Nam modò verrebant nigras pro farre favillas;
Nunc ipsas igni corripuere casas.
Facta Dea est Fornax: læti Fornace coloni
Orant, ut fruges temperet illa suas.
Curio legitimis nunc Fornacalia verbis
Maximus indicit; nec stata sacra facit.
Inque Foro, multâ circùm pendente tabellâ,
Signatur certâ Curia quæque notâ.
Stultaque pars populi, quæ sit sua Curia, nescit:
Sed facit extremâ sacra relata die.
EST honor et tumulis: animas placate paternas ;
Parvaque in exstinctas munera ferte pyras.
Parva petunt Manes: pietas pro divite grata est
Munere: non avidos Styx habet ima Deos.
Tegula projectis satis est velata coronis ;
Et sparsæ fruges, parcaque mica salis:
Inque mero mollita Ceres, violæque solutæ :
Hæc habeat mediâ testa relicta viâ.
Nec majora veto: sed et his placabilis umbra est.
Adde preces positis et sua verba focis.
Hunc morem Æneas, pietatis idoneus auctor,
Attulit in terras, juste Latine, tuas.
Ille patris Genio sollemnia dona ferebat;
Hinc populi ritus edidicere pios.
At quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis
Bella, Parentales deseruere dies.
Non impune fuit: nam dicitur omine ab isto
Roma suburbanis incaluisse rogis.
Vix equidem credo: bustis exîsse feruntur,
Et tacitæ questi tempore noctis avi.
Perque vias Urbis, Latiosque ululâsse per agros
Deformes animas, vulgus inane, ferunt.
Post ea præteriti tumulis redduntur honores;
Prodigiisque venit funeribusque modus.
Dum tamen hæc fiunt, viduæ cessate puellæ :
Exspectet puros pinea tæda dies.
Nec tibi, quæ cupidæ matura videbere matri,
Comat virgineas hasta recurva comas.
Conde tuas, Hymenæe, faces, et ab ignibus atris
Aufer: habent alias mœsta sepulcra faces.
Di quoque templorum foribus celentur opertis:
Ture vacent aræ, stentque sine igne foci.
Nunc animæ tenues, et corpora functa sepulcris
Errant: nunc posito pascitur umbra cibo.
Nec tamen hæc ultrà, quàm tot de mense supersint
Luciferi, quot habent carmina nostra pedes.
Hanc, quia justa ferunt, dixere Feralia lucem.
Ultima placandis Manibus illa dies.
Ecce anus in mediis residens annosa puellis,
Sacra facit Tacitæ: vix tamen ipsa tacet.
Et digitis tria tura tribus sub limine ponit,
Quâ brevis occultum mus sibi fecit iter.
Tam cantata ligat cum fusco licia rhombo,
Et septem nigras versat in ore fabas.
Quodque pice adstrinxit, quod acu trajecit ahenâ,
Obsutum mænæ torret in igne caput :
Vina quoque instillat. Vini, quodcumque relictum est,
Aut ipsa, aut comites, plus tamen ipsa, bibit. 580
Hostiles linguas inimicaque vinximus ora,
Dicit discedens, ebriaque exit anus.
Forsitan à nobis, quæ sit Dea Muta, requiras.
Disce, per antiquos quæ mihi nota senes.
Jupiter indomito Juturnæ captus amore
Multa tulit, tanto non patienda Deo.
Illa modò in silvis inter coryleta latebat :
Nunc in cognatas desiliebat aquas.
Convocat hic Nymphas, Latium, quotcumque tenebas:
Et jacit in medio talia verba choro :
Invidet ipsa sibi, vitatque, quod expedit illi,
Vestra soror summo jungere membra Deo.
Consulite ambobus: nam quæ mea magna voluptas,
Utilitas vestræ magna sororis erit.
Vos illi in primâ fugienti obsistite ripâ,
Ne sua flumineâ corpora mergat aquâ.
Dixerat: adnuerunt omnes Tiberinides udæ,
Quæque colunt thalamos, Ilia diva, tuos.
Fortè fuit Nais, Lara nomine: prima sed illi
Dicta bis antiquum syllaba nomen erat,
Ex vitio positum. Sæpe illi dixerat Almo,
Nata, tene linguam: nec tamen illa tenet. Quæ, simul ac tetigit Juturnæ stagna sororis, Effuge, ait, ripas: dicta refertque Jovis. Illa etiam Junonem adiit: miserataque nuptam, Naïda Juturnam vir tuus, inquit, amat. Jupiter intumuit: quâque est non usa modeste, Eripuit linguam: Mercuriumque vocat ; Duc, ait, ad Manes: locus ille silentibus aptus. Nympha, sed infernæ Nympha paludis, erit. 610 Jussa Jovis fiunt: accepit lucus euntes.
Dicitur illa duci tum placuisse Deo.
Vim parat hic: vultu pro verbis illa precatur;
Et frustrà muto nititur ore loqui.
Fitque gravis, geminosque parit, qui compita servant,
Et vigilant nostrâ semper in urbe, Lares.
