Falce datâ frondator erat; vitisque putator; Induerat fcalas, lecturum poma putares: 35 Miles erat gladio pifcator arundine fumptâ.

33. Data. ] Sumptâ, Frondator. ] Putator frondium.

34. Induerat. ] Afcenderat ; vel inductas infertasque collo gefta

bat; vel arbori applicuerat. Lectu wm.] Collecturum ex arbore.

rum.

35. Arundine. ] Lineâ piscatoriâ.

XVI. Aqua frigidæ in calidas mutatæ. Romæ natales,' Romanorum cum Sabinis fœdus.

Roximus Aufonias injufti miles Amuli

PRexit opes, Numitorque fenex amifla nepotum

Munere regna capit ; festisque Palilibus urbis
Moenia conduntur. Tatiusque, patresque Sabini
5 Bella gerunt: arcisque viâ Tarpeïa reclusâ,
Dignam animam poenâ congeftis exuit armis.
Inde fati Curibus, tacitorum more luporum
Ore premunt voces, & corpora victa fopore
Invadunt; portasque petunt, quas objice firmâ
10 Clauferat Iliades; unam tamen ipfa reclufit;
Nec ftrepitum verfo Saturnia cardine fecit.
Sola Venus portæ cecidiffe repagula fenfit,
Et claufura fuit, nifi quòd refcindere nunquam

1. Proximus. J Proximè poft re- Sabinis clam, ut arcem ipfis prodegem Procam. Injufti Amult. ]ret, fi viciffim ab iis acciperet quæ Amulius & Numitor eâ conditione dam ornamenta & armillas, quas à parente Procâ regnum accepe- brachiis geftabant infertas. Illi fe rant, ut alternis regnarent annis. daturos pacti quod in finiftrâ gereAmulius ejecto fratre > folus re-rent, arcem obtinuerunt proditiognum occupavit: quem regno vi- ne, ac puellam fcutis, quæ finiftra ciffim & exuerunt Romulus ac gerebant manu, in cam congeftis, Remus, lliâ five Rheâ Silviâ, Nu-obruerunt, fidem hoc pacto fuam mitoris filia & Marte geniti. Numitor illorum beneficio remRomanam folus rexit. Mites Amuli rexit. ] Amulius per fuos fatellites & adminiftros Italiam gubernavit.

2. Amiffa.] Fratris Amulii fcelere. Nepotum: Remi & Romuli.

3. Palilibus. Palilia, fefta erant In honorem Palis, Deæ paftorum, Urbis.] Romæ quæ vulgo Urbs, per antonomafiam appellatur. Condita eft XII. Kal. Maias, quo die agebantur Palilia.

liberari poffe arbitrati. Tarpeia, &c.] Sic verba in ordinem digere. Et Tarpeia puella, poft viam, portamque arcis hofti reclufam, exuit animam, dignam pœnâ; vitam me rito fupplicio amifit, congeftis armis, id eft obruta clypeis in ipfum conjectis.

7. Sati Curibus. ] Sabini, quorum urbs primaria, Cures,

8. Ore, &c.] Silentio Romam invadunt. Corpora, &c.] Romanos fomno oppreffos.

10. Iliades. ] Romulus, Ilia fi lius. Ipfa. ] Saturnia: Juno, Saturfilia.

4. Tatius. ] Rex Sabinorum, , qui ob raptas à Romulo Sabinas, bellum illi indixit. Livium confuleni Lib. I. Florum, Plutarchum.

