Vidi ego, quod fuerat quondam folidiffima tellus,
Effe fretum. Vidi factas ex æquore terras:
Et procul à pelago concha jacuere marinæ;
Et vetus inventa eft in montibus anchora

265

326

270

fummis.
Quodque fuit campus, vallem decurfus aquarum
Fecit; & eluvie mons eft deductus in æquor:
Eque padulofa ficcis humus aret arenis;
Quæque fitim tulerant, ftagnata paludibus hument.
Hic fontes Natura novos emifit, at illic
Claufit: & antiquis concuffa tremoribus orbis
Flumina profiliunt; aut excæcata residunt.
Sic ubi terreno Lycus eft epotus hiatu,
Exfiftit procul hinc, alioque renafcitur ore.
Sic modo combibitur, tecto modo gurgite 275
lapfus
Redditur Argolicis ingens Erafinus in arvis.
Et Myfum capitifque fui ripæque prioris
Poenituiffe ferunt, alia nunc ire, Caicum.
Nec non Sicanias volvens Amenanus arenas
Nunc fluit; interdum fuppreffis fontibus aret. 280
Ante bibebatur, nunc quas contingere nolis
Fundit Anigros aquas poftquam (nifi vatibus

omnis

Eripienda fides) illic lavere bimembres
Vulnera, clavigeri quæ fecerat Herculis arcus.
nunquam eft ficcus fontibus retentis. Anigros antea potabatur
fugias tangere, ex quo (nifi omnis fides eft tollenda Poëtis)
verunt plagas, quas arcus Herculis clavigeri inflixerat.

NOTA.

263. Fretum] Nam ubi nunc eft fretum Siculum, ibi fuit Terra solidiffima.

263. Factas] Plurimas infulas apud Hiftoricos imo & alias terras invenias quæ fuo tempore emerferunt. Quin & conche in altiffimis montibus reperiuntur, unde ibi etiam aliquando mare fuiffe nonnulli colligunt.

273. Lycus] Plures eo nomine fuerunt fluvii; hic verò de eo agitur qui & Marfas à Livio dictus, Laodiceam Lydie urbem præterfluit.

274. Procul] Poft quinque ftadia circiter.

276. Erafinus] Fluvius eft Arcadia, qui à Stymphalide palude ortus, unde & Stymphalus dictus, posquam terras fubiit,

|

erumpit hinc procul,

& exundat alio oftio. Ita magnus Erafinus mode abforbetur; modo fluens aperto gurgite renafcitur in campis Argolicis. Dicunt etiam iis fux & prioris ripe, Myfum piguiße & seaturiginis

nunc mutato nomine & curfu Caicum dici. Amenanus quoque trahens arenas Siculas nunc currit, nonnunc emittit aquas, quas Centauri bimembres illic la

;

282. Vatibus] Optime hoc interferit Poëta. Pythagoras enim fupra v. 115. materiem vatum & nomina vana jufferat contemnere.

283. Bimembres ] Centauros dicit ab Hercule vulneratos atque profligatos.

ortus,

5285

Quid? annon Hypanis fluens | Quid? non & Scythicis Hypanis de montibus? ex montibus Scythicis qui erat dulcis, corrumpitur falabus amaris? Antia& Qui fuerat dulcis, falibus vitiatur amaris ? Tharus & Tyrus Phoenia Fluctibus ambitæ fuerant Antiffa, Pharofque, fuerant circumdata fuit:- Et Phoeniffa Tyros; quarum nunc infula nulla est. bus, ex quibus nulla nunc Leucada continuam veteres habuere coloni; eft infula. Antiqui incola habuerunt Leucadem coha-Nunc freta circueunt. Zancle quoque juncta

rentem, nunc maria cir

cumfluunt. Zancle etiam dicitur fuiffe connexa Italia, donec mare abripuit confinia, atque removit terram interjecta agua. Si quaras Helicen & Burin oppida Achaica, reperies fub aquis; & nauta folent adhuc monftrare urbes depreffas cum muris fubmerfis. Eft collis excelfus fine ullis arboribus prope Træzenen Pitthaam, olim area

