a pea-hen च कुकुरमयुर्थी इने (fen, dual of इदन्); but मयुरी च कुक्कुटश्च मयूरीकुक्कुट इ; रामश्च लक्ष्मणश्च भरतश्च शत्रुनश्च रामलक्ष्मणभरत शत्रुघ्नाः fc.

Exceptions. अश्वश्च वडवा च अववडवौ (mas dual) a horse and a mare; अहश्च रात्रिश्व अहोरात्रः (mas. sing.) day and night.

§ 187. Samâlàra Dwandwa is that species of Dwandwa which implies an aggregate or the things enumerated in which constitute a complex idea. It is always singular and nenter, Thus आहारनिद्रामयम् does not merely mean food, sleep and fear' but all that characterises animal life. In this species the meaning of the different members is subordinate to the collective sense of the whole compound.

§ 188. A Dwandwa compound of words denoting limbs of the body of an animal, players on musical instruments, parts of an army, inanimate objects (things or 5s and not qualities), names of rivers differing in gender, as also of countries (and not villages), and insects, and animals between which there is natural antipathy, is always of this class; पाणी च पादौ च पाणिपादम् hands aud feet; रथिकाश्च अश्वारोहाश्च रथिकाश्वारोहम् chariot-warriors and horse-men; मार्दैगिकश्च पाणविकश्च मार्दैगिकपाणविकम् players on mṛdanga and panṇava (kinds of tabors); fried barley or rice शष्कुल्यश्च a kind of sweetmeat धानाशष्कुलि; but रूपं च रसश्च रूपरसौ form and flavour as these denote qualities; गंगा च शोणश्च गंगाशोणम् the rivers Gangá and Sona; but गंगायमुने as these do not

** परवल्लिङ्गं द्वंद्व तत्पुरुषयोः | Pân. II. 4. 36,

+ द्वंद्वश्च प्राणितूर्यसेनाङ्गानाम् | Pán. II. 4. 2; जातिरप्राणिनाम् Pàn. II. 4. 6. ; विशिष्टलिङ्गो नदीदेशो ऽग्रामाः | Pan. II. 17; क्षुद्रजन्तवः | Pán H. 4. 8. येषां च विरोधः शाश्वतिकः Pàn, II. 1. 9.

differ in gender: कुरुवश्व कुरुक्षेत्रं च कुरुकुक्षेत्रम् names of countries; but जाम्बवशालुकिन्यो (two villages of that name); मद्राश्च केकयाश्च मद्र केकयाः (two names of the same gender); या a louse च लिक्षा a nit त्र यूकालिशम्: अहिश्व नकुलश्च भहिनकुलम् a snake and an ichneumon, &c.

$ 189. Names of trees, deer, grass, corn, oondiments, beasts, birls, the pairs of words—भव and बडव पूर्व and अर, उत्तर and अवर—nd words of opposite import not qualifying things (द्रव्य) are optionally compounded into a Samihára-Dwandwa;* instances in order—प्लप्ताश्च न्ययोवाश्च प्लशन्यप्रोधम्-धाः, similarly रुरुपृषतम्-ताः (kinds of deer), कुशकाशम्-शाः kinds of grass, व्रीहियवम् - वाः kinds of corn, दधिवतं ते गोमहिषम् षाः, शुक्रब- काः, अश्ववडवं वी, पूर्वापरं -रे, अधरोत्तरं -रे; but शीतोष्णे जले.

1

$ 190. The names of fruits, parts of an army, herbs, door, birds, insects, corn and grass form a Samahara- Dwandwa, only when they are taken in the plural;f as, बदराणि च आमलकानि च ' बदरामलकम्, but बदरं च आमलकं च बहरामलके; रथिकश्च भश्वारोहश्व रथिकाश्वारोहौ, &c,

$ 191. The following compounds are always what they are laid down to be ( though they do not conform to the proper rules); riz.

(a) Samàhàra Dwandwas :———गावश्च अश्वाश्च गवाश्वम्, पुत्राश्च पौत्राश्च पुत्रपौत्रम् ; 90 स्त्रीकुमारम्, उष्ट्रखरम् camels and asses, उष्ट्रशशम् camels and rabbits, मांसशोणितम्, दर्भशरम्, holy grass and reeds तृणोलपम् grass and soft grass or shrubs, दासीदासम् &c.

• विभाषा वृक्षमृगतृणधान्यव्यञ्जन पशुशकुन्यश्ववडवपूर्वापराधरां नराणाम् । विति षिद्धं चानधिकरणवाचि । Pan. II. 4 12, 13,

+ फलसेनावनस्पतिमृगशकुनि क्षुद्रजन्तुधान्यतॄणानां बहुरकृतिरेव द्वंद्व एकवदिति वा त्र्यम् | Vartika,

(b) Itaretara Dwandwas: -- इधिपयसी curds and milk, इध्माबर्हिषी holy sticks and grass, समिती मधुसर्पिषी honey and ghee, शुक्लक्रूष्णो, अध्ययनतपसी, आयावसाने, उलूखलमुसले, ऋक्सामे (ऋक् + सामन् ) Rk and the Saman verses, वाङ्कन से (वाक + मनस् ) speech and mind. (the अन् of सावन् and the अत् of मनस् dropped and अ added irregularly by Pàn. V. 4. 77).

