(a) when the nouns derived from the roots नह, वृत्, वृष्, व्यध, रुच्, सहू, and तन् with the aff किप् (०) follow prepositions termed Gati or nouns which they govern; उपानह, नीवृत् an inhabited country, a realm, प्रावृट् the raining season, मर्मावित् piercing the vitals, so मृगावित् a hunter (cf Bhatti 11. 7 ) नीरुक, अभीरुक, ऋतीषद over-powering an assailant, परीतत्

(b) when followed by the aff. बल, and the whole is a name; कृषीवलः a husbandman.

(C) अमरावती and इरावती which are names.

(d) when a verbal derivative with the aff अ (घं) follows a preposition in most cases when the comp. does not signify a human being; परिपाकः परीपाकः, but निषादः one of a mountain tribe.

(e) when काश follows & preposition ending in इ; वीकाशः, नीbut प्रकाशः.

काशः,

(f) when अष्टन् and नर are the latter members and the whole is a name; अष्टापदम् gold, अष्टापदः a spider; but अष्टपुत्रः ; विश्वानरः an epithet of Savitṛ.

(g) when f is the latter member and the whole is the name of a xshi; विश्वामित्रः, but विश्वमित्रो माणवकः ।

§ 299. * स् is inserted in the case of the following compounds:(a) अपर followed by पर when continuity of an action is implied; अपरस्पराः सार्था गच्छन्ति । सततमविच्छेदेन गच्छन्तीत्यर्थः । but अपरपरा गच्छन्ति । अपरे च परे च सकृदेव गच्छन्तीत्यर्थः । And in the case

• वस्केऽवस्करः | अपस्करो रथाङ्गम् । विष्किरः शकुनिर्विकिरो वा । प्रतिष्कशश्च कशेः | मस्करमस्करिणी वेणारिवाजकयोः । कारस्करो वृक्षः । पारस्करप्रभृतीनि च संज्ञायाम् | Pán. VI. 1. 148–152, 154, 156 157 तग्रहतोः करपत्योचे रदेवतयोः मुटु तलोपश्च | Vart. प्रायस्य त्तिचित्तयोः | Várt,

of आश्चर्य when wonder is meant; आश्चर्ये यदि स भुञ्जीत | But आचर्य कर्म शोभनम् ।

(b) अवकीर्यते इति अवस्करः when it means वर्चस्कम् (कुत्सितं वः वर्धकमन्ननलम् | Sid. Kau.), otherwise अवकरः अपस्करः when it means रथाङ्गम् ‘part of a carriage' ; विष्किरः (or विकिरः ) ' a bird, ' प्रतिष्कशः ( सहायः पुरोयायी वा Sid. Kan.), but प्रतिगतः कशां प्रतिकशः 'one who bollly faces the whip,' 'a disobedient servant'; &c. मस्करः 'a bamboo, but मकरः 'a shark'; मस्करिन् 'an ascetic'; but मकरिन् 'the sea'; कारस्करः when it means 'a particular kind of tree, otherwise कारकरः ।

(c) In the case of the words of the group such as पारस्करः, किष्कुः किष्किन्धा, &c. when they are names.

(d) And when the words तत् and बृहत् are followed by कर and पति and the meaning is 'a thief,' and 'a deity' respectively, the तू being dropped before स; तस्करः, बृहस्पतिः प्रायश्चित्तम्, प्रायश्चित्तिः, वनस्पतिः ७९.

"

$ 300 • When the words पुरग, मिश्रक, सिक, सारिक, and कोटर are followed by in a compound, they lengthen their ending vowel, and the न of वन is changed to ण; पुरगावणम्, मिश्रकावणम्, सिनकावणन्, सारिकावणम्, कोटरावणन्; but असिपत्रवनभू; वनस्याने अग्रेवणम्.

$ 301. Obs. –† The न of वन is changed to ण necessarily when preceded by, and optionally when compounded with names of herbs of plants containing two or three vowels ; प्रवणम्, कार्यवणम्, &c. दूर्वावणम्-वनन् शिरीषवणम्-वनम् ; but देवदारुवनम् (as the word

* वनं पुरगामिश्रकासित्रका सारिका कोटराग्रेभ्यः | Pán. VIII. 4. 4.

+ प्रतिरन्तः शरे प्रक्षा काखादिरक्षाभ्योऽसंज्ञायामापे | विभाषौषधिवनस्पति भ्यः । Pàn. VIII. 4. 5-6,

contains more than three vowels) ; exceptions : - इरिकावनम्, मिरिकावनन्, and तिमिरावनम्.

$ 302. * The न of वाहन is changed to ण when preceded by a word denoting an object that can be borne ; इक्षुवाहणम् ; but इन्द्रवाहनम् (इन्द्रस्वामिकं वाहनमित्यर्थः Sid. Kau.).

303. The of is changed to r necessarily when the compound implies a country and optionally when it signifies merely the act of drinking; as सुरापाणाः (प्राच्याः); क्षीरपाणाः (उशीनराः); क्षीरपाणम् or- पानम् .

(a) न is also optionally changed to ण in the case of the following compounds : - गिरि- नदी नदी, गिरि णख or -नख, गिरि-णड्य or - नडघ, गिरिनितम्ब or -नितम्ब, चक्र णदी or -नदी, चक्र - णितम्ब or- नितम्ब, &c.

