HISTORIARUM

LIBRI QUI SUPERSUNT,

EX EDITIONE G. A. RUPERTI

CUM SUPPLEMENTIS

NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USUM DELPHINI

VARIIS LECTIONIBUS

NOTIS VARIORUM

RECENSU EDITIONUM ET CODICUM

INDICE LOCUPLETISSIMO

ET

GLOSSARIO LIVIANO

ACCURATE RECENSITI.

VOLUMEN QUARTUM.

F

LONDINI:

CURANTE ET IMPRIMENTE A. J. VALPY, A. M.

1828.

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXV.

BREVIARIUM.

CAP. 1. Hannibal in agro Tarentino æstatem consumit: et in Bruttiis Consentini ac Thurini in fidem populi Rom. redeunt; sed T. Pomponius Veientanas præfectus sociorum ab Hannone vincitur. Religio externa, novi sacrorum ritus, librique vaticini Romæ abolentur ab senatu. 2. Sacerdotibus aliquot mortuis alii sufficiuntur, et novi creantur magistratus; in his P. Cornelius Scipio ædilis curulis ante legitimam ætatem. Matronæ quædam accusantur probri, et ludi Romani diem unum, plebeii per biduum instaurantur. 3. Q. Fulvius Flaccus 111. et Ap. Claudius Pulcher consulatom ineunt. Prætores sortiuntur provincias, summaque XXIII. legionum eo anno efficitur. Carvilii tribuni pl. M. Postumio Pyrgensi aliisque publicanis ob fraudem factam in iis, quæ portarentur ad exercitus, dicunt mulctam, et hi in concilium plebis cuneo irrumpunt. 4. Vim eam contra remp. factam decernit senatus, et Carvilii rei capitalis diem dicunt publicanis; qui vel in carcerem conjiciuntur, vel in exilium abeunt. 5. P. Licinius Crassus juvenis pontifex max. creatur: et ob inopiam juventutis militaris conscribantur etiam minores XVII. annis et ingenui per agros conquisiti. 6. Residui Cannensis exercitus, in veterem quietamque provinciam in Sicilia relegati, ad Marcellum, in nova ibi provincia bellum gerentem, legatos mittunt petentes, ut sub eo militare liceat, et pugnando quærere libertatem. 7. A Marcello ad senatum Rom. et ab hoc ad illum rejiciuntur. Creantur v. viri muris turribusque, et 111. viri templis reficien. dis, aliique III. viri sacris conquirendis donisque persignandis. Tempestates fædæ et prodigia. Obsides Tarentini Roma aufugiunt; sed comprehensi virgisque cæsi de saxo dejiciuntur. 8. Propter atrocitatem hujus pœnæ Tarenti nobiles conjurant juvenes, quorum principes Nico et Phile. menus, nocte per speciem venandi urbem egressi, ejus prodendæ modum

ac tempus cum Hannibale componunt. 9. Is, opera illorum usus, concabia nocte Tarentum ingreditur. 10. Præsidium Romanum in arcem confugit, et Tarentini benigne a Pœnis tractantur. 11. Arcem, in peninsula positam, et muro fossaque ingenti divisam ab urbe, Hannibal alio ab ea muro ac vallo intersepire, at frustra oppugnare conatur. Ut tamen illa et mari et terra obsideatur, Tarentini naves suas, portu inclusas, inde per mediam urbem ad mare plaustris transvehunt.

12. Religionem novam Romanis objiciunt duo Marcii vatis carmina, quorum altero cladem Cannensem, altero finem belli Punici prædixerat, si quotannis Apollini comiter fierent ludi, et decemviri Græco ritu hostiis majoribus sacra facerent. Utrumque Patres decernunt: et hæc est origo ludorum Apollinarium, quos populus spectavit coronatus. 13. Capuam circumsidere parant consules, eodemque Hanno ex Bruttiis cum exercitu mittitur, ut frumenti prius copiam faciat Campanis. Qua de re a Beneventanis certior factus Fulvius consul Boviano proficiscitur in Campaniam, et castra Hannonis paulo ante lucem aggreditur. 14. Quæ, etsi arduo posita loco, capiuntur, et Hanno cum paucis in Bruttios redit. 15. Hannibal Campanis duo millia equitum auxilio mittit: Romani autem Tarentinam arcem frumento præsidioque, quod Metaponti fuerat, instruunt. Itaque Metapontini, metu, quo tenebantur, liberati, deficiunt ad Hannibalem, eorumque exemplum eadem ora maris et Thurini sequuntur. Consules Ti. Gracchum ex Lucanis Beneventum venire jubent, et inde in Campanum agrum legiones ducunt ad Capuam oppugnandam. 16. Gracchus, prius quam ex Lucanis movet, sacrificans tristi terretur prodigio, et mox, a Flavio hospite suo Lucano deductus in insidias, a Magone paratas, cum suis perit. 17. Mortis funerisque ejus varia est fama. 18. Consules ad Capuam pugna incaute inita funduntur, et Campanis crescit animus; sed mox minuitur singulari certamine inter Badium Campanum et T. Quintium Crispinum, perfamiliari hospitio junctos. 19. Hannibal, Capuam profectus, æquo ibi Marte cum Romanis confligit, et Appium consulem, abeuntem in Lucanos, sed alio itinere redeuntem, secutus, obviam venit M. Centenio Penulæ, stolido homini, et insigni olim inter primi pili centuriones et corporis et animi magnitudine, qui, acceptis a senatu octo hominum millibus et duplicato prope exercitu, conserit pugnam atque cum plerisque suorum cadit. 20. Capua a consulibus iterum summa vi obsidetur: in Lucanis autem volonum exercitus, mortuo Graccho, ab signis discedit; et Hannibal in Apuliam castra movet, oblata nova occasione inscii ducis exercitusque opprimendi. 21. Cn. Fulvius Flaccus prætor, stultitia et temeritate Centenio par, non animo, Pœno adventante, in aciem educit copias, cæco impetu ruentes, suoque arbitrio tum consistentes, tum deserentes locum, et, ubi confestim rem inclinatam videt, cum paucis equitibus effugit. 22. Reliquiæ duorum exercituum desertoresque de exercitu volonum conquiruntur; et Capua a consulibus ac Claudio Nerone prætore duplici fossa valloque cingitur. Hannibal arcem Tarentinam Brundisiumque frustra tentat, et, precibus legatorum Campanorum adductus, regreditur Capuam.

