Ante mare & terras, &, quod tegit omnia, cælum,
Unus erat toto naturæ vultus in orbe,

Quem dixere Chaos: rudis, indigeftáque moles,
Nec quicquam, nifi pondus iners, conjeftaque eodem
Non bene junctarum difcordia femina rerum.
Nullus adhuc mundo præbebat lumina Titan,
Nec nova crefcendo reparabat cornua Phoebe,
Nec circumfufo pendebat in aëre tellus
Ponderibus librata fuis: nec brachia longo
Margine terrarum porrexerat Amphitrite.
Quaque erat & tellus, illic & pontus, & aër:
Sic erat inftabilis tellus, innabilis unda,
Lucis egens aer nulli fua forma manebat:
Obftabatque aliis aliud quia corpore in uno
Frigida pugnabant calidis, humentia ficcis,
20 Mollia cum duris, fine pondere habentia pondus.

unum in carmen unum in poëma perpetua ferie contextum, iftas converfiones, ab orbe condito, ad meam ufque ætatem, ad Augufti nempè tempora, factas, includam. His primis verfibus continetur propofitio & confilium totius operis tum Invocatio: quæ duæ jufti carminis primæ partes à poëtis affignantur.

5. Ante mare,&c.] Priufquam mate,terra,& cœlum, quo cuncta involvuntur, eo difpofita & ornata modo, quo nunc cernuntur, forent.

:

æquilibrio ftans, ob æquale in omnem partem pondus: quo fit ut in mundi centrum undique pari nifu tendat, in eoque firma fter. Brachia.] Sinus & varias maris partes intellige, quæ littoribus, tanquam marginibus, clauduntur, & conftringuntur.

14. Amphitrite.] Neptuni uxor, & maris Dea: pro ipfo mari ponitur. Nondum mare circa varias terræ par tes diffufum erat.

15. Quaque.] Et in qua parte, quo acervo, tellus; in eodem erant

6. Unus erat... Una quædam Or-in bis facies erat. Uniufmodi moles, & aër & mare. maffa.

16. Inftabilis. ] Quia nondum ob 7. Chaos.] Græca eft vox ; multi-tinebat eum, in quo firma ftat, lotudinem erum incompofitam figni- cum. Exponi quoque poteft inftabificat, & confufionem. Moles. Maf-lis, non apta ftationi, & habitatioLa informis.. ni. Innabilis. ] Non apta natationi, & navigationi.

8. Eodem congefta. ] Eundem in locum, & acervum congregata. 9. Semina] Elementa & principia. 10. Titan. Sol, Hyperionis, unius è Titanibus, filius.

11. Reparabat cornua.] Luna nova cum recedit à fole, apparet cornuta, & coëuntibus paulatim cornibus lucidum orbem implet. Sua cornua velut amittit cum decrefcit, ac fenefcit: eadem reparar ac refiumit cum incipit crefcere, ac veluti revivifcere. Phabe. Phoebi foror Luna.

13. Ponderibus librapa fuis. ] In

17. Sua forma. ] Figura, pulcritu do, ordo. Manebat. Conftabat. Certa, & conftans erat.

18. Corpore in uno.] In maffa rẹrum indigefta, in aliquâ ejus parte, in uno elemento.

19. Pugnabant.] Atqui etiam nunc in eodem corpore calida frigidis, & humida ficcis pugnant? Refponde, illa certo modo & proportione nuc effe temperata, quæ temperatio tunc aberät.

II. Evolvitur Chaos. Elementa fuis quæque

H

locis componuntur.

Anc Deus, & melior litem natura diremit.
Nam cælo terras, terris abfcidit undas
Et liquidum fpiffo fecrevit ab aëre cælum.

Quæ poftquam evol vit, cæcoque exemit acervo:
Diffociata locis concordi pace ligavit.
Ignea convexi vis, & fine pondere, cali,
Emicuit, fummaque locum fibi legit in arce:
Proximus eft aër 'illi levitate, locoque;
Denfior his tellus, elementaque grandia traxit,
10 Et preffa eft gravitate fui: circumfluus humor
Ultima poffedit, folidumque coercuit orbem.
Sic ubi difpofitam, quifquis fuit ille Deorum,

1. Litem.] Difcordiam rerum inter fe pugnantium, levium, verbi gratia, & gravium; ficcarum & humidarum. Melior.] Melius orbi confulens: ordinem rebus, confufione meliorem tribuens. Natura. ] Velipfa Divina potentia, ac fapientia ut ipfe Seneca docet, qui naturam ait effe Divinam rationem toti mundo infertam: vel, indita rebus ipfis à Deo vis & indoles. Vel denique Fatum, quod Ethnici Deo potentius effe arbitrabantur.

