Hersilien jussis compellat vocibus Iris. Illa verecundo vix tollens lumina vultu: ,,O dea (namque mihi nec, quae sis, dicere promtum est,
Et liquet esse deam), duc, o duc," inquit,,, et offer
Conjugis ora mihi, quae si modo posse videre
Fata semel dederint, coelum accepisse fatebor.'
Nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantéa
Ingreditur colles. Ibi sidus ab aethere lapsum
Decidit in terras, a cujus lumine flagrans
Hersiliae crinis cum sidere cessit in auras.
Hanc manibus notis Romanae conditor urbis
Excipit, et priscum pariter cum corpore nomen 850
Mutat, Heramque vocat; quae nunc dea juncta Qui-
LIBER DECIMUS QUINTUS.
Quaeritur interea, qui tantae pondera molis
Sustineat, tantoque queat succedere regi.
Destinat imperio clarum praenuntia veri
Fama Numam. Non ille satis cognosse Sabinae
Gentis habet ritus: animo majora capaci
Concipit et, quae sit rerum natura, requirit.
Hujus amor curae, patriâ Curibusque relictis,
Fecit, ut Herculei penetraret ad hospitis urbem.
Graja quis Italicis auctor posuisset in oris
Moenia quaerenti, sic e senioribus unus
Retulit indigenis, veteris non inscius aevi:
Dives ab Oceano bubus Jove natus Iberis
Littora felici tenuisse Lacinia cursu
Fertur et, armento teneras errante per herbas,
Ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonis
Intrasse et requie longum relevasse laborem ;
Atque ita discedens,,,Aevo, dixisse, nepotum
Hic locus urbis erit!" Promissaque vera fuerunt:
Nam fuit Argolico generatus Alemone quidam
848. F. Hersilie crinis (h, e, crines) &e,
Myscelos, illius dîs acceptissimus aevi;
Hunc, super incumbens pressum gravitate soporis,
Claviger adloquitur:,,Patrias, age, desere sedes!
I, pede diversi lapidosas Aesaris undas!"
Et, nisi paruerit, multa ac metuenda minatur;
Post ea discedunt pariter somnusque deusque.
Surgit Alemonides, tacitâque recentia mente
Visa refert, pugnatque diu sententia secum.
Numen abire jubet; prohibent discedere leges,
Poenaque mors posita est patriam mutare volenti.
Candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol,
Et caput extulerat densissima sideribus Nox:
Visus adesse idem deus est; eademque monere;
Et, nisi paruerit, plura et graviora minari.
Extimuit, patriumque palam transferre parabat
In sedes penetrale novas. Fit murmur in urbe, 35
Spretarumque agitur legum reus; utque peracta est
Causa prior, crimenque patet sine teste probatum:
Squalidus ad Superos tollens reus ora manusque,
O cui jus coeli bis sex fecere labores,
Fer precor," inquit,,, opem: nam tu mihi crimi- 40
Mos erat antiquus, niveis atrisque lapillis
His damnare reos, illis absolvere culpae;
Nunc quoque
sic lata est sententia tristis, et omnis
Calculus immitem demittitur ater in urnam.
Quae sinul effudit numerandos versa lapillos:
Omnibus e nigro color est mutatus in album,
Candidaque Herculeo sententia munere facta
Solvit Alemoniden. Grates agit ille parenti
Amphitryoniadae; ventisque faventibus aequor
Navigat lonium, Lacedaemoniumque Tarentum
Praeterit et Sybarin Salentinumque Neaethum
Thurinosque sinus Temesenque et lapygis arva.
Vixque pererratis, quae spectant littora, terris,
Invenit Aesarei fatalia fluminis ora,
Nec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Cro- 55
tonis Ossa tegebat humus; jussâque ibi moenia terrâ Condidit, et nomen tumulati traxit in urbem.
Talia constabat certâ primordia famâ
Esse loci positaeque Italis in finibus urbis.
Vir fuit hic, ortu Samius; sed fugerat unâ Et Samon et dominos, odioque tyrannidis exul Sponte erat. Isque, licet coeli regione remotos, Mente deos adiit, et, quae natura negabat Visibus humanis, oculis ea pectoris hausit; Cumque animo et vigili perspexerat omnia curâ: 65 In medium perspecta dabat; coetusque silentum Dictaque mirantum magni primordia mundi Et rerum causas et, quid natura, docebat, Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo, Jupiter an venti discussâ nube tonarent, Quid quateret terras, quâ sidera lege mearent, Et quodcunque latet. Primusque animalia mensis Arcuit imponi; primus quoque talibus ora Docta quidem solvit, sed non et credita, verbis: Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis Corpora. Sunt fruges, sunt deducentia ramos Pondere poma suo, tumidaeque in viti us uvae; Sunt herbae dulces; sunt, quae mitescere flammâ Mollirique queant; nec vobis lacteus humor Eripitur, nec mella thymi redolentia florem. Prodiga divitias alimentaque mitia tellus
Suggerit, atque epulas sine caede et sanguine praebet. Carne ferae sedant jejunia; nec tamen omnes: Quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt; At, quibus ingenium est immansuetumque ferumque, 85 Armeniaeque tigres iracundique leones
Cumque lupis ursi dapibus cum sanguine gaudent. Heu, quantum scelus est, in viscera viscera condi, Congestoque avidum pinguescere corpore corpus, Alteriusque animantem animantis vivere leto! Scilicet in tantis opibus, quas optima matrum Terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo Vulnera dente juvat, ritusque referre Cyclopum? Nec, nisi perdideris alium, placare voracis
69. unde nives. F: unde homines. F. etiam fluminis legenduma pro fulminis.
