377

P. OVIDII METAMORPHOSEON

LIBER QUARTUSDECIMUS.

SYNOPSIS.

Scylla in fcopulum mutata. Cercopes in fimias. Sibylla in vocem. Socii Ulyffis in porcos. Picus in avem. Socii Diomedis in aves. Paftor in oteaftrum. Naves Enea in nymphas. Urbs Ardea in volucrem. Vertumnus in varias formas. Aqua frigidæ in calidas. Æneas & Romulus in Deos. Romæ natales & reges.

1. Scylla canibus fuccinéta & in faxum verfa

Amque Giganteis injectam faucibus Ætnam,
Arvaque Cyclopum, quid raftra, quid ufus

aratri

Nefcia, nec quicquam junctis debentia bobus,
Liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum:

5 Liquerat & Zanclen, adverfaque mænia Rhegî,

3.Nefcia, quid raftra,&c.] Nom culta raftris & aratro. Junctis. ] Aratro.

1. Jamque, &c. ] Ordo verborum eft: Jam Euboicus aquarum incola (Glaucus, de quo egit proximè, Lib. XIII. n. 22.) liquerat Ætnam, injec- 4. Euboicus.] Lib. XIII. n. 22. tam Giganturn capitibus; & agros 5. Zanclen.] Urbem Siciliæ, Mef Cyclopum,nefcios quid fint raftra &fanam, quæ olim Zancle dicebatur aratra, hoc eft, incultos & inara- Meline. Adverfa. ] Et urbem Itatos. Injectam.] Canunt poëtæ, Gi-lia Rhegium (Reggio) oppofitam gantes, cùm Jovi bellum inferrent, Meffanæ. Illas urbes deferit, & fre oppreffos ab co & fepultos fuiffe iis-tum Siculum. naufragiis infame dem montibus, quos in cœlum tor-quod Italiæ & Siciliæ conftrictum ferant: Etnam Encelado & Typhoto arctatumque littoribus, utriusqu impofitam. Virg. III. Æn. verf. 580, fines attingit

Navifragumque fretum, gemino quod littore preffum
Aufoniæ, Siculaæque tener confinia terræ.

Inde manu magnâ Tyrrhena per æquora lapfus Herbiferos adiit colles, atque atria Glaucus 10 Sole fate Circes, variarum plena ferarum. Quam fimul afpexit, dictâ, acceptâque falute, Diva, Dei miferere precor: nam fola levare ¡Tu potes hunc, dixit( videar modo dignus) amorem. Quanta fit herbarum, Titani, potentia, nulli 15 Quàm mihi cognitius, qui fum mutatus ab illis. Neve mei non nota tibi fit caufa furoris,

Littore in Italico, Meffenia moenia contra,
Scylla mihi vifa eft: pudor eft promiffa, precesque
Blanditiasque meas, contemptaque verba referre.
20 At tu, five aliquod regnum eft in carmine, carmen
Ore move facro; five expugnantior herba eft,
Utere tentatis operofæ viribus herbæ.

At Circe horrendis infamia pabula fuccis
Conterit, & tritis Hecateïa carmina mifcet:
as Cærulaque induitur velamina, perque ferarum
Agmen adulantûm mediâ procedit ab aulâ :
Oppofitumque petens, contra Zancleia faxa
Rhegion ingreditur, ferventesque æftibus undas :
In quibus, ut folidâ ponit veftigia terrâ;
30 Summaque decurrit pedibus fuper æquora ficcis.
Parvus erat gurges, curvos finuatus in arcus,
Grata quies Scylle, quo fe referebat ab æftu
Et maris, & cœli: medio cum plurimus orbe
Sol erat, & minimas à vertice fecerat umbras.

Scyllam expugnandam.

22. Tentatis. ] Expertis: ufu à te [cognitis.

23. Infamia. ] Venenata. Pabu

8. Inde. ] E freto Siculo in Tyrshenum mare progreffus. Mánu magna.] Quâ utebatur ad natandum, tanquàm remo. 9. Coltes. ] Circæos vocant, fu-la. ] Pharmaca. pra Neapolim pifcam Circes domum. Vide Lib. XV n. 14.

