Nec patitur fentire fitim: bibulæque recurvas
Radicis fibras labentibus irrigat undis.
Hic amor, hoc ftudium: Veneris quoque nulla
cupido.

Neque finit fitire, & irrigat fibras finuofas fiticulofa ra

dicis aquis fluentibus. Hic illi erat amor hoc Audium ; nullum etiam defiderium habuit connubii. Nihilominus reformidans impetum rufticorum claudit intus pomaria, & impedit arque vitat acceßus viriles. Quid non fecerunt & Sa640i, juventus prona in fal

645

Vim tamen agreftum metuens, pomaria claudit 635
Intus: & acceffus prohibet refugitque viriles.
Quid non & Satyri faltatibus apta juventus
Fecere, & pinu præcincti cornua Panes,
Silvanufque fuis femper juvenilior annis,
Quique Deus fures vel falce vel inguine terret,
Ut poterentur ea? fed enim fuperabat amando
Hos quoque Vertumnus: neque erat felicior illis.
O quoties habitu duri mefforis ariftas
Corbe tulit; verique fuit mefforis imago!
Tempora fæpe gerens fœno religata recenti,
Defectum poterat gramen verfaffe videri.
Sæpe manu ftimulos rigida portabat ; ut illum
Jurares feffos modo disjunxiffe juvencos.
Falce data frondator erat, vitifque putator.
Induerat fcalas, lecturum poma putares.
Miles erat gladio, pifcator arundine fumta.
Denique per multas aditum fibi fæpe figuras
Repperit, ut caperet fpectatæ gaudia formæ.
Ille etiam picta redimitus tempora mitra,
Innitens baculo, pofitis ad tempora canis,
Affimilavit anum: cultofque intravit in hortos,
Pomaque mirata eft: Tantoque potentior, inquit:
Paucaque laudatæ dedit ofcula, qualia nunquam

tationes, & Panes habentes cornua circumdata pinu, & Silvanus femper juvenilior quam atas ipfius pofcit, & Deus qui tremefacit fures vel falce vel pudendis, ut eam confequerentur ?

Verum enimvero Vertumnus pracellebat etiam illis amando; neque erat beatior illis. O quoties partavit aristas corbe, fpecie afperi mefforis, 650 fuit imago veri messoris. Sape habens tempora vinta novo fæno, poterat videri is qui metebat herbas recifas. Sape ferebat aculeos manu dura, ut effereres illum modo jugo levasse tauros laffos. Falce oblata vitis amputator. Sumferat erat frondium putator, & fcalas, crederes colle turum poma. Erat miles enfe cin&us, pifcator virga capta. Denique crebro fibi paravit acceffum per multas formas, ut frueretur voluptate visa pulchritudinis. Ille etiam habens tempora involuta mitra pi&a, innitens fcipione, capillis albis affixis temporibus imitatus eft vetulam, atque fubiit cultas hortos, mirata eft poma, Et, inquit, O virgo tanto potentior: atque obtulit pauca fuavia laudata, qualia nunquam

NOTA.

633. Fibras Eo nomine appellantur fubtiliores radices, quæ præfertim terræ humorem exfugunt.

637. Satyri] De Satyris, Silvanis, atque omni cornuto & capripedi falaçiffimo genere jam fæpius mentio eft facta.

639. Juvenilior] Quia utut fenex, ficuti à Marone dicitur, non ideo tamen minus feftivus, aut amori deditus.

640. Deus] Priapum dicit hortorum Deum, Bacchi & Veneris filium, pudendis fuis ita turpem, ut fures etiam, fi Nafoni credas, proterrere potuerit.

655

res

tinis, cui à vertendo, quod in formas omnes fefe verteret, illud nomen impofitum. Quanquam alias Etymologias Nofter alicubi, Propertius infuper, qui de eo multus eft, alias fubnectit. Roma facellum habuit. Fefta ejus Vertumnalia dicta, quæ menfe Octobri celebrabantur.

650. Scalas] Quibus utuntur qui poma ex arboribus, diu fervanda, colligunt.

657. Tantoque ] Quanta cultiores hortos habes. Verum ea Ellipfis vetulæ optime f pit familiarem eandemque calidam

642. Vertumnus ] Fuit unus ex Diis Laagendi rationem. Hhh 2

Vera

vera anus obtuliffet, &gibbola fedit fuper cefpite, fu

fpiciens ramos incurvatos onere Autumni. Ulmus erat

in conspectu vasta racemis turgidis; quam poftquam Laudavit una cum vite conjunita, At, inquit, fi effet

ftipes calebs fine vite, nihil haberet quamobrem defide

effet juncta jaceret humi

non

660

Vera dediffet anus: glebaque incurva refedit,
Sufpiciens pandos Autumni pondere ramos.
Ulmus erat contra fpatiofa tumentibus uvis:
Quam focia poftquam pariter cum vite probavit,
At fi ftaret, ait, cælebs fine palmite truncus,
Nil præter frondes, quare peteretur, haberet.
Hæc quoque, quæ juncta vitis requiefcit in