87. Post hunc versum inculcandus videtur 128.
Et male morati poteris jejunia ventris ?
At vetus illa aetas, cui fecimus Aurea nomen,
Foetibus arboreis et, quas humus educat, herbis
Fortunata fuit, nec polluit ora cruore.
Tum volucres tutas movere per aëra pennas,
Et lepus impavidus mediis erravit in agris,
Nec sua credulitas piscem suspenderat hamo.
Cuncta sine insidiis, nullamque timentia fraudem,
Plenaque pacis erant. Postquam non utilis auctor
Victibus invidit, quisquis fuit ille, deorum,
Corporeasque dapes avidam demersit in alvum:
Fecit iter sceleri. Primâque e caede ferarum
Incaluisse putem maculatum sanguine ferrum;
Idque satis fuerat, nostrumque petentia letum
Corpora missa neci salvâ pietate fatemur;
Sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt. 110
Longius inde nefas abiit, et prima putatur
Hostia sus meruisse mori, quia semina pando
Eruerit rostro, spemque interceperit anni.
Vile caper morsâ Bacchi mactandus ad aras
Ducitur ultoris. Nocuit sua culpa duobus.
Quid meruistis, oves, placidum pecus, inque tuendos
Natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar,
Mollia quae nobis vestras velamina lanas
Praebetis, vitâque magis quam morte juvatis?
Quid meruere boves, animal sine fraude dolisque, 120
Innocuum, simplex, natum tolerare labores?
Immemor est divûm, nec frugum munere dignus,
Qui potuit curvi demto modo pondere aratri
Ruricolam mactare suum; qui trita labore
Illa, quibus toties durum renovaverat arvum,
Tot dederat messes, percussit colla securi.
Nec satis est, quod tale nefas committitur: ipsos
Inscripsere deos sceleri, numenque supernum
Caede laboriferi credunt gaudere juvenci.
Victima labe carens et praestantissima formâ
(Nam placuisse nocet), vittis praesignis et auro,
Sistitur ante aras, auditque ignara precantem,
Imponique suae videt inter cornua fronti,
104. deorum. Sic MSS., vel virorum. F.: leonúm.
Quas coluit, segetes, percussaque sanguine cultros
Inficit in liquida praevisos forsitan undâ.
Protinus ereptas viventi pectore fibras
Inspiciunt, mentesque deum scrutantur in illis.
Unde fames homini vetitorum tanta' ciborum?
Audetis vesci, genus o mortale? quod, oro,
Ne facite, et monitis animos advertite nostris;
Cumque boum dabitis caesorum membra palato:
Mandere vos vestros scite et sentite colonos!
Et quoniam deus ora movet: sequar ora moventem
Rite deum, Delphosque meos ipsumque recludam
Aethera, et augustae reserabo oracula mentis.
Magna nec ingeniis evestigata priorum,
Quaeque diu latuere, canam! Juvat ire per ardua
Astra; juvat, terris et inerti sede relictis,
Nube vehi, validique humeris insistere Atlantis;
Palantesque animos passim ac rationis egentes
Despectare procul, trepidosque obitumque timentes
Sic exhortari, seriemque evolvere fati.
O genus attonitum gelidae formidine mortis, Quid Styga, quid tenebras, quid nomina vana timetis, Materiem vatum falsique piacula mundi? Corpora, sive rogus flammâ seu tabe vetustas Abstulerit, mala posse pati non ulla putetis. Morte carent animae, semperque priore relic!â Sede novis habitant domibus vivuntque receptae. Ipse ego (nam memini) Trojani tempore belli Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam Sedit in adverso gravis hasta minoris Atridae. Cognovi clypeum, laevae gestamina nostrae, Nuper Abanteïs templo Junonis in Argis. Omnia mutantur; nihil interit. Errat, et illinc Huc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artus Spiritus, eque feris humana in corpora transit, Inque feras noster, nec tempore deperit ullo. Utque novis facilis signatur cera figuris,
Nec manet, ut fuerat, nee formas servat easdem, 170
illis, Audet et his vesci genus inimortale! Quod,
oro, Ne &c. P. Ovidii N. Metam,
|