obstante oftendit tempora confpicua duplici cornu. Omnes deprefferunt oculos, at que ingemuerunt; & quis poffit fidem habere?) nolentes afpexerunt caput viri de ipfis bene meriti; neque paffi illud diutius fine honore, impofuerunt feftam coronam. At Optimates, quandoquidem prohibearus fubire mœnia, Cipe, prabuerunt tibi tantum agri in meritorum tuorum honorem dati, quantum poffes comprehendere bobus fubmiffis aratro impacto ab ortu Solis ad occafum. Atque infculpunt poftibus aratus cornua imitantia ftupendam figuram, duratura per longa fecula. Nunc MuJa, numina faventia Toetis, aperite, (namque vobis compertum eft neque remota antiquitas vos latet,) unde in

615

620

Exhibuit gemino præfignia tempora cornu. Demifere oculos omnes, gemitumque dedere; Atque illud meritis clarum (quis credere poffit?) Inviti videre caput: nec honore carere Ulterius paffi, feftam imposuere coronam. At proceres, quoniam muros intrare vetaris, Ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere, Quantum depreffo fubjectis bubus aratro Complecti poffes ad finem Solis ab ortu. Cornuaque æratis miram referentia formam Poftibus infculpunt, longum manfura per ævum. Pandite nunc, Mufæ, præfentia numina vatum, (Scitis enim, nec vos fallit fpatiofa vetuftas) Unde Coroniden circumflua Tibridis alveo Infula Romulea facris adfciverit urbis. Dira lues quondam Latias vitiaverat auras, Pallidaque exfangui fquallebant corpora tabo. Funeribus feffi poftquam mortalia cernunt Tentamenta nihil, nihil artes poffe medentum, Auxilium cælefte petunt: mediamq; tenentes 630 fula circumdata foffa Tibri-Orbis humum Delphos adeunt oracula Phoebi; dis addixerit Coroniden Diis Utque falutifera miferis fuccurrere rebus Urbis Romulea. Sava peft Sorte velit, tantæque urbis mala finiat, orant. olim corruperat aërem Latialem, & corpora exfanguia Et locus, & laurus, &, quas habet illa, pharetræ, diffluebant fanie. Poftquam

625

exhaufti funeribus vident neque humanos conatus, neque curas medicorum quicquam prodeffe, fe con ferunt ad opem cæleftem; atque potiti Delphis in medio mundo pofitis confulunt fortes Apollinis, atque precantur velit fubvenire rebus afflictis oraculo falutifero, &finem imponat cladi tanta Urbis. Et locus & laurus, & pharetra quas illa decorat,

NOTA.

512. Demifere] Tum ne boni civis dedecus afpicerent; tum ut animum à regia dignitate averfum patefacerent.

618. Quantum] Jugerum illud dicitur quantum par boum uno die exarare poffit: fed hic forte intelligit tantum agri quantum duo boves diei fpatio circumire poffunt, aratro limitem & quafi foffam defcribentes.

620. Miram] Quia humano capiti adnata cornua. Capitis autem effigiem ærez portæ, qua Cipus excefferat, inclufam fuifle teftatur Valerius Max.

624. Coroniden] Afculapium dicit Coronei nepotem, Apollinis ex Coronide Alium, Medicum, & Medicorum Deum,

625. Infula] Quia Efculapius Romanis Deus non Indiges vel Indigena, fed Adfcititius, in Tibridis infula Draconis fpecie fibi fedes aptas delegit, ut poftme

fimul concuffa funt, atque
cortina edidit hunc fonum ex
ultimo adyto, & perculit cor-
da trementia; Potuiffes pete-
re loco propiore quod hinc pe-
tis; atque nunc pete loco pro-

piore, Romane: neque ba-
betis
opus Apolline, qui mi-
nuat luctus, fed filio Apolli

