse of forests,' दुष्टो यवो यवानी, यवनानां लिपिर्यवनानी, bat यवनी 'the wife of a Yavana or a Yavana woman ; आचार्यानी+ (and Do णी) 'the wife of an Acharya or a holy teacher'; but आचार्या ‘a woman who teaches, a spiritual preceptress'.

(a) † The words मातुल and उपाध्याय insert this आन optionally; मातुलानी, मातुली; उपाध्यायानी, उपाध्यायी; the wife of a pre'ceptor', but उपाध्यायी or उपाध्याया 'a female preceptor', ‘a woman who herself performs the work of an उपाध्याय'; in the case of अर्य and क्षत्रिय, आन् is optionally inserted before the ई, when no wife is meant; अर्या— अर्याणी, 'a mistress or a woman of the Vaishya

* इन्द्रवरूगभवशर्व रुद्रमृडहिमारण्य यवयवन मातुलाचाणामानुक् Pán. IV. 1. 49. हिमारण्ययो महत्वे | यवादोषे | यवनालिप्याम् | Vartikas.

↑ आचार्यदणत्वं च । Vàrtika.

+ मातुलोपाध्याययोरानुक् वा । या तु स्वयमेवाध्यापिका तत्र वा ङीष्वाच्यः | अर्य-, क्षत्रियाभ्यां वा | स्वार्थे Vartikas.

or trader class'; क्षत्रिया, क्षत्रियाणी 'a woman of the Kshatriya or warrior class', अर्यो 'the wife of a Vaishya', क्षत्रियो 'the wife of a Kshatriya.'

§ 312. *Nouns ending in and not having for their penultimate, except हय, गवय a wild ox, मुकय, मनुष्य and मरस्य take ई when ‘class' is implied ; . . वृषली 'a Sudra female' (also the wife of a वृषल, see § 310. above); similarly ब्राह्मणी, महाशूद्री, &c. ; हरिणी, मृगी, औपगवी 'a woman of the औपगव class of Brahmans,' की ‘a woman of the कर class of Brahmanas,' jc.; हयी, गवयी, मुकयी, मनुषी and मत्सी (Vide $ 305. d.) ; but देवदत्ता 'a woman of that name; r as it is one of the words incluled in the Ajàdi group; see. $ 306. and foot-note); शूद्रा a woman of the Sudra class' (Vide $ 306 above; words ending in पाक, कर्ण, पर्ण, पुष्प, फल, मूल and वाल form their fem. in ई when kind is implied; ओइनपाकी, शङ्ककर्णी, शालपर्णी, शंखपुष्पी दासीफली, दर्भमूली and गोवाली all naines of particular herbs; also words ending in इ and denoting mankind; दाक्षी 'a woman of the दाक्षि family.

$ 313. ↑ Pratipadikas expressive of colour, having त for their penultimate and ending in an Anudátta vowel, except black and पलित grey, and the word पिशङ्ग, form their feminine in ई or आ; एता or एती 'variegated' from एत, रोहिता, रोहिती; पिशङ्गीपिशङ्गा; but असिता, पलिता, श्वेता (as the त here is Udatta).

(a) ≠ But if the Prátipadika has no त for its penultimate, it

* जातेर स्त्री विषयादयोपधात् Pan. IV. 1. 68. योपधप्रतिषेधे हयगवयमुकयमनुष्यमत्स्यानामप्रतिषेधः Vartika,

+ वर्णादनुदात्तात्तोपधात्तो न | Pán IV. 1. 89. निशङ्गादुपसंख्यानम् । असितपलितयोर्न | Vartikas.

+ अन्यतो ङीष् | Pàn. IV. 1. 40,