§ 192. When words ending in and implying relationship by blood or literary avocation are compounded together the last but one word changes its to . The same happens when the word पुत्र follows a word ending in ऋ under the same circumstances;* होता च पोता च होतापोतारो, two priests so called, होता च पोता च नेष्टा च उद्गाता च होतपोतनेष्टोद्गातारः; (but if two words be taken at a time the ऋ may, at every step, be changed into आ as होता च पोता च होतापोतारा तौ च उगाता च होतापोतो ज्ञातारः, &c.); पिता च पुत्रश्च पितापुत्री, माता च पिता च मातापितरौ, also मातरपितरौ (Pan. VI. 3. 32 ) and पितरौ (Vide § 196 a).

§ 193. (a) When the names of deities well known to be in constant association with each other are compounded is substituted for the final vowel of the preceding word, except in the case of the word वायु;† e. 9. मित्रावरुणौ, सूर्याचन्द्रमसौ, अनामरुतौ, &c.; but अग्निवायू or वाय्वमी.

(b) The word अभि followed by the word सोम or वरुण lengthens its इ; as अग्नीषोमी, अमीवरुणौ.

$194. When a Samàhâra-Dwandwa ends in a consonant of

आनङ ऋतो द्वंद्वे | Pàn. VI. 3. 2. द्वयोर्द्वयोर्द्वद्वं कृत्वा पुनर्द्वद्वे तु होतातोद्वा तारः | Sid. Kau.

† देवता द्वंद्वे च | Pán. VI. 3. 26. वायुशब्दप्रयोगे प्रतिषेधः । Vart, ईदग्नेः से मवरु गयोः | Pan. VI. 3. 27.

"

the palatal class or ट, ष, or ह अ is added to it; वाक् च त्वक् च वाक्त्वम् speech and skin, वक्जम् a bark and a garland, शमोषदन्, व छत्रोपानह an umbrella an1 shoes, &c. But मार्

शरद (as it is not a Sam, Dr.).

195. The following compoauls are instances of irregular Dwandwas:—

(1) द्यौश्च पृथिवी च यावाविव्यो or वितुकियोt heaven and earth; so द्यावाभू तो द्यावासने, उबलू + सूर्य उपासार्यो the goddess of dawn and the sun.

(1) जाया + पति = इम्पती जम्पती and जायापती husband and wife.

,

() (स्त्री व स्त्री सौ घेतुश्च अनोश्च धेन्वनडुहौः ञक्षिणी ची च अक्षिदाराश्च गावच दारवत् ऊरूच अवन्ती च ऊर्व ठीव तू (thighs and knees), पादौ च भवन्तौ च परीवत्, नक्तं च दिवा नक्तंदिवम्, रात्रौ च दिवा च रात्रिंदिवन्, अहनि च दिवा च हर्दिवत् all meaning 'day and niglit'.

$ 195. When several words of the same form (or dissimilar in forin baat of the same importT) are compomniled together, only one of them is retained with the necessary num) or ; eg रातश्च राजश्व

दहान्तात्समाहारे । Pin. V. 4. 106.

+ दिवो घाव | दिवसश्च पृथिव्यान् | Pán. VI. 3. 29. 80.

is considered by some to be a word of regular formation दम् in the Vedic literature means 'a house' and पति 'a master'. Hence the full word i would mean the master and mistress of the house.'

§ A final ar is added in the case of these compounds according to a Sutra of Pân. (3777 V. 4. 77.) quoted further on under§ 283. बृ विरूपाणामपि समानार्थाना | Vart. वक्रदण्डश्च कुटिलदण्डश्च वक्रदण्डौ or कुटिलदण्डौ.

9 S. G.

रामौ, रामश्च रामश्च रातश्च रानाः । This is called एकशेषद्वन्द्व. In the case of mas. and fen. genders the one of the mes. genderis retained;" as हंसी च हंस हंसौ; similarly ब्राह्मणौ, शूद्र, अजी, &c.

(a) This principle is further extended to some words dissimilar in form, as in the following examples:- भ्राता च स्वमा च भ्रातरौ पुत्रश्च दुहिता च पुत्रौ माता च पिता च पितरौ (see also $ 102.) श्वश्रूश्व श्वशुरश्व गुरौ (also श्वश्वशुरौ); स च सा च ती स च देवदत्तश्च तौ; स च यश्च In the case of words of the mas, and neu. gender that

ar or

of the neu. gender is retained; as तच देवदत्तश्च ते &c.

§ 197. The following rules should be observed in arranging the various members of a Dwandwa compound:

(a) A word ending in 5 or should be placed first, and when there are more than one of such words, one of these should be placed first, the rest being arranged according to the will of the speaker or writer., हरिहरौ, हरिहरगुरवः; हरिगुरुहराः, &c.

$

(b) Words beginning with a vowel and ending in sought to precede others; as अन्वरथेन्द्राः or इन्द्राश्वरथाः. This rule should have preference even over the above rule in case both would be simultaneously applicable; as garat.

(c)

** A word that has fewer syllables should be placed first and पुमान् स्त्रिया | Pan. I. 2. 67.

थाम् | Pan. I. 2. 61.

+ पिता मात्रा | वशुरः श्वश्र्वा | Pàn. I. 2. 70. 71.

$ त्यदादीनि सर्वैर्नित्यम् | Pün. I. 2. 72.

पूर्वशेषदृश्यते इति भाष्यम् | Sid. Kau on Pán I. 2.72.

| द्वंद्वेध | Pán. II. 2. 82. अनेकातावेकत्र नियमोनियमः शेषे । Vart. $ अजायदन्तम् | Pán. II. 2. 23.

** अल्पाच्तरम् | Pán. II. 2. 34 लध्वक्षरं पूर्वम् | ऋतुनक्षत्राणां समानाक्षराणामानुपूर्येण | अभ्यर्हितं च | Vart.