Hippolytus, dixit, nunc idem Virbius efto.
Hoc nemus inde colo. de Disque minoribus unus
Numine fub dominae lateo: atque accenfeor illi.
Non tamen Egeriae luctus aliena leuare
Damna valent: montisque iacens radicibus imis
Liquitur in lacrimas: donec, pietate dolentis
Mota, foror Phoebi gelidum de corpore fontem
Fecit; et aeternas artus tenuauit in undas.
At Nymphas tetigit noua res: et Amazone natus
Haud aliter ftupuit: quam cum Tyrrhenus arator
Fatalem glebam mediis adfpexit in aruis,
Sponte fua primum, nulloque agitante, moueri :
Sumere mox hominis, terraeque amittere formam;
Oraque venturis aperire recentia fatis.
Indigenae dixere Tagen. qui primus Etrufcam
Edocuit gentem cafus aperire futuros.
Vtue Palatinis haerentem collibus olim,
Cum fubito vidit frondefcere Romulus haftam;
Quae radice noua, non ferro ftabat adacto:
Et iam non telum, fed lenti viminis arbor,
Non exfpectatas dabat admirantibus umbras.
Aut fua fluminea cum vidit Cipus in unda
Cornua, (vidit enim) falfamque in imagine credens
Effe fidem, digitis ad frontem faepe relatis,
Quae vidit, tetigit. nec iam fua lumina damnans
Reftitit, ut victor domito remeabat ab hofte.
Ad coelumque oculos, et eodem brachia tollens,
Quidquid, ait, Superi, monftro portenditur ifto,
Seu laetum eft, Patriae letum, populoque Quirini;
Siue minax, mihi fit. viridique e cefpite factas
Placat odoratis herbofas ignibus aras:
Vinaque dat pateris: mactatarumque bidentum,
Quid fibi fignificent, trepidantia confulit exta.
Quae fimul infpexit Tyrrhenae gentis harufpex;
Magna quidem rerum molimina vidit in illis ;
Non manifefta tamen. cum vero fuftulit acre
A pecudis fibris ad Cipi cornua lumen;
Rex, ait, o falue: tibi enim, tibi, Cipe, tuisque
Hic locus, et Latiae parebunt cornibus arces.
Tu modo rumpe moram, portasque intrare patentes
Adpropera: fic fata iubent. namque Vrbe receptus
Rex eris; et fceptro tutus potiere perenni.
Rettulit ille pedem: toruamque a moenibus Vrbis
Auertens faciem, Procul, ah procul omina, dixit,
Talia Di pellant: multoque ego iuftius aeuum
Exful agam; quam me videant Capitolia regem.
Dixit: et extemplo populumque grauemque Senatum
Conuocat. ante tamen pacali cornua lauro
Velat: et aggeribus factis a milite forti
Infiftit; prifcoque deos e more precatus,
En, ait, hic unus, quem vos ni pellitis vrbe,
Rex erit. is qui fit, figho, non nomine, dicam.
Cornua fronte gerit. quem vobis indicat augur,
Si Romam intrarit, famularia iura daturum.
Ille quidem potuit portas irrumpere apertas;
Sed nos obftitimus: quamuis coniunctior illo
Nemo mihi eft. vos Vrbe virum prohibete, Quirites;
Vel, fi dignus erit, grauibus vincite catenis:
Aut finite metum fatalis morte tyranni.
Qualia fuccinctis, ubi trux infibilat Eurus,
Murmura pinetis fiunt; aut qualia fluctus
Aequorei faciunt, fi quis procul audiat illos;
Tale fonat populus. fed per confufa frementis
Verba tamen vulgi vox eminet una Quis ille?
Et spectant frontes: praedictaque cornua quaerunt.
Rurfus ad hos Cipus, quem pofcitis, inquit, habetis:
Et, demta capiti, populo prohibente, corona,
Exhibuit gemino praefignia tempora cornu.
Demifere oculos omnes; gemitumque dedere:
Atque illud meritis clarum (quis credere poffit ?)
Inuiti videre caput: nec honore carere
Vlterius paffi, feftam impofuere coronam.
At proceres, quoniam muros intrare vereris,
Ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere,
Quantum depreffo fubiectis bubus aratro
Complecti poffes ad finem Solis ab ortu.
Cornuaque aeratis, miram referentia formam,
Poftibus infculpunt, longum manfura per aeuum.
Pandite nunc, Mufae, praefentia numina vatum,
(Scitis enim, nec vos fallit fpatiofa vetuftas) Vnde Coroniden circumflua Thybridis alueo Infula Romuleae facris adfciuerit urbis.
Dira lues quondam Latias vitiauerat auras ;
Pallidaque exfangui fquallebant corpora tabo.
Funeribus feffi poftquam mortalia cernunt
'Tentamenta nihil, nihil artes poffe medentum ;
Auxilium coelefte petunt: mediamque tenentes
Orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi:
Vtque falutifera miferis fuccurrere rebus
Sorte velit, tantaeque urbis mala finiat, orant.