23. Interea Syracusarum oppugnatio ad finem venit, adjuta proditione intes

tina et die festo Dianæ, quo oppidani vino somnoque gravantur. Nocte proxima Romani scalis evadunt in murum: 24. et Hexapylon Epipolasque capiunt. Sub lucem Marcellus omnibus cum copiis urbem ingreditur, reputansque secum, omnia mox arsura, illacrymat. 25. Achradinam murosque Epicydes et transfugæ tenent, Euryalumque arcem tuetur Philodemus Argivus: Neapolis vero et Tyche a Romanis diripiuntur. 26. Peste absumuntur multi Romani omnesque fere Pœni cum ipsis ducibus Hippocrate et Himilcone, qui repente advenerant. 27. Bomilcar cum classe Punica ingentique commeatu adventat, et Epicydes navigat ad eum, metuens, ne ob ventos adversos Africam repetat. Sed ubi tendere ad se Romanas naves vident circa Pachynum prom. ille Tarentum, hic Agrigentum petit. 28. Exercitus Siculorum præfectos Epicydis interficiunt, et multitudine ad concionem vocata exponunt, quæ pacta jam habeant cum Marcello. 29. Tum ad hunc Syracusani mittunt legatos, omnesque pleni sunt bonæ spei, præter transfugas et mercenarios, qui verentes, ne tradantur Romanis, prætores multosque cives obtruncant, et sex præfectos creant, ut terni præsint Achradinæ ac Naso. 30. Unus ex iis, Mericus Hispanus, Achradinam prodit Marcello, et agminibus armatorum eo concurrentibus ab Naso, hæc quoque urbis pars a Romanis, navibus ad eam expositis, capitur. 31. Transfugis spatium locusque fugæ datur, et Syracusani, omni tandem liberi metu, Marcello se permittunt. Inde urbs diripienda militi datur; in quo tumultu Archimedes perit. Frumentum quoque in tempore Syracusas mittit T. Otacilius, qui agros circa Uticam depopulatus erat.

32. In Hispania Scipiones bifariam ita dividunt exercitum, ut Publius duas ejus partes adversus Magonem et Hasdrubalem Gisgonis filium, Cnæus tertiam partem adjunctis xx. m. Celtiberis adversus Hasdrubalem Barcinum ducat. 33. Celtiberi, magna mercede a Pœnis solicitati, abeunt domos, et Cn. Scipio, nunc impar propinquo hosti, retro cedit. 34. Par terror, periculum majus, fratrem urget, tum Masinissa, socio Pœnorum,

qui cum equitatu Numidarum sæpius interdiu agmen et noctu castra ejus incursu turbat, tum ab Indibili, qui Pœnis adducit auxilia. Huic obviam it P. Scipio, et primum in pugna superior est; sed, advenientibus Numidis et paulo post ducibus Pœnorum, anceps fit prælium, in quo ipse cadit et Romani profligantur. 35. Tum tres Pœni duces conjungunt se adversus Cn. Scipionem, qui, quantum potest, recedit, 36. et tumulum capit. Is quia nudus nec satis arduus est, Romani clitellas sarcinasque accumulatas loco valli objiciunt hostibus: at mox pauci ab multis cum ipso duce cæduntur. 37. L. Marcius Septimi filius et T. Fonteius utriusque exercitus reliquias collegunt junguntque. Ille dux creatur et Hasdrubalem Gisgonis filium a vallo repellit. 38. Neque eo contentus milites ad castra illius ultro oppugnanda adhortatur; 39. et proxima nocte tum hæc, tum proxima Pœnorum capit castra.

40. Marcellus, captis Syracusis, ceterisque in Sicilia magna fide et integritate compositis, ornamenta urbis Romam devehit: unde primum initium mirandi Græcarum artium opera et sacra profanaque spoliandi factum est. Bellum quidem reparatur ab Epicyde, Hannone, et potissimum Mu