fuiffe

290

300

Dicitur Italiæ; donec confinia pontus Abftulit, & media tellurem reppulit unda. Helicen & Burin Achaidas urbes, Si quæras Invenies fub aquis : & adhuc oftendere nautæ Inclinata folent cum moenibus oppida merfis. 295 Eft prope Pittheam tumulus Troezena, fine ullis Arduus arboribus, quondam planiffima campi Area, nunc tumulus: nam (res horrenda relatu) Vis fera ventorum, cæcis inclufa cavernis, Exfpirare aliqua cupiens, luctataque fruftra Liberiore frui cælo, cum carcere rima Nulla foret toto, nec pervia flatibus effet; relatu, fava violentia ven- Extentam tumefecit humum: ceu fpiritus oris torum repreßa obfcuris fpe- Tendere veficam folet, aut derepta bicorni luncis, nitens aliqua via exfpirare, atque conata in Terga capro. Tumor ille loco permanfit, & alti 305 caffum frus cœlo ampliore; Collis habet fpeciem; longoque induruit ævo. cum nullus effet hiatus in Plurima cum fubeant, audita aut cognita vobis, tota caverna, neque eßet pervia flaminibus, diftendit terram tumefactam ; ficut fpiritus oris folet inflare veficam, vel pellem detractam capro bicorni. Ille tumor permanfit loco, dr habet figuram excelfi tumuli; atque folidatus eft longo tempore. Cum plurima in mentem veniant vobis audita & cognita

campi planiffima, nunc colres admiranda

lis: nam,

NOTA..

285. Hypanis] Sarmatia eft Europææ, qui in Boryfthenen, deinde in Pontum Euxinum defluit.

287. Antifa] Infula fuerat, quæ Lefbo, Egai maris infula, contra Troadem fuit adjecta.

587. Pharos ] Hæc quoque olim insula Egypto annexa fuit: ubi celeberrima illa turris plurimis tabulatis excelfa, eodem nomine, quam quidam Softratius Gnydius pro navigantium falute extruxit.

288. Tyros] Urbs fuit Phoenicia opulentiffima, que Alexandri magni tempore infula fuit, ut ex Curtio aliifque liquet.

289. Leucada] Nunc infula eft maris Ionii, Epiro ponte ligneo annexa.

290. Zancle] Meffana eft, urbs Sici

Pauca fuper referam. Quid? non & lympha figuras | pauca infuper narrabo. Quid? Annon aqua dat atque acciDatque capitque novas ? medio tua, corniger pit novas figuras ? Tua

Ammon,

Ammon cornute, gelida eft 310de die; accedente & recedente eo calefcit. Athamanis aquis admotis dicitur accendere lignum, cum Luna abiit in minimos orbes. Cicones habent fluvium, qui potus reddit pracordia lapi

Unda die gelida eft; ortuque obituq; calefcit.
Admotis Athamanis aquis accendere lignum
Narratur; minimos cum Luna receffit in orbes.
Flumen habent Cicones, quod potum faxea reddit
Vifcera; quod tactis inducit marmora rebus.
Crathis, & huic Sybaris noftris conterminus

arvis,

315

Electro fimiles faciunt auroque capillos.
Quodq; magis mirum, funt qui non corpora tantũ,
Verum animos etiam valeant mutare, liquores.
Cui non audita eft obfcoenæ Salmacis unde?
Æthiopefq; lacus? quos fi quis faucibus haufit, 320
Aut furit; aut mirum patitur gravitate foporem.
Clitorio quicumque fitim de fonte levarit,
Vina fugit; gaudetque meris abftemius undis.
Seu vis eft in aqua calido contraria vino :

dea; qui inducit faxeam du

ritiem rebus tactus. Crathis

Sybaris huic conterminus

in noftris campis, reddunt crines fimiles Electro atque auro. Et quod magis ftupendum eft, funt aqua qua pof

fint vertere non tantum corpora jed etiam mentes. (uż non cognita eft Salmacis que aquas habet turpes? &lacus Ethiopes ? quos fi quis guftavit, vel furit, vel patitur fomnum stupidum

Sive, quod indigenæ memorant, Amithaone? 325 gravem. Quifquis fedave

natus,

rit fitim ex fonte Clitorio

odit vinum, atque fobrius amat puras lymphas ; feu virtus eft in aqua contraria vino cali do, five, quod indigena referunt, filius Amithaonis,

NOTA

tum oftendit naturæ lapidee in quod lighum vetuftate quafi confumtum, ferrum rubigine corrofum, lapis emortuæ mollitiæ in unam ponderofiffimam atque duriffimam maffam coaluerant.

315. Crathis] Hic & Sibaris, Aluvii funt Calabria Crotonem juxta in extrema Italia, ortum versus.

319. Salmacis] De eo Cariæ fonte fupra lib. 5. v. 285.

320. Æthiopes Solinus Cap. 32. locum etiam in Ethiopia effe dicit, quo perfufa corpora, velut oleo nitefcunt. Sunt autem Ethiopes Africa populi vaftiffimam regionem, cis & ultra Equato→ rem extenfam, incolentes, qui fe omnium hominum primos effe olim contenderunt.

