Sic modo que fuerat rudis, & fine imagine, tellus 20. Induit ignotas hominum converfa figuras. hon fuiffe ignotas in terrâ, homnum figuras antequam ex illa homines Prometheus effingeret: fiquidem Iapetus & Prometheus jam exi 19. Sic modo, &c.] Sic tellus in hominum corpora eft mutata per Prometheum. Sine imagine.] Sine figurâ humanâ. Imago propriè dicitur de hominis formâ imitando ex-ftebant. Fabulam cum veritate conpreffa. 20. Ignotas.] Quas anteà non habebat: quibus anteà materiam non fubminiftraverat. Dixerit aliquis, ciliabis, fi dicas primos homines à Deo creatos: ab iis ceteros propagatos. Y. Mundi atates. Prima aurea ; fecunda argentea. A Sponte fua, fine lege, fidem, rectumque colebat. Poena, metufque, aberant ; nec verba minantia fixo Are ligabantur, nec fupplex turba timebat si Judicis ora fui: fed erant, fine judice, tuti. Nondum cæfa fuis, peregrinum ut viseret orbem Montibus, in liquidas piñus defcenderat undas: Nullaque mortales, præter fua, littora norant, Nondum præcipites cingebant oppida folle : 10 Non tuba directi, non æris cornua flexi, Non galex, non enfis erat: fine militis ufu Mollia fecura peragebant otia gentes. Ipfa quoque immunis, raftroque intacta, nec ullis Saucia vomeribus, per fe dabat omnia tellus. 15 Contentique cibis nullo cogente creatis, Arbuteos fœtus, montanaque fraga legebant, Cornaque, & in duris hærentia mora rubetis, 1.Sata eft. ]Orta : inchoata. Vindice nullo.] Nemine poenarum metu virtutem fuadente delicta vindi 9. Præcipites] In altitudinem depreffe. 10. Tuba directi aris ] Tube re&tæ fermè funt : cornua inflexa; ære in gyrum torto, cujufmodi funt cornua bubula, à quorum fimilitudine nomen invenerunt. 13. Immunis. ] Otiofa: non labomuneribus diftricta; nullum coacta quafi tributum pendere. 14. Perfe.] Sua fponte. 15. Nullo cogente] Arante, & colente terram. 3. Verba minantia.] Edicta verbis minacibus concepta. Fixo, &c.]riofis Edicta, legefque, à Romanis in æs incidebantur, & in publico loco, v. g. in foro, in valvis curiæ, aut templorum, figebantur, & alligabantur. Scribunt aliqui, legebantur. 4. Supplex turba. ] Videlicet reo rum. 5. Tuti.] Erant fine judicis metu, quia crimine vacabant. 16. Arbuteos fætus.] Fructus ex arbutis lectos. Eft arbutus, arbufcula, cydoniæ malo non diffimilis : un arboifier, arbre, ejus fructus arbutum, pruni magnitudinem im 7. Pinus. J Navis facta è pinu: explet, nullo intus nucleo: maturum arboribus. flavet, aut rubefcit. 8. Nulla.] Non peregrina & aliema. Swa.] Vicina: fi regionis, 17. Corna. Decerptos è cornis fructus. Cornus arbor eft è serafos Et, quæ deciderant patula Jovis arbore, glandes. Ver erat æternum ; placidique tepentibus auris 20 Mulcebant Zephiri natos fine femine flores. Mox etiam fruges tellus inarata ferebat: Nec renovatus ager gravidis canebat ariftis. Flumina jam lactis, jam flumina nectaris ibant: Flavaque de viridi ftillabant ilice mella. 25 Poftquam, Saturno tenebrofa in tartara miffo, Sub Jove mundus erat; fubiitque argentea proles, Auro deterior, fulvo pretiofior are: Jupiter antiqui contraxit tempora veris; Perque hyemes, æftufque, & inæquales autumnos, 30 Et breve ver, fpatiis exegit quatuor annum. Tum primum ficcis aer fervoribus uftus Canduit, & ventis glacies aftricta pependit : Tum primum fubiere domos; domus antra fuerunt, rum genere baccas rubias & ob- 21. Fruges.] Frumenta. 23. Jam...Jam.] Hic, illic: Modo, modo. Nectaris. J Nectar, potio Deorum, ut poëtæ fingunt. 