Illam non rutilis veniens Aurora capillis
Cessantem vidit, non Hesperus; illa duabus
Flammiferâ pinus manibus succendit ab Aetnâ,
Perque, pruinosas tulit irrequieta tenebras.
Rursus, ut alma dies hebetarat sidera: natam
Solis ad occasum solis quaerebat ab ortu.
Fessa labore sitim collegerat, oraque nulli
Colluerant fontes: cum tectam stramine vidit
Forte casam, parvasque fores pulsavit. At inde
Prodit anus, divamque videt, lymphamque roganti
Dulce dedit, tostâ quod coxerat ante polenta.
Dum bibit illa datum: duri puer oris et audax
Constitit ante deam, risitque, avidamque vocavit.
Offensa est, neque adhuc epolâ parte loquentem
Cum liquido mixtâ perfudit diva polenta.
Combibit os maculas; et, qua modo brachia gessit, 455
Crura gerit; cauda est mutatis addita membris;
Inque brevem formam, ne sit vis magna nocendi,
Contrahitur; parvâque minor mensura lacertâ est.
Mirantem flentemque et tangere monstra parantem
Fugit anum, latebramque petit; aptumque colori 460
Nomen habet, variis stellatus corpora guttis.
Quas dea per terras et quas erraverit undas, Dicere longa mora est: quaerenti defuit orbis. Sicaniam repetit; dumque omnia lustrat eundo, Venit et ad Cyanen. Ea ni mutata fuisset, Omnia narrasset; sed et os et lingua volenti Dicere non aderant; nec, quo loqueretur, habebat. Signa tamen manifesta dedit, notamque parenti, Illo forte die delapsam gurgite sacro, Persephones zonam summis ostendit in undis. Quam simul agnovit: tanquam tum denique raptam Scisset, inornatos laniavit diva capillos,
Et repetita suis percussit pectora palmis.
Nec scit adhuc, ubi si; terras tanien increpat omnes;
Ingratasque vocat, nec frugum munere dignas; 475
Trinacriam ante alias, in quâ vestigia damni
Reperit. Ergo illic saevâ vertentia glebas
Fregit aratra manu; parilique irata colonos
Ruricolasque boves leto dedit; arvaque jussit
Fallere depositum, vitiataque semina fecit.
Fertilitas terrac, latum vulgata per orbem,
Cassa jacet; primis segees moriuntur in herbis;
Et modo sol nimius, nimius modo corripit imber;
Sideraque ventique nocent; avidaeque volucres
Semina jacta legunt; lolium tribulique fatigant
Triticeas messes et inexpugnabile gramen.
Tum caput Eleis Alpheïas extulit undis, Rorantesque comas a fronte removit ad aures, Atque ait: O toto quaesitae virginis orbe Et frugum genitrix, immensos siste labores, Neve tibi fidae violenta irascere terrae. Terra nihil meruit, patuitque invita rapinae. Nec sum pro patriâ supplex: huc hospita veni; Pisa mihi patria est, et ab Elide ducimus ortum; Sicaniam peregrina colo; sed gratior omni Haec mihi terra solo est. Hos nunc Arethusa penales, Hanc habeo sedem; quam tu, mitissima, serva. Mota loco cur sim, tantique per aequoris undas Advehar Ortygiam, veniet narratibus hora Tempestiva meis, cum tu curisque levata Et vultûs melioris eris. Mihi pervia tellus Praebet iter; subterque imas ablata cavernas Hic caput attollo, desuetaque sidera cerno. Ergo dum Stygio sub terris gurgite labor: Visa tua est oculis illic Proserpina nostris. Illa quidem tristis, nec adhuc interrita vultu; Sed regina tamen, sed opaci maxima mundi, Sed tamen inferni pollens matrona tyranni.
Mater ad auditas stupuit, ceu saxea, voces,
Attonitaeque diu similis fuit; utque dolore
Pulsa gravi gravis est amentia: curribus auras
Exit in aetherias. Ibi toto nubila vultu
Ante Jovem passis stetit invidiosa capillis
Proque meo supplex venio tibi, Jupiter, inquit,
Sanguine, proque tuo. Si nulla est gratia matris: 515
Nata patrem moveat; neu sit tibi cura, precamur,
Vilior illius, quod nostro est edita partu
En! quaesita diu tandem mihi nata reperta est,
Si reperire vocas amittere certius; aut si,
Scire ubi sit, reperire vocas. Quod rapta, feremus; 520
Dummodo reddatur: neque enim praedone marito
Filia digna tua est, si jam mea filia digna est.
Jupiter excepit: Commune est pignus onusque
Nata mihi tecum; sed, si modo nomina rebus
Addere vera placet, non hoc injuria factum,
Verum amor est; neque erit nobis gener ille pudori.
Tu modo, diva, velis. Ut desint cetera: quantum est
Esse Jovis fratrem! Quid, quod nec cetera desunt,
Nec cedit nisi sorte mihi? Sed tanta cupido
Si tibi discidii: repetat Proserpina coelum;
Lege tamen certà, si nullos contigit illic
Ore cibos: nam sic Parcarum foedere cautum.
Dixerat. At Cereri certum est educere natam.
Non ita fata sinunt: quoniam jejunia virgo
Solverat et, riguis dum simplex errat in hortis, 535
Puniceum curva decerpserat arbore pomum,
Sumtaque pallenti septem de cortice grana
Presserat ore suo. Solusque ex omnibus illud
Viderat Ascalaphus, quem quondam dicitur Orphne,
Inter Avernales haud ignotissima Nymphas,
Ex Acheronte suo furvis peperisse sub antris.
