tique Hannibalem regressum ex Vaccaeis haud procul Tago flumine agmen grave praeda turbavere. Hannibal proelio abstinuit, castrisque super ripam positis, cum prima quies silentiumque ab hostibus fuit, amnem vado traiecit, valloque ita producto ut locum ad transgrediendum hostes ha- 5 berent, invadere eos transeuntes statuit. equitibus praecepit ut, cum ingressos aquam viderent, adorirentur peditum codd. omnibusque prope recc. omissum est haud. 3. castrisque super ripam positis: CM. cf. 1, 2.: (Aeneas), situs est super Namicum fluvium". Castra super ripam (unmittelbar am Ufer) Hannibal posuit non modo ut hostes a praeda rapienda defenderentur, sed ut ipse opportunitate transeundi data proximus flumini esset, et ut locus firmatus transeunti agmini praesidio esset. Amnem uado traiecit non modo in C et in rell, codd. sed etiam in M, quod Drakenb. negat, scriptum est. CM: ualloque ita producto: ,, und nachdem er sein Lager nur so weit vom Flusse entfernt hatte dass". qui sensus cum aliquot librarios fugeret, in cod. Harl. aliisque scriptum est,,uallo itaque producto". Paulo post M m. 1.: ingressus. M m. 3. C: ingressos. - 7. adorirentur peditum agmen. in ripa elephantos — quadraginta autem erant disponit: CM] adorirentur. peditum agmen in ripa et elephantos disposuit (ex - coni. I. Fr. Gron.). Idem quod in CM scriptum est in Harl., nisi quod in eo et in Cant. disposuit inventum esse fertur. Puncto post adorirentur posito I. Fr. Gron. et addi, Drakenb. pro eo elephantosque scribi voluerunt, quod peditum agmen non hostium sed Hannibalis esset. quod si ita est, ne particula copulativa quidem opus erat, cum eius generis asyndeta apud Livium haud raro inveniantur. sed ne id pro vero haberi possit, multa sunt quae prohibeant. traiecerat enim Hannibal Tagum, non modo ut flumen pro munimento haberet, sed ut hostes, si traicere auderent, transeuntes et aggredi et delere posset. quamquam exercitus eius centum milibus hostium par non erat, tamen non admodum parvus fuisse potest, quod exiguis copiis ne Varcaeos quidem, quorum urbes et virtute et multitudine defensae dicuntur, aggredi ausus esset. cum igitur et Polybio teste Hannibal vincere hostes non potuisset, nisi singulari quadam prudentia usus esset, agmen: in ripa elephantos disponit. Carpetanorum cum oportet multo minorem mili- quadraginta autem erant adpendicibus Olcadum Vac 99 steterunt, sed equites et elephantos dispositos fuisse censeamus, hos, ut flumen transgressos conficerent, illos, ut in flumine ipso cum hostibus congrederentur: et illud peditum agmen non Hannibalis sed hostium fuisse et ad ingressos referendum esse, quo dicendi genere; ut nomina collectiva numerus pluralis sequeretur, saepissime L. usus est: ex. gr. 25, 34.: alacaneus is hostium cres gaudio cum clamore per totam aciem nuntiantes discurrant". Quod vero L. non hostium sed peditum agmen scripsit, id factum videtur, ut in hac voce equitum contraria maior vis poneretur: nullos enim hostibus equites fuisse, omnia quae h. 1. apud utrumque scriptorem leguntur, ostendunt, una tamen re Liviana relatio a Polybiana differt, quod Livius integras hostium copias centum milium hominum fuisse tradit, Polybius nullo integrorum hostium numero allato, postquam tot hostes in flumine ab equitibus et ab elephantis in ripa occiderunt, Hannibalem agmine suo amnem transgressum plus centum milia hostium profligasse scribit. veri similius id esse, quod a Livio scriptum est, vel me indicente neminem fugerit. caeorumque centum milia fuere, invicta acies, si aequo dimicaretur campo. itaque et ingenio feroces et multitudine freti et, quod metu cessisse credebant hostem, id morari victoriam rati quod interesset amnis, clamore sublato passim sine ullius imperio qua cuique proximum est in amnem 5 ruunt. et ex parte altera ripae vis ingens equitum in flumen inmissa, medioque alveo haudquaquam pari certamine concursum, quippe ubi pedes instabilis ac vix vado fidens vel ab inermi equite equo temere acto perverti posset, medios gur- 10 eques corpore armisque liber equo vel per 1. centum milia fuere, inuicta acies, si aequo dimicaretur campo: CM: „ein Heer, das unbesiegbar gewesen wäre, wenn der Kampf auf offenem Felde statt gefunden hätte“. Cum esse non possit ut Livius dicere voluerit, exercitum centum milium hostium nullo pacto ita vinci posse, si dimicaretur pro si dimicatum esset, ut res praesentior videretur, scriptum oportet, quo dicendi genere et aliis locis inprimis cum coniunctionibus si et cum pro plusquamperfecto imperfectum coniunctum videmus. Polyb. 3, 14.: xgos οὺς εἰ μὲν ἐκ παρατάξεως Αναγκάσθησαν οἱ Καρχηδό νιοι διακινδυνεύειν, ὁμολο αν γουμένως ἂν ἡττήθησαν. Ad invicta cf. 6, 16.:,,nullius nec oculi nec aures indignitatem ferebant, sed invicta sibi quaedam patientissima iusti imperii civitas fecerat". 