PROXIMA Cognati dixere Caristia cari,
Et venit ad socias turba propinqua dapes. Scilicet à tumulis, et, qui periere, propinquis, Protinus ad vivos ora referre juvat:
Postque tot amissos, quidquid de sanguine restat,
Adspicere; et generis dinumerare gradus.
Innocui veniant: procul hinc, procul impius esto
Frater, et in partus mater acerba suos:
Cui pater est vivax, qui matris digerit annos,
Quæ premit invisam socrus iniqua nurum.
Tantalidæ fratres absint, et Iäsonis uxor,
Et quæ ruricolis semina tosta dedit:
Et Soror, et Progne, Tereusque duabus iniquus :
Et quicumque suas per scelus auget opes.
Dîs generis date tura bonis. Concordia fertur
Illo præcipuè mitis adesse die.
Et libate dapes: ut grati pignus honoris
Nutriat incinctos missa patella Lares.
Jamque ubi suadebit placidos nox ultima somnos,
Parca precaturæ sumite vina manus.
Et, Bene nos, Patriæ, bene te, Pater, optime Cæsar,
Dicite suffuso, per sacra verba, mero.
Nox ubi transierit, solito celebretur honore,
Separat indicio qui Deus arva suo.
Termine, sive lapis, sive es defossus in agro
Stipes ab antiquis, sic quoque numen habes.
Te duo diversâ domini pro parte coronant;
Binaque serta tibi, binaque liba ferunt.
Ara fit: huc ignem curto fert rustica testu,
Sumtum de tepidis ipsa colona focis.
Ligna senex minuit, concisaque construit altè,
Et solidâ ramos figere pugnat humo.
Dum sicco primas irritat cortice flammas;
Stat puer, et manibus lata canistra tenet.
Inde, ubi ter fruges medios immisit in ignes,
Porrigit incisos filia parva favos.
Vina tenent alii: libantur singula flammis.
Spectant, et linguis candida turba favent.
Spargitur et cæsâ communis Terminus agnâ:
Nec queritur, lactens cùm sibi porca datur.
Conveniunt, celebrantque dapes vicinia simplex ;
Et cantant laudes, Termine sancte, tuas.
Tu populos, urbesque, et regna ingentia finis:
Omnis erit sine te litigiosus ager.
Nulla tibi ambitio est: nullo corrumperis auro.
Legitimâ servas credita rura fide.
Si tu signâsses olim Thyreatida terram,
Corpora non leto missa trecenta forent :
Nec foret Othryades congestis tectus in armis.
O quantum patriæ sanguinis ille dedit!
Quid, nova cùm fierent Capitolia? nempe Deorum
Cuncta Jovi cessit turba, locumque dedit.
Terminus (ut veteres memorant) conventus in æde
Restitit: et magno cum Jove templa tenet.
Nunc quoque, se supra ne quid nisi sidera cernat,
Exiguum templi tecta foramen habent.
Termine, post illud levitas tibi libera non est.
Quâ positus fueris in statione, mane.
Nec tu vicino quidquam concede roganti;
Ne videare hominem præposuisse Jovi.
Et seu vomeribus, seu tu pulsabere rastris ;
Clamato, Meus est hic ager, ille tuus.
Est via, quæ populum Laurentes ducit in agros,
Quondam Dardanio regna petita duci.
Illâc lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris
Sacra videt fieri sextus ab Urbe lapis.
Gentibus est aliis tellus data limite certo;
Romanæ spatium est Urbis et orbis idem.
NUNC dicenda mihi Regis fuga. Traxit ab illâ
Sextus ab extremo nomina mense dies.
Ultima Tarquinius Romanæ gentis habebat
Regna vir injustus, fortis ad arma tamen.
Ceperat hic alias, alias everterat urbes;
Et Gabios turpi fecerat arte suos.
Namque trium minimus, proles manifesta Superbi,
In medios hostes nocte silente venit.
Nudârant gladios: Occidite, dixit, inermem.
Hoc cupiant fratres, Tarquiniusque pater,
Qui mea crudeli laceravit verbere terga.
(Dicere ut hoc posset, verbera passus erat.)
Luna fuit. Spectant juvenem, gladiosque recondunt:
Tergaque, deductâ veste, notata vident.
Flent quoque, et, ut secum tueatur bella, precantur. Callidus ignaris adnuit ille viris.
Jamque potens, misso genitorem adpellat amico,
Prodendi Gabios quod sibi monstret iter.
Hortus odoratis suberat cultissimus herbis,
Sectus humum rivo lene sonantis aquæ.
Illic Tarquinius mandata latentia nati
Accipit, et virgâ lilia summa metit.
Nuntius ut rediit, decussaque lilia dixit;
Filius, Agnosco jussa parentis, ait.
Nec mora: Principibus cæsis ex urbe Gabinâ,
Traduntur ducibus mœnia nuda suis.
Ecce (nefas visu) mediis altaribus anguis
Exit, et exstinctis ignibus exta rapit.
|