lento: Homerus, vim Priami, pro' Priamo. Convexi cæli.] Geminarh cæli fuperficem diftingunt aftrologi, unam convexam, id eft, foris incur vam, exterius rotundam alteram concavam, feu interiorem intus incurvam. Sæpè tamen à poëtis ufurpatur fuperficies, & pars convexa pro concava: Sic Virgilius dixit, Tadet cali convexa tueri, neque enim partem cæli convexam videmus, fed concavam: quo fenfu videtur hic loqui Ovidius; & colloca2. 4bfcidit. Sejunxit, difclufit.re fphæram ignis, five proprium hu3. Liquidum cælum. ] Partes aëris jus elementi locum, in fumma cæli, fubtiliores ac puriores. Spiffo ae-infrà ftellas, regione, quam Græci re] Aër terræ vicinus, craffior eft : æthera vocant, à verbo :0, remotus liquidior.

uro, ardeo, luceo.

4. Evolvit. Poftquam elementa 7. Arce. Loro mundi altiffimo, fingula, & mundi partes diftinxit : Arces in editioribus urbium locis explicuit alias feparavit ab aliis. ædificantur, unde in ipfa velut opCaco.] Tenebrofo. Exemit. ] Edu-pida dominentur. 8. Illi. Igni. xit. Acervo. ] Chao.

5. Diffociata. ] Alias res ab aliis, fuo quamque loco, fepofuit: unde Pax & concordia.

6. Ignea,&c.] Sic voces ordinabis. Ignea vis,& fine pondere, emicuit, & legit fibi fedem in arce fumma cæli convexi. Id eft: Ignis actuofus, & expers ponderis, furfum evolavit, & locum fibi elegit in fuprema cæli parte. Si retinere libet ordinem in verfibus pofitum:ita explica: Ignea & fine pondere vis cæli convexi,hoc eft, quæ jam fedem & proprium locum haber in cælo convexo, & fummo æthere; tunc emicuit, &c. Vis ignea.] Ignis. Sic poëtæ, vim Herculeam dicunt, pro Hercule: Turni violentiam, pro Turno vio

9. Elementa grandia. ] Corpora graviora, qualia funt corpora foffilia, & metallica: item partes aëris denfiores, quæ afthmofphæra vulgò dicitur: ipfam aquam; hæc omnia fibi adjunxit: fecum in mundi locum infimum traxit.

10. Preffa eft. ] Ad imum Univerfi locum depreffa. Circumfluus bumor. ] Aqua circa terram fluens; terram ambiens.

11. Ultima poffedit. ] Ultimum in tribus elementis, nempe igne, aëre, aqua, locum obtinuit. Vel Extremas telluris partes extremam terræ fuperficiem, & oras, occupavit. Solidumque, &c.] Amplexa eft aqua, conftrinxit, operuit, globum terræ denfum, & firmun.

Congeriem fecuit, fectamque in membra redegit;
Principio terram, ne non æqualis ab omn
15 Parte foret, magni fpeciem glomeravit in orbis.
Tum freta diffudit, rapidifque tumefcere ventis
Juffit, & ambitæ circumdare littora terræ.
Addidit & fontes, & ftagna immenfa, lacufque ;
Fluminaque obliquis cinxit declivia ripis.

20 Quæ diverfa locis partim forbentur ab ipfa ;
In mare perveniunt partim campoque recepta
Liberioris aquæ, pro ripis littora pulfant.
Juffit & extendi campos, fubfidere valles,
Fronde tegi filvas, lapidofos furgere montes.

13. Congeriem. ] Chaos: molem anteà indigeftam. Secuit.] Divifit, diffociavit; alias partes ab aliis evolvit. Redegit in membra. ] In certas partes divifam ordinavit.

14. Ne non, &c.] Ut ab omni parte foret æqualiter à fuo centro diftans, globofam, & perfectè rotundam fecit.

16. Tum freta,&c.] Anteà terram undique operiebant aquæ, nunc eas in certa congeffit loca, quæ maria, feu freta, vocantur, & littoribus compefcuit, alias diffudit in ftagna, &c.

17. Ambita.] Ab aquis circumdatæ.

19: Declivia. J Cur fluvii præcipites ferantur in mare, ea caufa eft quod oriantur è montibus ; unde proni ac declives volvuntur.

