arbitror. Nec fanè aliud fere opponere ijs neceffe fuerit præterquam id unum, nempe ante annos fexdecim, cum nec dicto nec fcripto cujufquam de horologijs hujufinodi mentio facta esset, aut rumor ullus omnino ferretur (loquor autem de penduli fimplicis ufu ad horologia translato, nam de Cycloidis additionc nemo credo controverfiam movebit) conftructionem eorum propria meditatione me adinveniffe & perficiendam curaffe. Infequenti anno, qui nempe hujus fæculi quinquagefimus octavus fuit, delineationem automati defcriptionemque typis vulgaffe; exemplaria, tum operis ipfius, tum libelli, quaquaverfum dimififfe. Nam cum hæc ita omnibus nota fint, ut nec teftimoniis eruditorum, nec Batavia Ordinum actis, quibus poffent, confirmari opus habeant, facile apparet quid de illis exiftimandum fit, qui feptem poft annis eandem conftructionem, quafi à se suisve amicis profectam, libris fuis venditarunt. Qui vero Galileo primas hic deferre conantur, fi tentasse eum, non vero perfeciffe inventum dicant, illius magis quam meæ laudi detrahere videntur, quippe qui rem eandem, meliore quam ille eventu, investigaverim. Cum autem vel ab ipso Galileo, vel à filio ejus, quod nuper voluit vir quidam eruditus, ad exitum perductum fuiffe contendunt, horologiaque ejufmodi re ipsâ exhibita, nefcio quomodo fibi creditum iri fperent, cum vix verifimile fit adeo utile inventum ignoratum manere potuiffe annis totis octo, donec à me in lucem ederetur. Quod fi deditâ operâ celatum fuiffe dicant, idem hoc intelligunt à quolibet alio posse obtendi, qui fibi originem inventi arrogare cupiat. Itaque probandum quidem id foret, neque eo magis ad me tamen quicquam pertineret, nifi unà quoque oftendatur, id quod omnes latebat, mihi foli innotuiffe. Et hæc quidem neceffariæ defenfionis caufa dicenda fuere. Nunc ad ipfius automati constructionem pergamus.

HOROLOGII OSCILLATORII

F

PARS PRIMA,

Defcriptionem ejus continens.

IGVRA adfcripta horologium à latere infpiciendum præbet, ubi primum laminæ binæ funt A A, B B, femipedali aut paulo ultra longitudine, latæ pollices duo & femis, quarum anguli quatuor columellis coaptantur, ut fefquipollice inter fe distent. His laminis rotarum præcipuarum axes utrinque inferuntur. Prima atque infima eft quæ notatur c, dentibus 80 incifa, cujus axi orbiculus quoque D affixus eft, aculeis ferreis afper, ut funem cum appenfis ponderibus contineat, quæ qua ratione ordinentur poftea dicetur. Ponderis itaque vi rota c vertitur; hæc movet proximum tympanum E dentium octo, unáque rotam F codem axe hærentem, cui dentes 48. Hanc excipit tympanum aliud G, & in eodem axe rota H, quibus dentium numerus idem qui tympano rotæque præcedenti. Sed hæc rota ejus eft generis quas à forma coronarias vocant artifices noftri. Hujus dentibus agitatur tympanum 1 fimulque rota K, quæ eodem axe tenetur, ad perpendiculum erecto. Tympano dentes 24; rotæ 15, atque hi ad inftar ferræ dentium incifi. Supra mediam rotam k transverfus jacet axis pinnatus L M, cujus extrema fuftinent hinc inde gnomones N Q& P, feorfim affixi laminæ в B. Notanda vero in gnomone NQ pars deorfum prominens Q, quæ oblongo foramine patens tranfmittit axem L м, fimulque retinet eum quem rotæ K tympanoque i communem effe diximus, inferiori fui parte gnomoni N innitentem. In lamina в в foramen amplum excavatum eft, quo ultra ipfam extendatur axis pinnatus L M, qui fubtili cufpide infertus gnomoni P, liberius ita movetur quam siabipfa lamina B B fuftineretur fimulque ultra cam promineret, debet enim prominere neceffario ut affigi poffit clavula s, quæ fimul cum eo verfationes faciat. Eft autem hic motus reciprocus, nunc in hanc nunc in illam partem, quum dentes rotæ к alternatim occurrant pinnulis LL, notâ vulgo ratione, quæque proinde diligentiori explicatione non indiget.

DESCRIPTIO
HOROLOGII.

Porro clavulas, ima fui parte reflexa ac foramine oblongo terebrata, penduli virgam ferream, cui plumbum x affixum eft, amplectitur. Hæc vero virga fupernè duplici filo fufpenfa eft inter geminas lamellas, quarum una T hic tantum cernitur, itaque alteram figuram juxta defcripfimus, quæ utriufque formam flexumque & totam hanc fufpendendi penduli rationem exprimeret. Quanquam de vera laminarum iftarum curvatura pluribus poftea agendum erit.

