65

70

75

Iliadae fratres iura petita dabant.
Saepe domum veniunt praedonum fanguine laeti,

Et redigunt actus in sua rura boues.
Vt genus audierunt ; animos pater editus auget:

Et pudet in paucis nomen habere casis :
Romuleoque cadit traiectus Amulius ense:

Regnaque longaeuo reftituuntur auo.
Moenia conduntur : quae, quamuis parua fuerunt,

Non tamen expediit tranfiluisse Remo.
Iam, modo, qua fuerant filuae , pecorumque recessus,

Vrbs erat. aeternae cum pater vrbis ait :
Arbiter armorum, de cuius fanguine natus

Credor ; et vt credat pignora certa dabo:
A te principium Romano ducimus anno:

Primus de patrio nomine mensis eat.
Vox rata fit; patrioque vocat de nomine mensem.

Dicitur haec pietas grata fuiffe Deo.
Et tamen ante omnes Martem coluere priores.

Hoc dederat ftudiis bellica turba fuis.
Pallada Cecropidae, Minoïa Creta Dianam,

Vulcanum tellus Hypsipylea colit:
Iunonem Sparte, Pelopeïadesque Mycenae :

Pinigerum Fauni Maenalis ora caput.
Mars Latio venerandus erat; quia praesidet armis.

Arma ferae genti remque decusque dabant.
Quod fi forte vacas, peregrinos inspice Fastos :

Mensis in his etiam nomine Martis erit.
Tertius Albanis, quintus fuit ille Faliscis :

Sextus apud populos, Hernica terra, tuos.
Inter Aricinos, Albanaque tempora constant

Factaque Telegoni moenia celsa manu.
Quintum Laurentes, bis quintum Aequicolus asper,

A tribus hunc primum turba Curensis habet.
Et tibi cum proauis, miles Peligne, Sabinis

Conuenit : hic geuti quartus utrique Deus.
Romulus, hos omnes vt vinceret ordine faltem,

Sanguinis auctori tempora prima dedit,

Ili

Nec

Nec totidem veteres, quot nunc, habuere Kalendas.

Ile minor geminis menfibus annus erat. Nondum tradideras victas victoribus artes,

Graecia, facundum, fed male forte , genus. Qui bene pugnárat, Romanam nouerat artem :

Mittere qui poterat pila, disertus erat. Quis tunc aut Iyadas, aut Pleiadas Atlanteas

Senserat , aut geminos esse sub axe polos? Effe duas Arctos; quarum Cynosura petatur

Sidoniis ; Helicen Graia carina notet ? Signaque quae longo frater percenseat anno,

Ire per haec uno mense sororis equos ? Libera currebant, et inobseruata per annum

Sidera : constabat sed tamen effe Deos. Non illi coelo labentia figna inouebant;

Sed fua: quae magnum prodere crimen erat. Illaque de foeno. sed erat reuerentia foeno,

Quantum nunc Aquilas cernis habere tuas.
Pertica suspensos portabat longa maniplos:

Vnde maniplaris nomina miles habet.
Ergo animi indociles, et adhuc ratione carentes,

Mensibus egerunt lustra minora decem.
Annus erat; decimum cum Luna repleuerat orbem.

Hic numerus magno tunc in honore fuit.
Seu quia tot digiti, per quos numerare folemus :

Seu quia bis quino femina mense parit.
Seu quod ad usque decem numero crescente venitur;

Principium spatiis fumitur inde nouis.
Inde pares centum denos secreuit in orbes

Romulus : Hastatos instituitque decem.
Et totidem Princeps, totidem Pilanus habebat

Corpora: legitimo quique merebat equo.
Quin etiam partes totidem Titienfibus idem,

Quosque vocant Ramnes, Luceribusque dedit.
Adsuetos igitur numeros seruauit in anno.

Hoc luget spatio femina maesta virum.
Neu dubites, primae fuerint quin ante Kalendae

120

125

139

135 Martis;

140

145

150

Martis ; ad haec animum signa referre potes. Laurea Flaminibus, quae toto perstitit anno,

Tollitur : et frondes sunt in honore nouae. Ianua nunc Regis posita viret arbore Phoebi:

Ante tuas fit idem, Curia Prisca, fores. Vesta quoque ,

vt folio niteat velata recenti,
Cedit ab Iliacis laurea cana focis.
Adde, quod arcana fieri nouus ignis in aede

Dicitur; et vires flamma refecta capit.
Nec mini parna fides , annos hinc iffe priores;

Anna quod hoc coepta est mense Perenna coli.
Hinc etiam veteres inniti memorantur honores

Ad spatium belli, perfide Poene, tui. Denique quintus ab hoc fuerat Quintilis : et inde

Incipit, a numero nomina quisquis habet. Primus, oliviferis Romam deductus ab aruis,