6. et ex parte altera: CM rell. Fr. Modius et melius abesse dicit: sed hanc particulam in principio locorum haud raro scriptam videmus, cum scriptor in eo quod dicendum esset, maiorem quandam vim poni vellet, ut ea his locis propemodum particulae at respondeat, cf. ex. gr. 21, 33.: ,,et equi" cet. 3, 47.:,,at in urbe" cet. - M: bautqua C m. 1.: pedes in quam. gites stabili comminus eminusque rem gereret. pars magna flumine absumpta, quidam verticoso amni delati in hostis ab elephantis obtriti sunt: postremi, quibus regressus in suam ripam tutior fuit, ex varia trepidatione cum in 5 unum colligerentur, priusquam tanto pavore reciperent animos, Hannibal agmine quadrato amnem ingressus fugam ex ripa fecit, vastatisque agris intra paucos dies Carpetanos quoque in deditionem accepit. et iam omnia trans Hiberum praeter Saguntinos Carthaginiensium erant. 10 VI. Cum Saguntinis bellum nondum erat, ceterum iam belli causa certamina cum finitimis serebantur, maxume 2. delati in hostis: CM] delati in hostes. C m. 2. M: uerlicoso amni. C m. 1.: amne. M: ab elephantis. CM: quibus regressus in suam ripam tutior fuit: i. e. tutior videbatur. 5. priusquam tanto pauore reciperent animos: M m. 1. C Pall. 1. 3. al.] priusquam ex tanto pavore cet. (M m. 2. Harl. al.). Ex omitti posse videbatur aut quod modo dictum esset ex varia trepidatione" aut quod vel per se ablativus sulficeret, quem ad modum hunc ablativum absolutum positum videmus, ubi praepositio a aut ex scribenda videretur. nec sine causa b. 1. tanto pavore scriptum est, si L. exprimere voluit, Hannibali non omnem iam pavorem ex hostium animis cessisse visum esse, id quod ex tanto pavore" significaret, qua re cum in tanto pavore (sic etiam unus cod. Drakenb.) essent, non esse cunctandum, ne animos reciperent. Agmine quadrato h. 1. nihil aliud esse potest, quam et omnibus copiis et ad pugnandum instructis paratisque. Ad fugam — fecit (i. e. ex ripa ipsa hostes aggressus fugavit) cf. 22, 24.: „equitatus cum levi armatura emissus in frumentatores late caedem fugamque hostium palatorum fecit". contra vero 8, 9.: consternatae cohortes Latinorum fugam ac vastitatem late fecerunt" (i. e. fugam vastam ipsae capessiverunt). Paulo CM: carpetanos. post CM: trans hiberum. 10. ceterum iam belli causa certamina cum finitimis serebantur: i. e. cum alias finitimas gentes tum Turdetanos Hannibal impulit, ut suo ipsius auxilio freti causas iurgii rixaeque Saguntinis inferrent belloque eos lacesserent. Turdetanis. quibus cum adesset idem qui litis erat sator, nec certamen iuris sed vim quaeri appareret, legati a Saguntinis Romam missi auxilium ad bellum iam haud dubie inminens orantes. consules tunc Romae erant P. Cornelius' Scipio et Ti. Sempronius Longus: qui cum legatis in sena- 5 : quibus cum tanis. CM: adesset idem qui litis erat. sator, haec verba significare, Hannibalem, qui illis genti. bus auctor fuerat ut lites Saguntinis intenderent, cum arbiter litium factarum advocaretur, semper.. secundum eos, quorum studia animosque adversus Saguntinos concitaverat, iudicasse manifestam est. M: queri. C:,,legati saguntinis": sed eadem manu antiqua a adscriptam est, M:,,haut dubie imminens, cōs." cet. omissa voce orantes, quae in Cest, quamquam potius oratum (3,25.) scribendum fuit, ef. 42, 46.:,,legatos in Macedoniam miserunt praesidium petentes, quo se adversus inpotentem superbiam Thebanorum tueri possint“. 4. cos. tunc Romae erant P. Cornelius Scipio et Titus Sempronius Longus: CM. In antiquis codd. cos. pro coss, contraque cōss. pro cos. nonnumquam scriptum inveairi notum est, non minus saepe T pro Ti in eisdem libris positum videmus. nam illorum consulum alterum non Titum sed Tiberium Sempronium fuisse non modo apud Polyb. 3, 40. legimus sed etiam apud Livium 21, 15., quo loco in CM,,principio anni quo p. cornelius ti. sempronius cōss. fuerunt“, pauloque post, creatus a ti. sempronio cōs." scriptum est. 5. qui cum legatis in senatum introductis de re prettulissent: CM: nisi quod in M,, retulissent" scriptum est. -CM: quibus si uideretur digna causa, et hannibali denuntiarent cet. = ,,qui, si eis causa digua videretur, denuntiarent"; cuius attractionis genus quamquam non admodum raro invenitur, tamen eo tum demum diligentiores scriptores usos videmus, cum maiorem quandam vim in eo loco, quem ita adiunctum ceterae orationi voluerant, ponendam censerent, sic hoc loco cum vel qui vel eis suppleri posset, nec satis apte utrumque eodem loco ponendum videretur, non ita L. simplicitatis orationis studiosus fuit ut qui scriberet, quod illud alterum maioris momenti videri oporteret, cum nihil agendum esset, nisi quod praesentibus legatis ex dignitate populi romani videretur. cf. |