24. Ilice. ] Apes in cavis quercubus fæpè favos conftruunt. Ilex, è quercuum genere eft. Un Yeufe ou Chefne verd, arbre. conjux, occultavit natum Jovem clàm in infulâ Creta Corybantibus alendum tradidit. Ea re cognita, Titan Saturnum conjecit in vincula, vocatis in belli focietatem filtis fuis Titanibus. Eos debellavit Jupiter, ac patrem vinculis exemit. At Saturnus cùm effe in fatis accepiffet fore, ut à filio fpoliaretur orbis im perio, Jovi ftruere cœpit infidias. Jupiter antevertit, ac Saturnum relegavit in Tartara; five, ut aliis placet, fugere in Italiam compulit, ubi apud Janum regem latuit: incolafque moribus & artibus formavit. Sic auream ætatem invexiffe fertur. Pofteriorem opinionem, quæ in Italiam pulfum tradit Saturnum, fequitur Virgilius Libro v11. Priorem, quæ Saturnum in Tartara con25. Poftquam, &c.] Cum pulfojectum docet, amplectitur Ovidius. in Tartarum Saturno, Jupiter im- Lege Appendicem, c. 1. Tartara.j perium mundi capeffivit, ac proles, Tartarus (neutro genere inflectitur id eft, progenies, five ætas argen- in numero multitudinis.) locus eft zea fucceffit aureæ tunc Jupiter inferorum infimus. vernum tempus curtavit, &c. Saturno.] Saturnus, Deorum, ut poëæ tradunt, antiquiffimus, Cæli ac Veftæ filius, fratrem habuit Titanem five Titanum, majorem natu, rui proinde mundi regnum debebarur. Sed cum Titan videret Vestam Saturno magis favere, illi orbis imperium, ftudio pacis, conceffit eâ conditione ut Saturnus nullam prolem mafculam educarer, atque imperium mundi ad fuos liberos, poft obitum Saturni, rediret. SaTurnus filios bonâ fide interemit five, ut poëtis placet, devoravit Ops eadem ac Cybele, Saturni1. a 28. Antiqui. ] Quo perpetuo & conftanti ætas aurea olim fruebatur. Contraxit. ] Imminuit: fpatiis anguftioribus circumfcripfit. , 29. Inaquales autumnos.] Modo frigore, modo calore abundantes & corporibus idcircò infeftos. 30. Spatiis,&c.] Annum quatuor tempeftatibus definivit, inclufit. 32. Canduit.] Exarfit, æftuavit. Ventis. ] Frigido ventorum flatu. 33. Subiere domos.] Homines foliti pernoctare fub dio, quia nulla erät aëris inclementia, coacti funt domos » ingredie Et denfi frutices, & junctæ cortice virge. 35. Semina tum primum longis Cerealia fulcis Obruta funt ; preffique jugo gemuere juvenci. 34. Frutices.] Arbufcule, virgulta. Virge. Rami tenues,& lenti, qui cortices arborum nectebant: hi domorum parietes, hæc tabulata, tunc erant. 35. Cerealia. ] Triticea. Ceres inventrix frumenti. 36. Obruta. ] Mandata, infoffa. Preßi jugo, &c.] Boves fub aratro fudavere. VI. Ætas area, &ferrea. Gigantes Calo, ac Superis bellum inferunt. Ertia poft illam fucceffit ahenea proles, Savior ingeniis, & ad horrida promptior' arma, Non fcelerata tamen: de duro eft ultima ferro. Protinus irrupit vene pejoris in ævum Omne nefas: fugêre pudor,verumque, fidefque : In quorum fubiere locum, fraudefque, dolique, Infidiæque, & vis, & amor fceleratus habendi. Vela dabat ventis, nec adhuc bene noverat illos Navita: quæque diu fteterant in montibus altis, 10 Fluctibus ignotis infultavere carina. Communemque prius, ceu lumina folis, & auras, Cautus humum longo fignavit limite menfor. Nec tantum fegetes, alimentaque debita, dives Pofcebatur humus ; fed itum eft in vifcerâ terræ, Is Quofque recondiderat, Stygiifque admoverat umbris, Effodiuntur opes, irritamenta malorum. Jamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum Prodierat : prodit bellum, quod pugnat utroque; Sanguineaque manu crepitantia concutit arma. 20 Vivitur ex rapto: non hofpes ab hofpite tutus; Non focer à genero: fratrum quoque gratia rara eft; Imminet exitio vir conjugis: illà, mariti: 1. Poft illam.] Poft argenteam. Abenea proles. J Etas area. 4. Protinus, &c.] Subitò confluxit in ætatem ferream omnium fcelerum colluvies. In avum vena pejoris.] In ætatem deterioris metalli, hoc eft, ferri. Metallorum funt venæ quædam, & fulci, in terra. 