24. Hecateia. ] Avernalia. Quorum ufum docuit Hecate Circes mater. Lib. VII. n. 2.

25. Carula, &c.] Cæruleus color proximus eft nigro, qui carus veneficis.

12. Levare.] Confolari, vindisando me de Scyllâ, quæ me (previt. 14. Titani. Eft vocandi cafus à recto Titanis, Titanidis. O Circe Titanis filia. Nulli, &c.] Nemini magis, quam mihi compertum eftdientium. quanta fit vis herbarum."

15. Ab illis. ] Lib. XIII. num. 22. 17. Contra. E regione Meffanæ. Hæc olim Meffene, & Meffena vocabatur, nunc Melfine.

20 Sive, &c.] Sive carminibus peculiaris aliqua vis ineft, & major, quam in herbis, carminibus utere: fi plus herbæ poffunt, eas adhibe.

21. Expugnantier, 1 Validior_ad

26. Adulantům. ] Caudis blan

27. Oppofitumque, &c.] Petit Rhogium, oppofitum urbi Zanclæ, inter rupes conditæ ubi maris æftus gravior & procellofus.

29. In quibus. ] Quibus in undis non fecùs atque in humo folidâ, ingreditur.

33. Plurimus.] Calidiffimus: plu rimam vim habens : meridianus.

34. A vertice.] Imminens nof tro capiti

35 Hunc Dea prævitiat, portentificisque venenis
Inquinat: hic preffos latices radice nocenti
Spargit, & obfcurum verborum ambage novorum
Ter novies carmen magico demurmurat ore.
Scylla venit, mediâque tenus defcenderat alvo :
40 Cum fe fuccinctam latrantibus undique monftris
Afpicit: ac primò refugitque, abigitque, timetque,
Ora proterva canum; fed quos fugit, attrahit unà
Et corpus quærens femorum, crurumque, pedumque,
Cerbereos rictus pro partibus invenit illis.
45 Flevit amans Glaucus, nimiùmque hoftiliter ufæ
Viribus herbarum fugit connubia Circes.

Scylla loco manfit: cùmque eft data copia primùm, In Circes odium, fociis fpoliavit Ulyffem: "Mox eadem Teucras fuerat merfura carinas, so Ni priùs in fcopulum, qui nunc quoque faxeus exftat Transformata foret: fcopulum quoque navita vitat.

35. Pravitiat. ] Antè inficit gur- 48. In Circes odium. JA quâ fciegitem corrumpitque, quàm veni-bat Ulyffem amari, ejus focios un ret Scylla. Portentificis. ] Monftra dis merfit. Homer. Odyf. XIII. efficientibus. Sociis fpoliavit.] Haufit illos cum ratibus; & Ulyffi eripuit.

36. Preffos. Expreffos, eductos è radicibus & herbis peftiferis. 40. Succinctam. ] Exftantes ab alvo canes afpexit, inftar cinguli.

43. Et corpus. ] Admirans erepta fibi & mutata crura, pedes, fe

mora...

49. Teucras.] Trojanorum. Lib. XIII. n. 19.

50. Scopulum. 1 Scribit Plinius Scyllam effe fcopulum in freto Siculo, qui fupernè humanam aliquo modo fpeciem præ fe fert: in44. Cerbereos ritus. ] Canes Cer-fernè verò, plurimis cavernis abun bero fimiles. dat, quibus impactæ ac ftridentes 47. Loco manfit. ] In eodem gur- undæ,lattatus canum & luporum gite, quem Circe vitiaverat. Coululatus imitantur. pia.] Facultas, occafio.