Intremuere fimul cortinaque reddidit imo 635
Hanc adyto vocem, pavefactaque pectora movit:
Quod petis hinc, propiore loco, Romane, petiffes;
Et pete nunc propiore loco. Nec Apolline vobis,
Qui minuat luctus, opus eft; fed Apolline nato:
Ite bonis avibus, prolemque arceffite noftram. 640
Juffa Dei prudens poftquam accepere Senatus;
Quam colat, explorant, juvenis Phoebeius urbema:is. Ite latis aufpiciis, at-
Quique petant ventis Epidauria littora mittunt.
Quæ fimul incurva miffi tetigere carina,
Concilium Graiofque patres adiere: darentq; 645
Oravere Deum, qui præfens funera gentis
Finiat Aufoniæ. Certas ita dicere fortes.
Diffidet, & variat fententia: parfque negandum
Non putat auxilium; multi renuere, fuamque
Non emittere opem, nec numina tradere

€650

fuadent.
Dum dubitant; feram pepulere crepufcula lucem,
Umbraque telluris tenebras induxerat orbi :
Cum deus in fomnis opifer confiftere vifus
Ante tuum, Romane, torum; fed qualis in æde
Effe folet, baculumque tenens agrefte finiftra, 655
Cæfariem longæ dextra deducere barba:

que advocate noftrum filium. Poftquam gravis Senatus audiit Dei monita, exqui

runt qua urbe juvenis

in

Thabeius habitet, & mittant qui petant littora Epidauria ventis. Qua ftatim atque miffi tetigerunt cava navi, accefferunt ad concilium & patres Gracos, atque precati funt, ut traderent Deum, qui prafens absolvas nationem Italam funeribus: fic monere certa oracula. Sententia eft diffimilis atque varia; parfque non cenfes enfant, atque admonens non opem abnuendam; multi re

dimittere fuum præfidium, neque dare fuos Deos. Dum

incerti harent, crepuscula fugaverunt ferum diem, atque umbra terra adduxerat caliginem mundo; cum Deus propitius vifus adeffe in fomnis ante tuum lectum Romane, fed qualis folet effe in templo, & tractans baculum nodofum finiftra, mulcere crines prolixa barba dextra;

4

NOTA.

635. Cortina Occifo Pythone tripodis cuftode, inquit Iul. Scaliger, oraculum fuum fecit: cujus corio obdu&tus tripus, inde etiam cortina fuit appellatus. Illam verò Poëtæ pro tripode ufurpant unde oracula dabantur, five ea menfa fuit ut quibufdam videtur, five alia quædam machina, tribus pedibus innixa, qua confcenfa numine afflata Pythias Vaticinari folebat.

637. Propiore] Epidaurus nempe propior Romæ, quam Delphi.

639. Nato] Efculapio.

640. Bonis] Ex avium volatu atque garritu quia futurorum aucupari fcientiam nitebantur, ideo bona que læta, dicebantur, mala quæ adverfa portende

bant.

642. Juvenis] Efculapius.

643. Epidauria] Plures fuerunt Epidauri, fed de Argia hic agitur Pelopon

nefi, ad finum Saronicum, Æfculapii fano olim celebri.

647. Aufonia] Itala: fuerunt namque Aufones antiquiffimi populi qui Italiam

tenuerunt.

647. Sortes] Apollinis oracula, ut fupra. 648. Sententia] Epidaurii concilii, feu Græcorum patrum.

650. Numina] Afculapii.
653. Deus] Afculapius.

654. Romane] Plures fuiffe legatos Epidaurum miffos fupra vidimus: fed unus princeps fuit.

655. Agreste] Non fine caufa Æfculapii geftamen baculus agreftis, ifque angue involutus: fiquidem enim medici fanitatis fulcrum videri volunt, prudentia maxime uti debere utpote in maximis difficultatibus per illud geftamen intelligitur: neque aliter ad novam vitam, qualem exuviis pofitis, ferpentes videntur recipere, xgros poffunt perducere.

Et

& proferre hujufmodi verba Et placido tales emittere pectore voces.

ex amico pectore; Define Pone metus; veniam fimulacraque noftra relinquá. expavefcere, Proficifcar, atque deferam noftras Imagi- Hunc modo ferpentem, baculú qui nexibus ambit, Intuere tantum hine Perfpice: & ufque nota vifu, ut cognofcere} 660

nes.

anguem, qui implicat fpi

ris hunc baculum, atque accurate animadverte oculis, ut poffis cognofcere. Mutabor in hunc, fed major ero,

& tantus videbor in quansum corpora cæleftia debent cedit una cum voce, fopor

mutari. Continuo Deus re

poffis.

corpora

debent.