321. Gravitate] Veternum dicit.
322. Clitoria

Paufanias fluvium vocat Clitorem, juxta oppidum Clitorium, eftque Arcadia in Peloponnefo non longe à finu Corinthiaco.

325. Amithaone] Melampus eft Medicus, qui Iphianaflam Præti filiam, valetudini etiam reftitutis fororibus Mera Euryale atque Lyfippe, uxorem duxit. LII Protidas

poftquam liberavit furis per Proetidas attonitas poftquam per carmen & herbas carmen gramina Prætidas infanas, abjecit in Eripuit furiis, purgamina mentis in illas illas aquas medicamenta nta Milit aquas: odiumque meri permanfit in undis. mentis:& odium vini per-Huic fluit effectu difpar Lynceftius amnis, manfit in aquis. Fluvius Quem quicunque parum moderato gutture Lynceftius eft diffimilis ef

feltu huic, quem quifquis

haufit faucibus avidis, non

traxit;

330

Haud aliter titubat, quam fi mera vina bibisset. fecus vacillat, quam fi po- Eft locus Arcadia (Pheneon dixere priores) taffet vinum purum. Ef Ambiguis fufpectus aquis: quas nocte timeto; Locus Arcadia vereres ap- Nocte nocent potæ. Sine noxa luce bibuntur. pellaverunt Theneon) non tutus propter aquas ambi- Sic alias aliafque lacus & flumina vires guas quas nocte reformi- Concipiunt. Tempufque fuit, quo navit in undis, da, haufta de noite la- Nunc fedet Ortygie. Timuit concurfibus Argo dunt. Secure potantur de Undarum fparfas Symplegadas elifarum;

die. Ita lacus & amnes

335

habent alias atque alias vir- Quæ nunc immotæ perftant, ventisque refiftunt. tutes. Tempus fuit, quo Nec, quæ fulfureis ardet fornacibus, Etne 340 Orrygia fluitavit in undis. Ignea femper erit: neque enim fuit ignea femper. nunc ftat. Argo reformida- Nam five eft animal tellus, & vivit, habetque vit Symplegadas divifas concurfibus undarum à duobus Spiramenta locis flammam exhalantia multis; fcopulis fractarum, qua Spirandi mutare vias, quotiesque movetur, nunc confiftunt immota, Has finire poteft, illas aperire cavernas : refiftunt ventus. Neque t-Sive leves imis venti cohibentur in antris; na, qua flagrat fornacibus fulfureis femper ardebit ; neSaxaque cum faxis, & habentem femina flammæ que vero fuit femper in- Materiem jactant, ea concipit ictibus ignem ; cenfa. Nam feu terra eft Antra relinquentur fedatis frigida ventis :

animal, & vivit, & ha

345

bet aftuaria exfpirantia ignem multis locis, poteft mutare vias exfpirandi, & quoties movetur obstruere has fpeluncas, aperire illas : Seu fubtiles venti coercentur in infimis cavernis, atque jactant filices cum filicibus & materiam continentem femina flamma, ca rapit ignem conflictu; caverna deftituentur fine igne ventis compositis:

NOTA.

$26. Træetidas] Filiæ fuerunt Prœti Argivorum regis, quæ, immiffa à Junone aut Venere vefania, fefe vaccas effe crediderunt.

329. Lynceftius] Lynceftis aqua in Macedonia, vini modo, temulentos facit. Plin. lib. 2. cap. 103.

332. Pheneon] In Arcadia, quæ Achaie regio eft maxime à mari remota, oppidum eft eo nomine, è cujus paludibus Ladon profluere fcripfit Plinius. Aquam autem, de qua hic Ovidius, videtur inligere Paufanias, Stygem vocari ait ab Arcadibus quanquam de lucis atque noctis difcrimine nihil meminit.

337. Ortygie] Delos eft, maris Agai; Cycladum infula clariffima, à coturnicum copia Græce fic dicta, quæ olim fluitans aut mari obruta, Latone locum ad pa

riendum quærenti ut commodaret, repente conftitit.

337. Argo Nomen eft navis qua Argonautæ Colchos ad vellus aureum furripiendum profecti funt.

338. Symplegadas] Symplegades, (à svμHos Callido) quæ & Cyanea dicuntur, infulæ funt contra Bofphorum Thracium, quæ, ut inquit Plinius, à Poëtis olim concurriffe finguntur, quoniam parvo difcrete intervallo, ex adverfo intrantibus geminæ effe videntur, paululumque deflexa acie coëuntium fpeciem præbebant.