20. Qua diverfa locis Qui fluvii huc illuc fparfi, variis in locis pofiti. Sorbentur. Quidam fluvii hauriuntur à terra.

21.Campo aqua.] Æquore,quod,taquam planities,ftratum & patens eft. 22. Pro ripis. J Ripe Aluminum funt; littora, maris. Igitur flumina mare ingreffa ripas anguftas mutant amplis littoribus.

23. Subfidere. ] Deprimi, infra montes defcendere.

III. Zone & Venti.

Uraue fecant zone, quinta eft ardentior illis:
Tque due dextra cælum, totidemque finiftra

1. Utque dua, &c.] Quemadmo- paralleli, hoc eft, quorum fingula dum quinque funt in cælo Zona: partes ab aliorum partibus æquali duæ verfus Septentrionem, duæ ver- fpatio diftant. Sunt autem illi,circufus Meridiem, & quinta in medio lus Polaris Arcticus; Tropicus Canquæ omium eft calidiffima : fic toti-cris Equator; Tropicus Capricorni, in terrâ numerantur. Dextra.] circulus Polaris Antarcticus. SpaPartem cæli dextram vocat Auftra- tia illis definita circulis vocant Malem; finiftram verò Septentriona- thematici Zonas , quæ vox Græca Iem: Pars enim cæli potior & illu- fafcias, five cingula fignificat: quia ftrior, quam orantes vulgò afpicie- cælum, terramve ambiunt inftar fafbant, eft Oriens. Porrò fpectanti- ciarum. Spatium igitur à duobus bus Orientem Meridies dexter eft; hinc inde circulis Polaribus ad poSeptentrio, finifter. Poteft etiam los excurrens, eft Zona frigida dudextra pars accipi de Septentrionali, plex. Spatium inter utrumque circu ob rationem aliam, à nobis illatam lum Polatem & utrumque TropiLib. II. num. 3. Porrò fratium cæli cum, eft Zona gemina temperata. à Septentrione ad Auftrum fpectati, Spatium denique inter Tropicos vocatur ejus latitudo: ab occafu in medio Equatore, interjectum, Zoortum, longitudo. na torrida dicitur. Ab eâ quippe Sol non recedit; unde gravior æftus: alias Zonas tantum obliquè refpicit, unde temperies & frigus. Virgil. Georg. lib. I. verfu 233.

2. Zona. In fphæra cælefti, cum de Zonis agitur, quinque circuli funt præcipui, quibus totidem refpondent in fphærâ terreftri: omnes ab Oriente in Occidentem ducti, &

Sic onus inclufum numero diftinxit eodem Cura Dei, totidemque plage tellure premuntur: Quarum quæ media eft, non eft habitabilis æftu; Nix tegit alta duas: totidem inter utramque locavit; Temperiemque dedit, mifta cum frigore flamma, Imminet his aer, qui quanto eft pondere terræ, Pondere aquæ, levior; tanto eft onerofior igne. ro Illic & nebulas, illic confiftere nubes

Juffit, & humanas motura tonitrua mentes, Et cum fulminibus facientes frigora ventos. His quoque non paffim mundi fabricator habendum Aera permifit: vix nunc obfiftitur illis, Is Cum fua quifque regat diverfo flamina tracta; Quin lanient munduin: tanta eft difcordia fratrum !! Eurus ad Auroram, Nabathaaque-regna receffit, Perfidaque, & radiis juga fubdita matutinis: Vefper, & occiduo que littora fole tepefcunt', 20 Próxima funt Zephyro: Scythiam, feptemque triones

3. Sic onus ] Ut quinque funt in celo Zona: ita totidem in terra Deus diftinxit. Vocat terram onus. inclufum, hoc eft, molem onerofam, cælo undique ambiente conclufam.

4. Plage. ] Regiones, Zone, ipatia. Tellure. ] In terra. Premuntur.] Calcantur hominum veftigiis : habitantur.

5. Non eft habitabilis. ] Torridam Zonam nihilominus habitari docet experientia, mitigantibus ftum ventis, & imbribus opportunis: 6. Duas. Frigidas Zonas. Totidem. ] Duas temperatas. utramque.] Inter duas frigidas. 7. Temperiemque, &c.] Temperatas reddidit, calorem frigori admifcendo.

Inter

8. His. Zonis terreftribus. quas hactenus defcripfit. Qui quanto. ] Qui aër, quantò eft levior pondere terræ & pondere aquæ. fanrò eft gravior igne. Legitur in aliquot exemplaribus, qui quantò eft pondere terra, Pondus aqua levius... Hanc fcripturam fi probas, ita explica: Qui aër tantò eft igne gravior, quantò aquæ pondus eft levius pondere terræ tantò aër eft igne gravior, quantò aqua levior eft terra: ut aquam terra; fic ignem aër gravitate vincit.