Vidit et indicio reditum crudelis ademit.
Ingemuit regina Erebi, testemque profanam
Fecit avem; sparsumque caput Phlegethontide lympha
In rostrum et plumas et grandia lumina vertit.
Ile sibi ablatus fulvis amicitur ab alis;
Inque caput crescit, longosque reflectitur ungues;
Vixque movet natas per inertia brachia pennas;
Foedaque fit volucris, venturi nuntia luctùs,
Ignavus bubo, dirum mortalibus omen.
Hic tamen indicio poenam linguâque videri
Commeruisse potest; vobis, 'Acheloides, unde
Pluma pedesque avium, cum virginis ora geratis?
An quia, cum legeret vernos Proserpina Hores,
In comitum numero mixtae, Sirenes, eratis;
Quam postquam toto frustra quaesistis in orbe:
Protinus ut vestram sentirent aequora curam,
Posse super fluctus alarum insistere remis
Optastis; facilesque deos habuistis, et artus
Vidistis vestros subitis flavescere pennis;
Ne tamen ille canor, mulcendas natus ad aures,
Tantaque dos oris linguae deperderet usum:
Virginei vultus et vox humana remansit?
At medius fratrisque sui moestaeque sororis
Jupiter ex aequo volventem dividit annum.
Nunc dea, regnorum numen commune duorum,
Cum matre est totidem, totidem cum conjuge menses.
Vertitur extemplo facies et mentis et oris:
Nam, modo quae poterat Diti quoque moesta videri,
Laeta deae frons est; ut sol, qui tectus aquosis 570
Nubibus ante fuit, victis ubi nubibus exit.
Exigit alma Ceres, natâ secura receptâ,
Quae tibi causa viae; cur sis, Arethusa, sacer fons.
Conticuere undae; quarum dea sustulit alto
Fonte caput, viridesque manu siccata capillos
Fluminis Elei veteres narravit amores.
Pars ego Nympharum, quae sunt in Achaïde, dixit,
Una fui; nec me studiosius altera saltus
Legit, nec posuit studiosius altera casses.
Sed, quamvis formae nunquam mihi fama petita est, 580
Quamvis fortis eram: formosae nomen habebam.
Nec mea me facies nimium laudata juvabát,
Quâque aliae gaudere solent, ego rustica dote
Corporis erubui, crimenque placere putavi.
Lassa revertebar (memini) Stymphalide silvâ;
Aestus erat, magnumque labor geminaverat aestum.
Invenio sine vortice aquas, sine murmure, euntes,
Perpicuas imo, per quas numerabilis alte
Calculus omnis erat, quas tu vix ire putares.
Cana salicta dabant nutritaque populus undâ
Sponte suâ as ripis declivibus umbras.
Accessi, pri mque pedis vestigia tinxi;
Poplite deinde tenus. Neque eo contenta, recingor;
Molliaque impono salici velamina curvae;
Nudaque mergor aquis; quas dum ferioque traho- $95
Mille modis labens, excussaque brachia jacto:
Nescio quod medio sensi sub gurgite murmur,
Territaque insisto propioris margine ripae.
Quo properas, Arethusa? suis Alpheus ab undis,
Quo properas? iterum rauco mihi dixerat ore:
Sicut eram, fugio sine vestibus; altera vestes
Ripa meas habuit. Tanto magis, instat et ardet;
Et quia nuda fui, sum visa paratior illi.
Sic ego currebam, sic me ferus ille premebat,
Ut fugere accipitrem pennâ trepidante columbae, 605
Ut solet accipiter trepidas agitare columbas.
Usque sub Orchomenon Psophidaque Cyllenenque
Maenaliosque sinus gelidumque Erimanthon et Elin
Currere sustinui; nec me velocior ibat.
Sed tolerare diu cursus ego, viribus impar,
Non poteram; longi patiens erat ille laboris.
Per tamen et campos, per opertos arbore montes,
Saxa quoque et rupes, et quâ via nulla, cucurri.
Sol erat a tergo: vidi praecedere longam
Ante pedes umbram, nisi si timor illa videbat;
Sed certe sonituque pedum terrebar, et ingens
Crinales vittas adflabat anhelitus oris.
Fessa labore fugae, Fer opem, deprendimur, inquam,
Armigerae, Dictynna, tuae, cui saepe dedisti
Ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra.
Mota dea est, spissisque ferens e nubibus unam
Me super injecit. Lustrat caligine tectam
Amnis, et ignarus circum cava nubila quaerit;
Bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit;
Et bis, Io Arethusa, Io Arethusa, vocavit.
625
Quid mihi tunc animi miserae fuit? anne quod agnae;
Si qua lupos audit circum stabula alta frementes;
Aut lepori, qui vepre latens hostilia cernit
Ora canum, nullosque audet dare corpore motus?
Non tamen abscedit: neque enim vestigia cernit 630
Longius ire pedum; servat nubemque locumque.
Occupat obsessos sudor mihi frigidus artus,
Caeruleaeque cadunt toto de corpore guttae:
Quâque pedem movi, manat lacus; eque capillis
Ros cadit; et citius, quam nunc tibi facta 635
In latices mutor. Sed enim cognoscit amatas
Anis aquas, positoque viri, quod sumserat, ord
|