5. Arcis. Capitolina. Hanc obfidebant Sabini: Romana quædam Puella, cui Tarpeiæ nomen, Tarpcii, præfecti arcis, filia, egit cum

12. Repagula. ] Vectes, quibus à tergo muniuntur porta.

13: Claufura fuit. ] Venus, pro fuo in pofteros Eneæ ftudio, claufiffer arcis portam ; fed prohibitasth

Dis licet acta Deûm. Jano loca juncta tenebant
is Naïades Aufoniæ gelido rorantia fonte:
Has rogat auxilium, nec nymphæ jufta petentem
Suftinuêre Deam, venasque & flumina fontis
Elicuêre fui. Nondum tamen invia Jani

Ora patentis erant, neque iter præcluferat unda
o Lurida fupponunt fecundo fulfura fonti,
Incenduntque cavas fumante bitumine venas.
Viribus his, aliisque, vapor penetraviţ ad ima
Fontis, & Alpino modò quæ certare rigori
Audebatis aquæ, non ceditis ignibus ipfis.
as Flammiferâ gemini fumant afpergine poftes,
Portaque, nequicquam rigidis promifla Sabinis
Fonte fuit præftructa novo; dum Martius arma
Indueret miles: quæ poftquam Romulus ultrò
Obtulit ; & ftrata eft tellus Romana Sabinis
30 Corporibus, ftrata eftque fuis; generique cruorem
Sanguine cùm foceri permifcuit impius enfis :
Pace tamen fifti bellum, nec in ultima ferro
Decertare placet, Tatiumque accedere regno.

lege inter Deos folenni ne quis illorum, alterius opus difturbet. Lib. III. n. 6. Refcindere. ] Def

truere.

diderunt. Vapor. ] Calidus: vis ignea.

23. Alpino.] Alpes, montes altif fimi, feparant Galliam & Germa14. Jano. ] Jani templo. Propeniam ab Italiâ: ibi afperrimum & illud templum erant, inquit, fon diuturnum frigus. Rigori. ] Frites aquæ frigidæ illos Venus in gori. aquas calidas, à Naïadibus curavit convertendos, & Sabinorum Ro-templi Jani. manos perfequentium, impetum ita compefcuit.

15. Naiades. ] Deæ fontium. Lib. I. n. 18.

17. Suftinuere. ] Moratæ funt. Statim effecêre quod rogabat. Deam. ] Venerem.

25. Poftes. Duo latera porta

26. Rigidis.]Laudabantur ob mo rum feveritatem & caftimoniam. Promiffa. ] Quam fe patentem habituros fperabant, quam Tarpeia illis promiferat, Juno aperuerat.

27. Praftru&ta.] Interclufa. Dum c.] Donec Romani milites arma induerent. Martius miles. ] Romani à Marte, Romuli patre, ducebant originem.

28. Qua.] Arma. Poftquam arma armatum militem Romulus ob jecit hofti.

18. Nondum c. Quamvis Naïades magnam effudiffent aquæ copiam, nondum tamen fufficiebat ad obftruendam viam patentem per Jani templum, quâ Sabini Roma-& nos perfequebantur Naiades eam Occluferunt aquis frigidis repentè mutatis in calidas, ope fulphuris ac bituminis, quod aquis admifcue

runt.

19. Ora. ] Aditus, porta. Paten #is.] Patebat Jani templum flagran se bello: confecto, claudebatur. 20. Lurida. ] Pallida.

29. Strata. J Cooperta.

30. Suis. ] Suorum Romanorum. Generi, &c.] Romani Sabinorum filias uxores acceperant. Generi ergo cum foceris impio, nempe intes cognatos, bello dimicabant.

32. Sifti. Componi, finiti. In

21. Venas. Fontis meatus. Bilima. Ufque ad internecionem,

tumine ] Limus eft calidus, & pin guis, ac tenax inftar picis.