340. Atne] Mons Siciliæ notiffimus de quo jam toties, qui flammas eructat.

348. Materiem] Sulphur fcilicet & bitumen ex faxorum collifione, excuffo igne incendi poffunt.

350

Sive vires bituminea concipiunt flammam, vel flava

Sive bitumineæ rapiunt incendia vires,
Luteave exiguis arefcunt fulfura fumis;

360

exiguis; fcilicet poftquam
&terra non prabebit efcam
&fomenta pinguia igni,
viribus exhauftu per lon-

gum tempus; atque fuum
alimentum deftituet naturam
voracem, illa non tolerabit
famem, & deftituta defti-
tuet ignes.
Dicunt effe ha
mines in Pallene hyperborea,
qui foleant habere corpus te-
&tum levibus plumis, poft-
quam ingreffi fint novies pa-
ludem Tritoniacam. Non
equidem fidem adhibeo, ca-
terum Scythica mulieres
babentes artus delibutos me-

Nempe ubi terra cibos alimentaq; pinguia flammæ fulfura exficcantur fumis
Non dabit, abfumtis per longum viribus ævum,
Naturæque fuum nutrimen deerit edaci;
Non feret illa famem, defertaq; deferet ignes. 355
Effe viros fama eft in Hyperborea Pallene :
Qui foleant levibus velari corpora plumis;
Cum Tritoniacam novies fubiere paludem.
Haud equidé credo: fparfæ quoq; membra veneno
Exercere artes Scythides memorantur eafdem.
Si qua fides rebus tamen eft adhibenda probatis,
Nonne vides, quæcunque mora fluidove calore
Corpora tabuerint, in parva animalia verti?
I quoque, delectos mactatos obrue tauros;
Cognita res ufu: de putri vifcere paffim
Florilegæ nafcuntur apes. Quæ more parentum
Rura colunt; operiq; favent, in fpemq; laborant.
Preffus humo bellator equus crabronis origo est.
Concava littoreo fi demas brachia cancro,
Cætera fupponas terræ ; de parte fepulta
Scorpius exibit, caudaque minabitur unca.
Quæque folent canis frondes intexere filis

365

370

eafdem artes.

dicamine dicuntur exercere Attamen fi qua fides adhibenda eft rebus exploratis, nonne cernis quacunque corpora corrupta fuerint tempore vel calore fluido mutari in exigua anis malia? Ito etiam, defodito tauros deletos jugulatos res eft comperta experien tia apes florem colligentes nafcuntur paffim de corrupta carne que verfantur in agris more parentum, atque urgent opus, & laborant in fpem. Equus bello aptus terra obrutus producit crabonem. Si auferas brachia curva cancro littoreo, & submittas reliquum ejus in terram, Scorpius prodibit ex parte defoffa, & minabitur cauda recurva. Tinea etiam agreftes, qua folent involvere folia arborum candidis filis,

NOTA.

350. Bituminea] Est bitumen limus qui- etiam hodie venefice infignes exiftidam picea & fulphurea natura.

351. Exignis] Melius legitur, irrigui, aut affiduis.

354 Naturaque ] Nempe bituminea & fulphurea.

356. Pallene] Eft quidam mons Thracia, feu Macedoniæ: verum de hac Hyperborea neque de Tritoniaca palude alibi quicquam extat, quod fciam. Herodotus in Melpomene pennas has interpretatur Hyperboreorum nives; quas pinnarum fimilitudine illic affidue cadere teftatur Plinius. Namque Hyperborei quanquam alibi ab aliis in Scythia, Sarmatia Afiatica, Mofcovia, &c. ad Septentrionem ab omnibus conftituuntur, à quibus & ultra quos incipit flare Boreas.

360. Scythides] Scythica mulieres, quæ le in aves mutare dicebantur; atque

mantur.

360. Eafdem ] Ut fefe in aves convertant. 362. Fluido] Ab effectu ; quod calor fluida (i. e.) mollia reddat corpora.

363. Animalia] Vermes fcilicet, & ejus generis infecta.

364. I quoque ] Hunc verfum melius fcribendum cenfet Heinfius:

I fcrobe deletto malt̃atos obrue tauros.
Quod fane magis placet.

364. Tauros] Idem teftatur Plinius, fimoque dicit obruenda vifcera. Virgilius idem Georg. 4.

367. Spem] Tum mellis, tum futuri examinis.

368. Crabronis] Vespas atque crabrones ex equorum cadavere nafci teftatur etiam

Varro.

371. Cauda] In qua aculeum habet & venenum. LII 2

Agreftes