Pompilius menses sensit abeffe duos.
Siue hoc a Samio doétus, qui posse renasci

Nos putat ; Egeria fiue monente fua.
Sed tamen errabant etiamnum tempora; donec

Caesaris in multis haec quoque cura fuit.
Non haec ille Deus, tantaeque propaginis auctor,

Credidit officiis efle minora fuis :
Promiflumque fibi voluit praenofcere coelum:

Nec Deus ignotas hofpes inire domos.
Ille moras Solis, quibus in sua figna rediret,

Traditur exactis difpofuiffe notis.
Is decies senos tercentum et quinque diebus

lunxit, et e pleno tempora quarta die.
Hic anni modus eft. in lustrum accedere debet,

Quae consummatur partibus , vna dies. Si licet occultos monitus audire Deorum

Vatibus ; vt certe fama licere putat ; Cum fis officiis, Gradiue, virilibus aptus ;

Dic mihi, matronae cur tua festa colant. Sic ego : fic pofita dixit mihi casside Mauors;

Sed tamen in dextra misfilis hasta fuit :

155

160

165

170

Nunc

Nunc primum ftudiis pacis, Deus vtilis armis,

Aduocor : et gressus in noua caftra fero.
Nec piger incepti. iuuat hac quoque parte morari:

Hoc folam ne se posle Minerua putet.
Disce, Latinorum vates operose dierum,

Quod petis : et memori pectore dicta nota. Parua fuit, fi prima velis elementa referre,

Roma: sed in parua fpes tamen huius erat. Moenia iam ftabant, populis angulta futuris:

Credita sed turbae tunc nimis ampla fuae. Quae fuerit noftri, fi quaeris , regia nati ;

Adspice de canna straminibusque domum. In stipula placidi carpebat munera somni :

Et tanien ex illo venit in astra toro. Iamque loco maius Romanus nomen habebat :

Nec coniux illi, nec focer vllus erat.
Spernebant generos inopes vicinia diues :

Et male credebar fanguinis auctor ego.
In stabulis habitasse , bones pauifle, nocebat;

Sugeraque inculti pauca tenere soli.
Cum pare quaeque suo coëunt voluçresque feraeque :

Atque aliquam, de qua procreet, anguis habet.
Extremis dantur connubia gentibus : at, quae

Romano vellet nubere, nulla fuit.
Indolui ; patriamque dedi tibi, Romule, mentem.

Tolle preces, dixi : quod petis , arma dabunt.
Festa para Conso: Confus tibi cetera dicet :

Ipso festa die dum sua sacra canes.
Intumuere Cures, et quos dolor attigit idem.

Tum primum generis intulit arma socer.
Iamque fere raptae matrum quoque nomen habebant;

Tractaque erant longa bella propingua mora.
Conueniunt nuptae dictam Iunonis in aedem :

Quas inter mea sic est nurus orsa loqui :
O pariter raptae, (quoniam hoc commune tenemus)

Non vltra lente possumus efle piae.
Stant acies : fed vtra di fint pro parte rogandi,

Eligite. hinc coniux, hinc pater arma tenent.
Quaerendum, viduae fieri malimus, an orbae.

Consilium vobis forte piumque dabo.
Consilium dederat. parent, crinemque refoluunt;

Maestaque funerea corpora veste tegunt.
Iam stabant acies ferro mortique paratae :

Iam lituus pugnae figna daturus erat : Cum raptae veniunt inter partesque virosque;

Inque sinu natos, pignora cara ferunt.
Vt medium campi paflis tetigere capillis ;

In terram pofito procubuere genu.
Et , quasi sentirent, blando clamore nepotes

Tendebant ad auos brachia parua suos.
Qui poterat , clamabat auum, tum denique vifum:

Et qui vix poterat, poffe coactus erat.
Tela viris animusque cadunt: gladiisque remotis

Dant foceri generis, accipiuntque, manus.
Laudatasque tenent natas; scut nepotem

Fert auus : hic scuti dulcior vsus erat.
Inde diem , quae prima, meas celebrare Kalendas

Oebalides matres non leue munus habent.
An, quia committi strictis mucronibus ausae ,

Finierant lacrimis Martia bella fuis ?
Vel quod erat de me feliciter Ilia mater ;

Rite colunt matres facra, diemque meum.
Quid quod hiems, adoperta gelu, nunc denique cedit ;

Et pereunt victae Sole tepente niues.
Arboribus redeunt detonfae frigore frondes;

Vuidaque e tenero palmite gemma tumet.
Quaeque diu latuit, nunc se qua tollat in auras,

Fertilis occultas inuenit herba vias.
Nunc fecundus ager: Pecoris nunc hora creandi:

Nunc auis in ramo tecta laremque parat.
Tempora iure colunt Latiae fecunda parentes :

Quarurn militiam votaque partus habet. Adde , quod excubias Regi Romanus agebat ;

Qua nunc Esquilias nomina collis habet.

230

235

240

245