22. Viribus.] Ope bituminis, & arcani caloris, quem nymphæ ad

excidium utriufque populi. 33. Accedere regno.] Regnum cum Romulo partiri. Satiùs vifum eft fi Tatius focius regni effet: æqua poteftate cum Romulo regnares, ¿

XVII. Romulus Superis adfcriptus.

Cciderat Tatius, populisque æquata duobus; Romule, jura dabas, pofitâ cum'caffide Mavors Talibus affatur divûmque hominumque parentem. Tempus adeft, genitor ( quoniam fundamine magno Res Romana valet, nec præfide pendet ab uno) Præmia jam promiffa mihi, dignoque nepoti Solvere, & ablatum terris imponere cœlo. Tu mihi concilio quondam præfente Deorum (Nam memoro, memorique animo pia verba notavi to Unus erit, quem tu tolles in fidera cœli; Dixifti: rata fit verborum fumma tuorum. Annuit omnipotens, & nubibus aëra cæcis Occuluit, tonitruque & fulgure terruit orbem. Quæ fibi promiffæ fenfit data figna rapinæ, 15 Innixusque hafta preffos temone cruento Impavidus confcendit equos Gradivus, & ictu Verberis increpuit, pronumque per aëra lapfus Conftitit in fummo nemorofi colle Palatî: Reddentemque fuo non regia jura Quiriti ao Abftulit Iliaden. Corpus mortale per auras Dilapfum tenues; ut latâ plumbea fundâ Miffa folet medio glans intabefcere cœlo. Pulchra fubit facies, & pulvinaribus altis

1. Equata jura. ] Conftituta: Jurbe præcipua, quando in unum qua: paria. Unus duobus populis populum utrique coaluerunt. imperabas, Tatio fublato.

2. Pofita caffide. 1] Depofitâ galeâ, quafi fupplex, & aperto capite.

4. Quoniam, &c.] Siquidem Roma fundata jam, & ftabilita eft atque ab uno principe adminiftra

tur.

6. Nepoti. ] Romulo. 8. Concilio. ] Cætu. II. Summa. Sententia. re quod promififti.

20. Iliaden.] Romulum, Hia filium. Rem ita narrat Livius: Cùm ad exercitum recenfendum concionem in campo ad Capra paludem haberet fubitò coorta tempeftas tam denfo regem operuit nimbo ut confpectum ejus concioni abftulerit: nec deinde in terris Romulus fuit. Vide Valer. Max. Lib. V. c. 3. Exeque-Corpus, &c.] Romuli corpus molem terrenam & pondus exuit.Sub

14. Qua fibi, &c.] Ex ifto toni-tile evafit, inftar auræ tenuis. tru Mars intellexit factam fibi à Jove poteftatem Romuli, ut promiferat, rapiendi, & in cœlum transferendi.

22. Intabefcere. 1 Liquefcerc : diffolvi: mollefcere.

15. Preffos temone. ] Suppofitos jugo: currui alligatos.

23. Subit. ] Succedit in locum prioris. Pulvinaribus.] Pulvinaria erant lectuli in templis, inftructi pulvillis, ubi Deorum ftatuæ ádorandæ proponebantur. Interdum ante lectulos menfæ ferculis onuf

16. Gradivus. ] Mars: Append. tap.4. 18. Palati. J Palatium, unus ètæ ftruebantur, quafi Dii effent feptem Roma collibus. accubituri, idque Lectifternium vo19. Non regia. Non fuperba, recabatur. Hoc in loco per pulvina gum more, fed civilia & humana. ria Divini honores fignificantur j. Quiriti fuo. ] Romanis, qui dicti Romulo delati, Quirites à Curibus, Sabinorum }

Dignior, & qualis trabeati forma Quirini.

24. Et qualis, &c.] Affumit Ro- tis erat propria regum, magiftra. mulus digniorem & auguftiorem tuum & Deorum: fafciis quibufformam cultumque parem, quem dam tranfverfis inftar trabium gerit, cùm trabeatus & numinum purpureis aut acu pictis, diftincornatus vefte pingitur. Trabea, vef-ta : unde illi nomen.