Et locus, et laurus, et, quas habet illa, pharetrae,
Intremuere fimul: cortinaque reddidit imo
Hanc adyto vocem; pauefactaque pectora mouit:
Quod petis hinc, propiore loco, Romane, petiffes;
Et pete nunc propiore loco. nec Apolline vobis,
Qui minuat luctus, opus eft; fed Apolline nato.
Ite bonis auibus: prolemque arceffite noftram.
Iuffa Dei prudens poftquam accepere Senatus;
Quam colat, explorant, iuuenis Phoebeïus urbem:
Quique petant ventis Epidauria litora mittunt.
Quae fimul incurua miffi tetigere carina;
Concilium Graiosque patres adiere: darentque
Orauere Deum; qui praefens funera gentis
Finiat Aufoniae. certas ita dicere fortes.
Diffidet, et variat fententia: parsque negandum
Non putat auxilium; multi renuere, fuamque
Non emittere opem, nec numina tradere fuadent.
Dum dubitant; feram pepulere crepufcula lucem:
[Vmbraque telluris tenebras induxerat orbi :] Cum Deus in fomnis opifer confiftere vifus
Ante tuum, Romane, torum; fed qualis in aede
Effe folet: baculumque tenens agrefte finiftra,
Caefariem longae dextra deducere barbae :
Et placido tales emittere pectore voces:
Pone metus veniam; fimulacraque noftra relinquam.
Hunc modo ferpentem, baculum qui nexibus ambit,
Perfpice et usque nota vifu, ut cognofcere poffis.
Vertar in hunc: fed maior ero; tantusque videbor,
In quantum verti coeleftia corpora debent.
Extemplo cum voce Deus, cum voce Deoque
Somnus abit: fomnique fugam lux alma fecuta eft.
Poftera fidereos Aurora fugauerat ignes :
Incerti quid agant proceres ad templa petiti
Conueniunt operofa Dei: quaque ipfe morari
Sede velit, fignis coeleftibus indicet, orant.
Vix bene defierant; cum criftis aureus altis
In ferpente Deus praenuntia fibila mifit:
Aduentuque fuo fignumque, arasque, foresque,
Marmoreumque folum, faftigiaque aurea mouit:
Pectoribusque tenus media fublimis in aede
Conftitit atque oculos circumtulit igne micantes.
Territa turba pauet. cognouit numina caftos
Euin&tus vitta crines albente facerdos :
Deus en; linguisque animisque fauete,
Quisquis ades, dixit. fis, o pulcherrime, vifus
Vtiliter populosque iuues tua facra colentes,
Quisquis adeft, iuffum venerantur numen; et omnes
Verba facerdotis referunt geminata: piumque
Aeneadae praeftant et mente et voce fauorem.
Adnuit his motisque Deus, rata pignora, criftis,
Officium placido vifus dimittere vultu;
Corpus in Aufonia pofuit rate. numinis illa
Senfit onus: preffaque Dei grauitate carina
Aeneadae gaudent: caefoque in litore tauro
Torta coronatae foluunt retinacula naui.
Impulerat leuis aura ratem. Deus eminet alte :
Impofitaque premens puppim ceruice recuruam,
Caeruleas defpectat aquas: modicisque per aequor
Iönium Zephyris fexto Pallantidos ortu
Italiam tenuit; praeterque Lacinia templo
Nobilitata Deae, Scylaceaque litora fertur.
Linquit fäpygiam, laeuisque Amphiffia remis
Saxa fugit dextra praerupta Ceraunia parte,
Romechiumque legit, Caulonaque, Naryciamque,
Euincitque fretum, Siculique angufta Pelori,
Hippotadeque domos regis, Themefesque metalla;
Leucofiamque petit, tepidique rofaria Paefti.
Inde legit Capreas, promontoriumque Mineruae,
Et Surrentino generofos palmite colles,
Herculeamque urbem, Stabiasque, et in otia natam
Parthenopen, et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.
Hinc calidi fontes, lentifciferumque tenentur
Linternum, multamque trahens fub gurgite arenam
Vulturnus, niueisque frequens Sinüeffa columbis:
Minturnaeque graues, et quam tumulauit alumņus,
Antiphataeque domus, Trachasque obfeffa palude,
Et tellus Circaea, et fpiffi litoris Antium.
Huc ubi veliferam nautae aduertere carinam;
(Asper enim iam pontus erat) Deus explicat orbes:
Perque finus crebros et magna volumina labens,
Templa parentis init, flauum tangentia litus.
Aequore pacato patrias Epidaurius aras
Linquit: et hofpitio iunéti fibi numinis ufus
Littoream tractu fquamae crepitantis arenam
Sulcat: et innixus moderamine nauis, in alta
Puppe caput pofuit, donec Caftrumque, facrasque
Lauini fedes, Tiberinaque ad oftia venit.
|