10. Infultavere. ] Quafi periculi & naufragii fecure. Infultare, eft, faltando premere: irridere. 11. Communem, &c. Terram tam communem omnibus, quàm lucem, & aërem. 12. Limite. Terminis ad agros dividendos pofitis; foffă inter agros ductâ. 15. Stygiis.] Styx palus inferorum. Admoverat umbris. In cavernas Tartaro ipfi vicinas abdiderat. 16. Irritamenta malorum.] Opes, quibus mortales ad omnia fcelera incitantur. 18. Prodierat. ] Effoffum è terræ vifceribus fuerat. Vtroque.] Fer ro & auro: fine quibus bellum jacet. Senec. VII. de Benef. c 1. Ferrum ex iifdem tenebris prolatum quibus argentum & aurum, ne aut inftrumentum in cades mutuas deeffet aut pretium. 21. Gratia.] Concordia, 22. Imminet exitio.] Molitur illi necem. Lurida terribiles mifcent aconita noverca: Filius ante diem patrios inquirit in annos ; 25 Victa jacet pietas ; & virgo cæde madentes Ultima cæleftum terras Aftra a reliquit. Neve foret terris fecurior arduus æther, Affectaffe ferunt regnum cælefte Gigantes, Altaque congeftos ftruxiffe ad fidera montes. 30 Tum pater omnipotens miflo perfregit Olympem Fulmine, & excuffit fubjectum Pelion Offe. Obruta mole fua cum corpora dira jacerent; Perfufam multo natorum fanguine terram Immaduiffe ferunt, calidumque animasse cruorem : 35 Et, ne nulla fuæ ftirpis monumenta manerent, In faciem vertiffe hominum : fed & illa propago Contemptrix Superum, fævæque avidiffima cædis, 23. Aconita.] Venena. Aconitum impofitum tradunt Theffaliæ monteft herba venenata in cautibus naf-bus Pelio, & Off. Lemont Olympe. cens: ab, Anóvr, cautes: Aco- 31. Pelion.] Terminatio eft Græca, nit, herbe venimeufe. Lurida, feu in accufandi cafu. Le mont Petras. nigra, vocat venena, quia corpora 32. Obruta mole fha. ] Gigantes veneno interfectorum, apparent li-fuâ magnitudine & pondere, cum vida. caderent obtriti: vel mole fua, eft, montium quos congefferant, & quos Jupiter fulmine dejecerat onere oppreffi. præ 24. Ante diem. ] Filius confulit hariolos, an diu victurus fit parens: neque, diem eius mortis à Deo ftitutum expectat, avidus hereditatis potiunde. Inquirit. J Ut, fi diutiùs victurum effe refciat, mortem illi acceleret. 25. Jacet.] Contemnitur. 26. Virgo Aftraa.] Dea, juftitiæ præfes, Jovis & Themidis filia. tima caleftum.] Poft ceteros Deos, terris digreffos. 28. Affectaffe.] De cælo invadendo, Superifque detrudendis, cogiaffe. Affectare, eft ambire follicitè, ac ferè præter jus & æquum. Gigantes.] Vide fuperiùs, notam de Saturno. 30. Olympum.] Mons altiffimus eft in Macedoniâ, quem à Gigantibus id 33. Natorum. ] Gigantes, ut ipfa vox Græca fonat, terræ filii fuere. Fye à y terra & yaw nafcor. Vide que dicta funt de Saturno fuprà, num. 5. 35. Etne nulla. ] Ut fuorum filiorum memoria fupereffet, ne Gigantum progenies omninò ac nomen deleretur animavit Terra, illorum fanguinem, ex eoque alios Gigantes procreavit : qui & ipfi crudeles, impii, cæde gaudentes & fanguine, extiterunt: adeò ut intelligi poffet eos è fanguine prognatos fuiffe. 