XVII. Romuli conjux in Deam Oram transformatur.

Lebat, ut amiffum, conjux, cùm regia Juno Irin ad Herfiliam defcendere limite curvo Imperat, & vacuæ fua fic mandata referre. O, & de Latio, ô & de gente Sabina 5 Præcipuum matrona decus, digniffima tanti Antè fuiffe viri conjux, nunc effe Quirini: Sifte tuos fletus, &, fi tibi cura videndi Conjugis eft, duce me lucum pete, colle Quirino Qui viret, & templum Romani regis obumbrat, o Paret, & in terram pictos delapfa per arcus Herfiliam juffis compellat vocibus Iris.

Illa verecundo vix tollens lumina vultu,

O dea (namque mihi, nec quæ fis dicere promptum eft.
Et liquet effe Deam) duc, ô duc, inquit, & offer
Conjugis ora mihi, quem fi modò poffe videre
Fata femel dederint, cœlum accepiffe videbor.
Nec mora Romuleos, cum virgine Thaumantea
Ingreditur colles: ibi fidus ab æthere lapfum
Decidit in terras, à cujus lumine flagrans
bo Herfiliæ crinis cum fidere ceffit in auras.

Hanc manibus_notis Romanæ conditor urbis
Excipit, & prifcum pariter cum corpore nomen left.
Mutat, Oramque vocat: quæ nunc Dea juncta Quirino

1. Conjux.] Romuli, Herfilia.
2. Limite curvo.] Per arcum fuum.
3. Vacua. ] Otiofæ, quietæ, fo-
litariæ.

III. cap. 15. Montem Quirinalem hodie Roma vocat Monte Cavallo, propter equos duos infignes è marmore, opus Phidia & Praxitelis, ante Palatii Pontificii veftibulum

6. Nunc Quirini... ] Antea hominis conjux, nunc Dei Quirini.collatos. Sic Romulus eft appellatus, ut annotavimus Lib. XIV. n. 14.

13. Promptum. ] Facile.
14. Liquet.] Manifeftum eft.

8. Lucum,&c.] Perge mecum in 16. Calum accepiffe, &c.]Non mifilvam facram, quæ eft in monte nori me affectam beneficio arbitraQuirinali, vicina templo Romani (bor, quàm fi effem in cœlo, fi doregis, id eft, Romuli. Huic enim fta-nata coelo forem. In cœlo, pro beatim poft obitum ædes confecrata in tum & fortunatum effe, locutio ifto monte fuit, cùm Julius Pro-Latinis eft domeftica & vernacula. culus fenator affirmaffet illum à fe vifum humanâ fpecie auguftiorem. Collis quoque dictus ab eodem eft Quirinalis. Utrumque difertè canit Ovidius Lib. II. Faftorum, cui Plutarchus adftipulatur. Vide plura apud Alexandrum Donatum Lib.

17. Romuleos colles. ] Montem Quirinalem. Thaumanthea. ] Iride. Lib. IV. num. 5.

20. Ceffit.) Abiit fublimis.

21. Conditor urbis. ] Romulus. 23. Junita, &c.] Quæ nunc in eo 'dem templo, cum Romulo colitur,

406

P. O VI DI I METAMORPHOSEON

LIBER QUINTUS DECIMUS.

SYNOPSIS.

Myfcelus, calculis nigris in albos mutatis abfo lutus. Pythagoras in Italia docet. Ejus placita præcipua, præfertim de perpetud verum aliarum in alias transfiguratione. Roma ingens, è minimâ urbe. Egeria in fontem converfa. Hippolytus in Virbium. Hafta Romuli, in arborem. Efculapius in Draconem. Anima Cæfaris in fidus. Augufti laudes, & pro co vota.

I. Croton ædificata. Calculi nigri in albos mutati.

Uæritur intereà, quis tantæ pondera molis
Suftineat, tantoque queat fuccedere regi.
Deftinat imperio clarum prænuncia veri
Fama Numam: non ille fatis cognoffe Sabi-

næ

5 Gentis habet ritus, animo majora capaci Concipit, & quæ fit rerum natura requirit. Hujus amor curæ, patriâ Curibusque relictis,