Nunc autem ut de motu horologij dicamus, nam reliquas figuræ partes postea exequemur, facile equidem apparet & vi rotarum, à pondere tractarum, perpendiculi v x motum fuftentari, postquam femel manu incitatum fuerit; & fimul perpendiculi ftatos recursus rotis univerfis, totique adeo horologio movendi legem normamque præfcribere. Clavula enim, quantumvis levi rotarum impulfu acta, non tantum obfequitur trahenti perpendiculo, sed & fingulis recurfibus paulifper ejus motum adjuvat, atque ita perennem reddit, qui alioqui fua fponte, vel verius occurfu aëris, deficeret paulatim, vergeretque ad quietem. Rurfus vero, quum ejufmodi fit natura penduli ut eodem femper tenore feratur, neque ab eo ulla ratione præterquam mutata longitudine dimoveri poffit; utique poftquam flexu lamellarum, inter quas suspensum eft, æqualitatem illam confequuti fuimus; nequaquam permittitur rotæ K, ut nunc citius nunc tardius incedat, etfi fæpe, ut in vulgaribus horologiis, id facere conetur; fed neceffario finguli dentes ejus coguntur æqualibus tranfire temporibus. Hinc vero manifeftum eft, & reliquarum quæ præcedunt rotarum, & denique etiam indicum æquabiles converfiones effici, cum omnia proportionaliter moveantur. Quamobrem fiquid in fabrica vitij fuerit, vel, ob aëris mutatam temperiem, difficilius rotarum axes volvantur, dummodo non eo ufque ut omnis horologij motus interrumpatur; nulla propter hæc inæqualitas aut motus retardatio timenda erit, femperque aut rectè tempus metietur aut

omnino non metietur.

Indices porro hoc pacto circumaguntur atque ordinantur. Tertia lamina prioribus parallela eft yy, pollicis quarta parte distans ab ea quæ notatur A A. In ea circuli horarij defcripti funt centro codem x quo protenditur axis rotæ c. Quorum circulorum interior duodecim horarum divifionem habet, alter fcrupulorum 60. Axi vero rotæ captatur, ultra laminam A A, rota ß, tubulo coherens qui ufque ad E continuatur trans laminam y y ; atque

ita

HOROLOGII.

infidet axi illi, ut una cum illo circumferatur; fine illo tamen,ubi DESCRIPTIO opus fuerit, converti poffit. Ad E index imponitur, horæ fpatio circuiturus atque ita fcrupula prima, feu fexagefimas horarum, demonftraturus. Rota vero quam diximus ß, aliam rotam,totidem quot ipfa habet dentium, impellit, atque una affixum ei tympanum cui dentes fex, axiculo eorum communi hinc laminâ A, inde gnomone & fuffulto. Hoc tandem tympano rota (movetur,dentes habens 72, tubulumque affixum qui & ipfe ultra laminam y ad porrigitur, paulo citra quam definit tubulus rotæ 6, quem intra fe complectitur. Parte extrema 0 apponitur horarius index, brevior aliquanto illo quem fcrupula prima fignare diximus, cum interiore gyro ferri debeat. Secunda vero fcrupula ut abfque errore demonftrentur, imponitur axi rotæ н, ufque ad laminam x producto, orbis, cui circulus in fexaginta partes divifus inf cribitur, incifoque in laminâ y foramine ad z, eæ divisiones, cufpide in fummo foramine defixâ, prætereuntes notantur. Hæc vero tota indicum circulorumque horariorum difpofitio ex figura minori clarius perfpicitur, exteriorem horologij formam refe

rente.

H,

Cæterum penduli longitudinem, rotis quemadmodum diximus ordinatis, eam effe oportet ut fcrupula fecunda fingulis recurfibus metiatur, quæ longitudo tripedalis eft, cumque commodè in schemate exhiberi nequiret, ejus quintam partem à fufspenfione fumma, ubi incipit flexus lamina T, ad ufque centrum ponderis x expreffimus. Tripedalem dico, non alicujus respectu pedis qui apud Europa gentem hanc illamve in ufu fit, fed certo æternoque pedis modulo ab ipfa hujus penduli longitudine defumpto, quem PEDEM HORARIUM in pofterum appellare liceat, ad illam enim omnium aliorum pedum menfuræ referri debent quas incorruptas pofteris tradere voluerimus. Neque enim, verbi gratiâ, ignorabitur unquam venturiş fæculis Parifini pedis modus, dum conftabit eum ad Pedem Horarium effe ut 864 ad 881. Sed de hujus menfuræ exactiffima conftitutione pluribus agemus in iis quæ de Centro Ofcillationis. nunc tempora converfionum in fingulis rotis indicibufque obiter defignabimus, ut rectè omnia ad dentium fupra defcriptorum numerum quadrare intelligantur.

Ergo una quidem conversione rotæ c, decies circumire apparet rotam F,fexagies vero rotam н,& centies vicies fupremam M K: cui quum dentes fint quindecim, iifque alternatim pulfentur pin