36. Propago. Stirps, hominum progenies. VII. Jupiter convocat Superos. Via lactea. QIngemit: & facto nondum vulgata recenti Ua pater ut fumma vidit Saturnius arce, Foda Lycaoniæ referens convivia mensæ, 1. Que.] Tot fcelera, tùm à Gigantibus, tum ab aliis admitti paffim tunc folita. Pater Saturnius.] Jupiter, Saturni filius. Summa arce. Cæli vertice. 2. Fatto, &c.] Secum revolvens; accingens fe ad narrandas Supe ris, crudeles & impias, Lycaonis epulas, quæ nondum erant divulgatx, & ceteris Diis cognitæ quia factum erat recentiffimum; &c. > Ingentes animo, & dignas Jove, concipit iras: $ Conciliumque vocat tenuit mora nulla vocatos. Eft via fublimis, cælo manifefta fereno, Lactea nomen habet, candore notabilis ipfo : Hac iter eft Superis ad magni tecta Tonantis, Regalemque domum: dextra, lævaque, Deorum ro Atria nobilium valvis celebrantur apertis : Plebs habitat diverfa locis: à fronte potentes · Calicola, clarique fuos pofuere penates. Hic locus eft, quem, fi verbis audacia detur, Haud timeam magni dixiffe palatia cæli. Is Ergo, ubi marmoreo Superi federe receffu: Celfior ipfe loco, fceptroque innixus eburno Terrificam capitis concuffit terque, quaterque, Cæfariem, cum qua terram, mare, fidera, movit. Talibus inde modis ora indignantia folvit. 4. Ingentes, &c.] Stimulat fe ad fumendas de mortalibus poenas, irato, & ultore Jove, dignás. 5. Concilium. 1 Deorum cætum Vide Virgil. Lib. x. Tenuit.] Retardavit. Vocatos. ] Superos. 6. Sublimis.] In cælo. Cælo fereno manifefta. ] Quæ facilè confpicitur, quando æther eft ferenus, & cælum fudum. 7. Lactea. ] Pars quædam cæli vifitur, inftar fafciæ oblonga, cæteris Dii potentiffimi & nobiliffimi, habitant in aditu, in principio viæ lacteæ. Duodecim majores Deos numerabant: Jovem, Neptunum, Appollinem, Mercurium, Vulcanum, Martem, Veftam, Junonem, Minervam Venerem, Dianam, & Cererem. 12. Penates. ] Propriè fic vocabantur Dii domeftici, cujufque domus, & familiæ peculiares vocabulo penitus, quia in intimâ candidior, minufque cærulea. Can-ædium parte colebantur. Pro tota dorem hunc à quo lacteæ nomen domo vox ea ferè fumitur. haber, certum eft oriri ab exiguarum ftellarum ingenti numero, quæ in hoc cali tractu reperiuntur. Poëtæ candidum hujufmodi colorem narum volunt è Junonis lacte, quo partem hanc cæli afperfit, cum laétentis Herculis labris immulfit ubera. Vide Appendicem. c. 15. 9. Dextra c] Ab utraque parte viæ lactea vifuntur ædes nobiliorum & principum Deorum : quarum fores femper patent. 10. Atria.] Domus palatia. Proprie, atríum eft pars ædium prima'; aditus, veftibulum, area, circa quam porticus, aut patentes aulæ. Valvis. ] Valve vocantur majoris januæ partes duæ, quæ quafi volvuntur hinc inde, & in fe coëunt Celebrantur. Frequentantur. 11. Plebs. Turba minorum Deorum. Ignobiliores Dii variis cæli locis promifcuè habitant, Afronte. 13. Hic locus eft.] Augufti domus nominabatur Palatium, quia in Palatio, five monte Palatino, habitabat. Ait igitur Vates, fe libenter (fi terrena liceat cæleftibus componere) iftas Superum domos comparaturum cum Augufti domo, Jovis regiam eundem obtinere inter cæteras cæli edes locum ,, quem obtinet inter alias Rome domos, vel fplendidiffimas, palatium Augufti. Illi obiter adulatur. 15. Receßu.] Aula interiore; marmore conftrata. 16. Ipfe.] Jupiter. Loco. ] In folio fublimis. Sceptro innixus. ] Re gum veterum fceptra, erant haftilia auro, vel ære ornata : nonnulla fpeciem pedorum paftoralium præferebant, & à fummâ parte leviter erant curva, & repanda. 19. Solvit.] Aperuit. |