665

Vertar in hunc: fed major ero; tantufq; videbor, In quantum verti cæleftia Extemplo cum voce Deus, cum voce Deoque Somnus abit; fomnique fugam lux alma fecuta eft. Poftera fidereos Aurora fugaverat ignes: Incerti quid agant proceres ad templa petiti / cum voce & Deo; & dies Conveniunt operofa Dei: quaque ipfe morari amabilis fecutus est difcef- Sede velit, fignis cæleftibus indicet, orant. Sum foporis. Sequens Auro- Vix bene defierant, cum criftis aureus altis ra difpulerat ignes fidereos, In ferpente Deus prænuntia fibila mifit; 670 optimates dubii quid faciant coeunt in templum magni- Adventuque fuo fignumque, arafque, forefque, ficis operibus exftructum Dei Marmoreumque folum, faftigiaque aurea movit: expetiti, atque precantur ut Pectoribufque tenus media fublimis in æde bus loco ipfe cupiat Conftitit, atque oculos circumtulit igne micantes. Vix fatis abfolve- Territa turba pavet. Cognovit numina caftos 675 rant, cum Deus fplendidus Evinctus vitta crines albente facerdos: in forma anguis erectas eri- Et, Deus en, Deus en; linguifque animifq; favete, ftas habentis emifit fibila pranuntia, & concuffit ad- Quifquis ades, dixit. Sis, & pulcherrime, vifus ventus fuo & ftatuam, & Utiliter; populofque juves tua facra colentes. altaria, & valvas, & ftra- Quifquis adeft, juffum venerantur numen; tum marmoreum, & cacu. & omnes

demonftret indiciis cœlefti

quo

manere.

mina aurea; atque confti

tit excelfus in medio templo pectore tenus, & circumfpexit oculis igne radiantibus. Turba pavida ticaftam religatam vitta alba cognovit Deum; atque, inquit, Ecce Deus, ecce Deus, & favete animis atque linguis, quifquis ades. lis venerantibus tua facra.

met. Sacerdos habens comam

680

Verba facerdotis referunt geminata: piumque
Eneadæ præftant & mente & voce favorem.
Annuit his motifque Deus rata pignora cristis,
Ter repetita dedit vibrata fibila lingua.
Tum gradibus nitidis delabitur; oraque retro 685
Flectit, & antiquas abiturus refpicit aras,
Affuetafque domos habitataque templa falutat.

Sis confpectus utiliter ô formofiffime; atque opem feras popuQuicunque adeft adorant Deum juffum, atque omnes iterant voces repetitas Sacerdotis ; & Aneada favent piè animo atque verbis, Deus annuit his; criftis agitatis emifit fibila ter iterata lingua vibrata, quæ effent iis certa pignora. Tum defcendit per gradus nitentes, & retorquet caput, atque difceffurus refpicit altaria antiqua, & falutat domos affuetas & templa possessa.

NOTA.

671. Signum] Afculapii ftatuam.

674. Micantes] Acutiffimi vifus & vividæ naturæ eft ferpens, ex quo optima parantur remedia. Quibus de caufis AfSacer.

667. Operofa] Multa opera extručła, quippe quæ excelfa atque fuperba. 667. Quaque] Epidauri an Romæ ? 669. Aureus] Non tam, quia ejus fimulachrum aureum, crediderim, quam ut fplendidum fuiffe ferpentem, qualem-culapio que fefe pollicitus erat fculapius, intelligamas.