CHAPTER VIII.

1:0:1

FORMATION OF FEMININE BASES.

§ 304. Feminine bases are derived from the masculine by the addition of the affixes आ ( टाप्), ई ( ङीप् ), ङीष्, ङीत्), ऊ (ऊङ्) and fa.

$ 305. Before the affix ई

(a) nouns ending in consonants assume that form which they take before the termination of the Inst. sing. ; प्रत्यञ्च् – प्रतीची, राजन् —राज्ञी, मघवन् – मोनी, श्वन्–शुनी, अर्यमन् — अर्यम्णी, विद्वन्विदुषी, &c. There are some exceptions, as अर्वन्– अर्वणी, &c.

• वाहन माहितात् | Pân. VIII. 4. 8.

+ पानं देशे । वा भावकरणयोः | Pán. VIII. 4. 9-10. गिरिनद्यादीनां वा ।

Vart.

13 s. G.

(b) the preceding अ or ई is dropped ; as गौर – गौरी, औत्सऔत्सी, पार्वती, &c.

(c) if a pratipadika * end in य, part of a Taddhita affix, that य is dropped : गार्ग्य + ई = गार्ग + ई = गार्गी ‘the daughter of Garga,' &c.

(d) the final य of the words सूर्य, तिष्य the constellation of stars called पुष्य, अगस्त्य and मत्स्य + is dropped ; as सूरी, मत्सी. &c.

(e) in the case of the participles of the present and the future. न् is inserted, as in the Nom, dual of the neu. (Vide $ 115, a. b.); for instances, see 8233.

§ 306. A Pratipadika ending in अ, and the words included in the Ajådi group † form their feminine in आग ; as भुञ्जान-भुञ्जानाः अज-अजा, एडका, अश्वा, चटका, मूषिका; बाला, वत्सा, होडा, मन्दा विलाता, all meaning 's young girl'; ( of these the first five form an exception to $ 312, and the second to $ 307. C. ); आ is also added to फल when compounded with सम्, भना, अजिन, षण and पिण्ड; to पुष्प when compounded with सत्, words ending in अच्, काण्ड, प्रान्त, शत and एक; to शूद्र not preceded by महत् when class is implied, and to मूल preceded by भ; संफला, भखफला,

हलस्तद्धितस्य | Pan. VI, 4, 150. For the meaning of the term pràtipadika Vide §. 51.

+ सूर्यतिष्यागस्त्यमत्स्वानां य उपधायाः | Pân. VI. 4. 149,

are: अज, एडक

The words included in the Ajádi group 'a ram', अश्व, चटक 'a sparrow', मूषक, बाल, वत्स, होड, पाक, a young child, मन्द, विलात क्रुञ्च '& heron', उष्णिह्, देवविश् a deity', ज्येष्ठ, मध्यम, कनिष्ठand कोकिल.

अजायत स्टाप् | Pan, IV. 1. 4. संभला जैनषणपिण्डेभ्यः फलात् । सदच्काण्ड प्रान्तशतै केभ्यः पुष्यात् । शूद्रा चा महत्पूर्वी जातिः । मूलान्नञः | Vartikas,

षणफला, &c. all kinds of creepers ; सत् प्राक् काण्ड प्रान्त-शत एकपुष्पा- 'kinds of creepers', शूद्रा 'a woman of the शूद्र class;' अमूला.

(7) * But if the pràtipadlka end in क, the member of a_termination, the preceding अ is changed to इ; सर्विका, कारिका, &c.; the words मामक, नरक, and those ending in the Tad. affix व्य with क suffixed to it, change their अ to इ similarly; मामिका, नरान् कायति calls out to इति नारका, दाक्षिणात्यका, इहत्यिका woman of this place.

Exceptions:- The is not changed to when the is added to the pronouns and, or when it is a part of the Tad. affix त्यक, or when there is a compound, or when there is a word in cluded in the Kshipaka group † (क्षिपकगण ); as यका, सका, अधिव्यका, ‘a table-land', उपत्यका 'the land at the foot of a mountain', बहुपरिव्राजका नगरी, क्षिपका, ध्रुवका, कन्यका, &c.

(b) अ is optionally changed to इ in the following cases:— (1) तारका 'a star', तारिका 'able fo protect'; वणका 'a cloak, a garment,' वर्णिका (in other cases), वर्तक-वर्तका, शकुनो प्राचाम्

प्रत्ययस्थात्कास्यात इदाप्यसुपः ! Pan, VII, 3. 44 मामकनरकयों

रूपसंख्तनम् | त्यक्तमेव | Viirtikas,

+ न यासयोः | Pán, VII. 3. 45. त्यकनश्च निषेधः । क्षितकादीनां च । Vártikas,

t The following words are included in the क्षिपकगगः क्षिपक ' an archer,' ध्रुवक, चरक 'a spy, ' सेवक, करक 'a kind of bird, hail,' चटक, अवका 'a kind of plant,' लहक, अलका, कन्यका, and एडक•

बृ तारका ज्योतिषे | वर्गका तान्तवे | वर्तका शकुनौ प्राचान् । सूतिकापुत्रिकावृध्दारकाणां वेत्ति वक्तव्यम् | Vartikas, उदीचामातः स्थाने यकपूर्वशः Pün. VII. B. 46. धात्वन्तयकोस्तु नित्यम् | Vartika.