10. Illic.] In aëre.

11. Motura.] Idonea percellendis zerrore mentibus.

13. His quoque. Ventis. Haben. dum.] Peragrandum & concurfandum pro arbitrio,...__

14. Vix nunc, &c.] Sententia eft :: modo, quamvis venti certis regionibus & finibus circumfcripti fint, vix mundus ab eorum impetu tutus eft; cum inter fe depræliantur. Quid igitur fieret, fi promifcuè vagari per totum orbem finerentur ? 15. Regat.] Contineat, diffundat. Tratu. Loco, regione.

16. Tanta eft, &c.] Adeo pertinaciter, ac dirè, inter fe diffident, & certant venti, quamvis fint om nes fratres, & eodem geniti patre.

17. Nabathea. J Pars eft Arabia Petre, Syriæ contermina, nunc Beraab feu Beravab, cujus urbs primaria fuit Petra.

18. Perfida. Perfis, Afiæ regio inter Indum, & Tigrim fluvios; finum Perficum, & mare Cafpium. La Perfe.

19. Vefper.] Sic appellatur ftella Veneris, cum apparet poft Solis occafum, noctemque denunciat. pro Occidente ponitur. epos Græcis dicitur. Lib. II. num. 3.

20. Scythiam. ] Regio eft partim Afie, partim Europe, Septentrioni fubjecta. La Scythie. Septentrio nes. Circa polum cæleftem arcti

cum,

in Urfa majori, fpectantur ftellæ feptem infigniores, ita difpefire, ut plauftrum à bobus tractum exhibeant. Porrò boves ab antiquis Latinis vocabantur triones, quafi teriones, id eft, humum terentes aratro fcindentes. Hinc toti figno cælefti nomen inditum, ut Septem griones, five Septentrio, diccretu

&

Horrifer invafit Boreas: contraria_tellus
Nubibus affiduis, pluvioque madescit ab Auftro.
Hæc fuper impofuit liquidum, & gravitate carentem
Athera, nec quicquam terrene fæcis habentem.

21. Contraria tellus ] Meridiana. 22. Auftro.] Aufter flat à meridie, ac pluviam infert.

23. Hac fuper. 1 Suprà craffum

aërem, ventofque.

24. Athera. ] Eft accufandi cafus, Græco flexu, puriorem aërem figni◄ ficat. Vide fuprà n. 2.

IV. Ornatur Calum aftris ; tellus animan
tibus; Homo conditur.

V
Ix ita limitibus difcreverat omnia certis :
Cum, quæ preffa diu maffa latuere fub ipsa,
Sidera cœperunt toto effervefcere cælo.
Neu regió foret ulla fuis animalibus orba,
Aftra tenent cælefte folum, formæque Deorum:
Cefferunt nitidis habitande pifcibus unde:
Terra feras cepit: volucres agitabilis aër.
Sanctius his animal, mentifque capacius alta,
Deerat adhuc, quod dominari in cetera poflet
To Natus homo eft: five hunc divino femine fecit
Ille opifex rerum, mundi melioris origo;
Sive recens tellus, feductaque nuper ab alto
Æthere cognati retinebat femina cæli:
Quam fatus Tapeto miftam fluvialibus undis
35 Finxit in effigiem moderantum cuncta Deorum:
Pronaque cum fpectent animalia cetera terram;
Os homini fublime dedit, cælumque tueri
Juffit, & erectos ad fidera tollere vultus.

1. Difcreverat. ] Separaverat,
diftinxerat.
2. Preßa. Involuta, latentia
Maßa.] In Chao: in acervo illo in-
digefto.

3. Effervefcere. ] Micare, prorum

rum opifice Deo creatum ait: alte-
ram fabulofam, cum effictum à Pro-
metheo narrat. Divino femine. ].
Hinc eft quod Horatius humanam
mentem vocat Divina particulam,
aure: quafi portionem è Divino
fpiritu decifam.

11. Mundi melioris origo. ] Qui
meliorem in formam mutavit Chaos.
incompofitum.

12. Seducta.] Separata.

13. Cognati. J Cum quo fimul fuerat nata & condita: cui fuerat mix-ta in Chao. Semina.] Dotes ; particulas puriores.

14. Satus Iapeto. ] Prometheus, Iapeti filius. Is quandam è luto fta. tuam finxiffe dicitur: eamque animaffe, admoto igne, quem è folis. curru fubduxerat.

15. In effigiem.] In modum & fi militudinem.

16. Prona.] Ore in terram verfo