680. Jufum] Quod venerari Sacerdos jufferat.

Inde per injectis adopertam floribus ingens
Serpit humum; flectitque finus: mediamque per

urbem

690

695

Tendit ad incurvo munitos aggere portus.
Reftitit hic: agmenque fuum, turbæque fequentis
Officium placido vifus dimittere vultu;
Corpus in Aufonia pofuit rate. Numinis illa
Senfit onus: preffaque Dei gravitate carina
Eneade gaudent: cæfoque in littore tauro
Torta coronatæ folvunt retinacula puppis.
Impulerat levis aura ratem. Deus eminet alte:
Impofitaque premens puppim cervice recurvam,
Ceruleas defpectat aquas: modicifque per æquor
Ionium Zephyris fexto Pallantidos ortu
Italiam tenuit; præterque Lacinia templo
Nobilitata Dex, Scylaceaque littora fertur.
Linquit Iapygiam, lævifque Amphiffia remis
Saxa fugit: dextra prærupta Ceraunia parte,
Romechiumq; legit, Caulonaq;, Nariciamq;, 705
Evincitque fretum, Siculique angufta Pelori,
Hippotadæq; domos regis, Themefefque metalla;
Leucofiamque petit, tepidique rofaria Pæfti.

700

Hinc magnus obrepit per terram tetam floribus fparfis; atque agitat spiras, perit portus vallatos incurvo agge re per mediam urbem. Hic

fubftitit, & vifus dimittere turbam fuam & officium agminis profequentu eum leni facie, demifit corpus in navem Italam. Illa fenfit pondu Dei; & Æneada la

tantur navem effe onustam pondere numinis ; & love mactato in littore folvunt vincula torta navis coronats. Levis ventus agitarat navim. Deus fublimis extat, & innixus panda puppi capite demiffo, defpicit aquas caruleas; & zephyris modicis per mare lonium fexto exortu Pallantidos pervenit in Italiam, & vehitur prater lit tora Lacinia inclyta templo

Dea, atque Scylacaa. Pra

terit lapygiam, &vitat pe

tras Amphiffias expolitis remis praterit à parte dextra

Ceraunia, Romechium, & Caulonem, & Naryciam, atque fuperat fretum, & angufiias Pelori' Siculi, & damos regis Hippotada, & arifodinas Themefes; tum tendit ad Leucofiam, & rofaria calidi Pasti.

NOTA.

689. Sinus] Quippe in fpiras contorto tergo fefe angues promovent.

696. Coronata] Ut decuit illam effe, quæ tam preciofam mercem veheret.

700. Ionium] Illud namque, quod Siciliam inter & Græciam patet, Romanis Epidauro Romam redeuntibus, fuit enavigandum.

700. Pallantidos ] Aurora, quam Pallantis filiam nonnulli fcripferunt. Per illam autem fex dies hic intelliguntur.

701. Lacinia] In Lacinio promontorio fuifle Junonis templum ex Virgilio intelligitur fan&umque fuiffe omnibus circa populis teftatur Livius.

702. Seylacea] Scyllacai finus aut oppidi in extrema Calabria.

703. Fapygiam] Calabriam, ab Japyge, Dadali filio, fic di&tam.

703. Amphiffia] Fruftra, ut videtur, in his detegendis viri magni defudarunt, atque adeo in illis non hærebimus.

704. Ceraunia] Neque hæc in Italia quifquam alius fcriptor indicavit.

705. Romechium] Nullum quoque hu

Hinc provehitur ad Capreas. Inde legit Capreas, promontoriumque Minervæ, promontorium Minerva, Et Surrentino generofos palmite colles,

na, & urbem Heracleam, & Herculeamque urbem, Stabiafque & in otia natam Stabias, & Parthenopen fa Parthenopen, & ab hac Cume templa Sibyllæ. tam ad otia, & poft hanc Hinc calidi fontes, lentifciferumque tenentur templa Sibylla Cumaa. de tepidi fontes, & Linter Linternum, multamque trahens fub gurgite arena num lentifco abundans fupe- Vulturnus, niveifq; frequens Sinuefla colubris: 715 rantur, atque Vulturnus du- Minturnæque graves, & quam tumulavit alumnus, cens fub aquu multam gla- Antiphatæque domus, Trachafque obfeffa palude, ream, & Sinueffa abundans Et tellus Circæa, & fpiffi littoris Antium. albis Serpentibus; & Minturna infalubres, & urbs ab ea Huc ubi veliferam nautæ advertere carinam;

dicta quam alumnus fepelivit, & fedes Antiphata, & Trachas circumdata palude, & terra Circaa, & Antium firmum habens littus. Postquam nauta huc direxerunt navem velis inftructam

NOTÆ.