II. Cercopes in fimias mutati.

Unc ubi Trojane remis, avidamque Charybdim, Evicêre rates; cùm jam prope littus adeffent Aufonium, Libycas vento referuntur ad oras.. Excipit Ænean illic animoque, domoque, 5 Non bene diffidium Phrygii latura mariti Sidonis, inque pyrâ, facri fub imagine factâ,

1. Hunc. ] Scopulum, in quem mutata fuerat Scylla. Charybdim. ] Lib. XIII. 11. 20.

gilius IV. Æneid. Hæc longo poft Eneam vixit tempore, nec appulig in Africam, ut obfervant Chrono2. Evicêre. ] Prætervectæ funt.logi, nifi circa annum ab orbe conCùm jam,&c.] Cùm jam fere tan-dito 3146. Agrippa rege Latinorum gerent Italiam. Virg. Æneid. Lib.decimo: cùm Eneas venerit in Latium anno 2872. Sed poëtæ utun5. Non bene, &c.] Egerrimè la. tur licentia fibi familiari, & res dise tura divortium ac difceffum Æneæ. juntas fæpe conjungunt; conSibi manus violentas allatura. functas diffociant. Sacri, &c. 1 Sa 6. Sidonis.] Dido Sidonia, Vir-crificium fimulans.

1.

1

Incubuit ferro, deceptaque decipit omnes. Rursus arenofæ fugiens nova moenia terræ Ad fedes Erycis, fidumque relatus Açeften 10 Sacrificat, tumulumque fui genitoris honorat. Quasque rates Iris Junonia pæne cremarat, Solvit, & Hippotadæ regnum, terrasque calenti Sulfure fumantes, Acheloiadumque relinquit Sirenum fcopulos; orbataque præfide pinus 15 Inarimen, Prochytenque legit, fterilique locatas Colle Pythecufas, habitantum nomine dictas. Quippe Deum genitor fraudem, & perjuria quondam Cercopum exofus, gentisque admiffa dolofe, In deforme viros animal mutavit, ut iidem 20 Diffimiles homini poffent, fimilesque videri. Membraque contraxit, naresque à fronte remiffas Contudit, & rugis peraravit anilibus ora, Totaque velatos flaventi corpora villo

Mifit in has fedes: nec non prius abftulit ufum 25 Verborum; & natæ dira in perjuria linguæ, Poffe queri tantùm rauco ftridore reliquit.

8. Arenofa terre. ] Lybiæ. Afri cæ, ubi Carthago ædificabatur.

tur modo Prochita illa, Ifchia, olim Enaria etiam dicta. Legit.]. Præterit, littus fectando.

9. Erycis. ] Eryx, Amyci, Bebriciorum regis & Veneris filius,regna- 16. Pithecufas. ] Pithecufæ & vit in Sicilia Lege Virgil. V. En. Pithecufa vel à nidos dicta, ut cenubi hæc omnia fusè narrantur. fet Plinius, quòd dolia fictilia ibi 11. Iris, &c.] Juno, ut Troja-plurima fierent, vel à Tiênxos fimia, nos Italiâ prohiberet, Irim ad ma-ut narrat Ovidius: Infula maris tronas Trojanas in littore Siculo Tyrrheni quam alii conftituunt in fedentes, & diuturnæ tædio navi-orâ Campaniæ, cum urbe ejufdem gationis affectas, mittit. Iris illas hortatur ad cremandam claffem, ut Eneas amiffis navibus cogatur in Siciliâ remanere.

12. Solvit. ] Mari committit. Hippotada regnum.] Eolas infulas, prope Siciliam. Eolus, Hippota nepos.

13. Sulfure fumantes. ] Montes Etnam, Vefuvium, hunc in Italiâ, illum in Sicilia. Acheloiadum.] Filiarum Acheloi.

nominis: alii volunt eandem effe cum infula Inarime, quæ & Ænaria, nunc Ifchia dicitur, in ora Terræ Laboris regni Napolitani, ad fauces finûs Puteolani, cum urbe cognomine, & quidem Epifcopali.

17. Deûm genitor. ] Jupiter.

18. Cercopum. ] Cercopes, Pithecufarum incolæ, fraudibus & malitiâ præftabant, ut nomen ipfum indicat, nigna enim eft, frau14. Sirenum.] Lib. V. n. 15. Pre-dulentus & veterator. Admiffa. ] de.] Palinuro fuo gubernatore, Flagitia. qui fomno oppreffus, in mare decidit. Virgil. V. En. Pinus. ] Æneæ

ratis.

15. Inarimen, Prochyten. ] Infu las in littore Tyrrheno. Hæc voca

2

21. Remiffas.]Reductas. Collifas.. Sufpicatur Heinfius legendum effe refimas, quod idem eft, ac fimas. 22. Contudit. 1 Depreffit.

III. Sibylla Cumea in vocem mutanda.

HAs ubi præteriit, & Parthenopeia dextra

Moenia deferuit; lævâ de parte canori
Eolidæ tumulum, & loca feta paluftribus undis,
Littora Cumarum, vivacisque antra Sibyllæ
Intrat, & ut manes adeat per Averna paternos
Orat. At illa diù vultum tellure moratum
Erexit; tandemque, Deo furibunda recepto,
Magna petis, dixit, vir factis maxime, cujus
Dextera per ferrum, pietas fpectata per ignes:
10 Pone tamen, Trojane, metum, potiere petitis,
Elyfiasque domos, & regna novissima mundi,
Me duce, cognofces, fimulacraque cara parentis.
Invia virtuti nulla eft via. Dixit, & auro
Fulgentem ramum filvâ Junonis Avernæ
15 Monftravit, juffitque fuo divellere trunco.
Paruit Eneas, & formidabilis Orci

Vidit opes, atavosque fuos, umbramque fenilem Magnanimi Anchife; didicit quoque jura locorum, Quæque novis effent adeunda pericula bellis. 20 Inde ferens laffos adverfo tramite paffus,

1. Has. Pithecufas. Parthenopeia. ] Neapolitana. Neapolim vocatam olim Parthenopem tradunt, ab unâ Sirenum illic fepulta.

dictum Lib. X. num. 2. Paternos. ] Anchila. Virg. VI.

6. Moratum.] Defixum. 7. Deo recepto. 1 Phœbo inspirante plena.

2. Canori Eolida. ] Mifeni, Æoli filii, præftantis tubicinis. Virgil. 11. Elyfias domos. ] Partem infeVI. Æneid. initio, docet Mifenum rorum, piis addictam. Regna noDeos marinos ad certamen tubæ viffima. Primum regnum æther provocaffe, & à Tritone fubmer-eft, Jovi: fecundum terra & mare, fum periiffe: compofitum illi ab Neptuno : tertium & ultimum, Eneâ tumulum in littore. feri, Plutoni datum.

in

3. Feta. ] Plena. Paluftribus un- 12. Simulacra. ] Res quatuor in di] Loca ftagnantia & uliginofa, homine diftinguebant Ethnici, corqualis eft pars illa Tyrrheni litto-pus, animam, umbram, & fimuris, ubi Pomptina palus. Legitur etiam, ulvin Sunt autem ulvæ herbæ paluftres, ut junci, &c.

4. Cumarum.] Cumæ, civitas in littore Campano, Sybilla fedes: Cumes. Virgil. VI. Æneid. De Sibyllis confule D. Auguftinum Lib. XVIII. de Civit. Dei, cap. 23. Cluverium de Ital. antiquâ. Lib. IV. cap. 2. Vide etiam quæ diximus in Horatiano Carmine Seculari ex

lacrum, five imaginem. Corpus humo reddi credebant, ac fuum in pulverem redire : animas improborum in Tartarum detrudi; proborum deportari in Elysium; heroum verò in cœlum: umbram circa fepulchrum credebant errare: fimulacrum ponebant in inferis. Hæc 'omnia tamen, ut in tantis infcitiæ tenebris, fæpe confundebant. 14. Ramum. ] Aureum. Lege hæc plicando. Vivacis. ] Quæ feptin-fufiùs in Virg. Lib. VI. Junonis gentos jam annos vixerat, ut ipfa | Averna. ] Proferpinæ. Sic Pluto, paulò poft teftatur. Jupiter infernus à poëtis appellatur. 18. Locorum. Italiæ.

5. Averna. ] Pluralis eft nume. rus: effertur neutro genere: fin- 20. Adverfo tramite. ] Relegens gularis, ma culino. De hoc lacu liter, ut rediret.