ulmo,

670

raretur prater folia. Hac Si non nupta foret, terræ acclinata jaceret. etiam vitis focia que com- Tu tamen exemplo non tangeris arboris hujus; pofita eft fuper ulmo, fi non Concubitufque fugis; nec te conjungere curas. proftrata. Tu tamen Atque utinam velles! Helene non pluribus effet moveris exemplo hujus arbo-Sollicitata procis: nec quæ Lapitheia movit ru, atque vitas connubium, Prælia, nec conjux timidis audacis Ulyffei. neque cupis te viro conNunc quoque, cum fugias averferifque petentes, jungere. Atque utinam cuperes! Helena non effet qua Mille proci cupiunt ; & femideique Deique, fita à pluribus procu; nec Et quæcunque tenent Albanos numina montes. que cauffa fuit certaminum Sed tu, fi fapies, fi te bene jungere, anumque 675 Hanc audire voles (quæ te plus omnibus illis, Plus quam credis, amo,) vulgares rejice tædas; Vertumnumque tori focium tibi felige: pro quo Me quoque pignus habe. Neque enim fibi notior ille eft,

Lapitheiorum; nec uxor Ufis qui contra timidos audax erat. Nunc etiam, cum odio habeas am

vites atque

bientes, mille proci optant, femidei, Deique, & omnia numina qua colunt colies Albanos. Verum tu, fi fapias, fi velis feliciter nube re, atque aufcultare huic vetula, (qua diligo te plus

quam illi omnes, plus quam tu exiftimas,) fperne vulgares nuptias, atque felige tibi Vertumnum focium lecti: pro quo accipias me etiam in

pignus: Neque enim ille eft fibi magis perfpectus quam

mihi. Nec ille tanquam er

To exfpatiatur paffim per univerfum mundum. Fre

Qua mihi. Nec toto paffim vagus errat in orbe. 680
Hæc loca fola colit. Nec uti pars magna procorú,
Quam modo vidit, amat. Tu primus & ultimus illi
Ardor eris; folique fuos tibi devovet annos.
Adde, quod eft juvenis ; quod naturale decoris
Munus habet; formafque apte fingetur in

omnes;

685

Et, quod erit juffus (jubeas licet omnia,) fiet. Quid, quod amatis idem? quod, quæ tibi poma coluntur,

Primus habet; lætaque tenet tua munera dextra? quentat hac fola loca. Nec, ficut magna pars procorum, diligit quam vidit ultimam: tu eris illi primus atque noviffimus amor; & devovet tibi foli fuam vitam. His adde etiam quod juvenis fit, & pulcher dono quodam peculiari natura, atque eleganter fe fingit in omnes figuras, & fiet quod erit jußus, quamvis omnia jubeas. Quid quod diligitis idem ? quod habet primus poma, qua coluntur à te, & tractat manu hilari tua dona?

NOTA.

660. Autumni ] Pomorum, quæ per Autumni tempus maturefcunt.

670. Qua Hippodamia eft de qua lib. 11.

671. Timidis audacis] (I. e.) in timidos. Talis conftru&tio occurrit Lib. 10. V. 545.

Fortifque fugacibus efto.

676. Hane] Seipfum indicat Vertumnus in vetulam mutatus.

688. Tenet] De eo etiam gloriatur ipfe Vertumnus apud Propertium, nominis fui rationes proferendo, his, & pluribus aliis verbis,

Seu quia vertentu fructum percepimus anni,
Vertumni rurfus credidit effe facrum.

Sed

Sed neque nunc cupit frudlus dereptos arboribus, neherbas quas bortus nu

que

tit cum fuccis mitibus, nec

Mi

Sed neque jam foetus defiderat arbore demtos,
Nec quas hortus alit, cú fuccis mitibus herbas ; 690
Nec quicquam,nifi te. Miferere ardentis: & ipfum,
Qui petit, ore meo præfentem crede precari.
Ultorefque Deos, & pectora dura perofam
Idalien, memoremque time Rhamnufidis iram.
Quoque magis timeas (etenim mihi multa 695& reverer Dess vindices,

vetuftas

Scire dedit,) referam tota notiffima Cypro
Facta; quibus flecti facile & mitefcere poffis.
Viderat à veteris generofam fanguine Teucri
Iphis Anaxareten humili de ftirpe creatus.
Viderat: & totis perceperat offibus æftum.
Luctatufque diu, poftquam ratione furorem
Vincere non potuit, fupplex ad limina venit.
Et modo nutrici miferum confeffus amorem,
Ne fibi dura foret, per fpes oravit alumnæ.
Et modo de multis blanditus cuique miniftris, 7C5
Sollicita petiit propenfum voce favorem.
Sæpe ferenda dedit blandis fua verba tabellis :
Interdum madidas lachrymarum rore coronas
Poftibus intendit; pofuitque in limine duro
Molle latus, triftique feræ convicia fecit.
Surdior illa freto furgente cadentibus Hodis,
Durior & ferro, quod Noricus excoquit ignis,
Et faxo, quod adhuc vivum radice tenetur ;

quicquam prater te.
ferere amore flagrantis;
atque puta ipfum qui petit
prafentem orare verbis meu:

Idalien averfantem corda fava, & iram memorem Rhamnufidis. Et quo.magis timeas namque atas dedir mihi multa cognofcere) narrabo facta maxime nota 700 per totam Cyprum, quibus poffis facile duci atque deliniri. Iphis natus ex parentibus plebeiis conspexerat nobilem Anaxareten ortam ex fanguine veteri Teucri. Confpexerat, atque conceperat amorem totis offibus ; & diu repugnans, poftquam non potuit fuperare aftum ratiofupplex venit ad januam ; & nunc confeffus infelicem amorem nutrici Anaxaretæ precatus est per pem alumna, ne fibi effet crudelis nunc adulans fingulis famulis, imploravit favorem benevolum voce anxia. Plerumque credidit fua verba ferenda lenibus tabellis: nonnunquam affixit janua ferta humida rore lachrymarum fuarum; atque depofuit tenerum latus fuper rigidum limen; & jecit probra in duram feram. Illa furdior mari turbato Hadis occidentibus; & rigidior ferro, quod ignis Noricus excoquit, filice vivo qui adhuc adhæret locis nativis :

NOTA.

693. Dura] Amori minus obfequentia. 694. Idalien] Venerem dicit, ab Idalio Cypri nemore fic dictam.

194. Rhamnufidis] Nemefis eft, Jove & Neceffitate, vel Oceano & Nocte genita, fcelerum, fuperbiæ præfertim ultrix, & virtutum remuneratrix, quid quemque facere deceat oftendens: quæ à Rhamnunte Atticæ oppido, ubi templum habuit Rhamnufia feu Rhamnufis di&ta eft.

696. Cypro] Quæ maris Mediterranei infula Veneri facra.

698. Teucri ] Telamonis fuit filius, qui à patre domo pulfus propter Ajacis fratris inultam necem, profugus in Cyprum, ibidem novam Salamina condidit.

710

ne,

contemnit atque irridet, & Spernit, & irridet; factifque immitibus addit Verba fuperba ferox : & fpe quoque fraudat 715

immitis adjicit fatis eru.

delibus voces feroces, atque fubtrahit etiam fpem omnem amanti. Iphis impatiens lon

gi doloris non fuftinuit cru

amantem.

2

Non tulit impatiens longi tormenta doloris Iphis; & ante fores hæc verba noviffima dixit : ciatus; atque protulit has Vincis, Anaxarete: neque erunt tibi tædia tandem ultimas voces ad januam: Ulla ferenda mei. Letos molire triumphos,

Vincis Anaxarete; neque

tandem ulla moleftia tibi Et Pæana voca, nitidaque incingere lauro.

720

mei caufa ferenda erit: ad- Vincis enim, moriorque libens: age, ferrea, gaude. orna feftivos triumphos,& Certe aliquid laudare mei cogeris, eritque

cita Taanem, & redimitor Quo tibi fim gratus; meritumque fatebere nostrū. fplendida lauro. Namque Tu victoria potiris, atque ego Non tamen ante tui curam ceffiffe memento, ultro morior: age, dura, la- Quam vitam; geminaque fimul mihi luce775

tare. Certe cogeris probare

aliquid quod ad me perti-Nec tibi Fama mei ventura est nuncia leti ; net; atque erit quo tibi fim acceptus, & agnofces no- Ipfe ego, ne dubites, adero : præfenfque videbor, ftrum meritum. Scias ta- Corpore ut exanimi crudelia lumina pafcas. men me non prius omififfe Si tamen, ô Superi, mortalia fata videtis, tui amorem quam vitam Efte mei memores; nihil ultra lingua precari 730 atque fum privandus fimul duplici lumine. Neque ru- Suftinet; & longo facite ut memoremur in ævo: mor mea mortis accedet tibi Et, quæ demfiftis vitæ, date tempora famæ. nuncius; ipfe ego, ne du- Dixit: & ad poftes ornatos fæpe coronis bites prafens ero, atque vi- Humentes oculos & pallida brachia tendens, lectes tuos feros oculos corpo- Cum foribus laquei religaret vincula fummi; 735 re exfangui. Si tamen, Hæc tibi ferta placent, crudelis & impia, dixit. Dii afpicitis fortes hominum, Inferuitque caput, fed tum quoque versus ad illam; nihil poteft amplius proferre; Atque onus infelix elifa fauce pependit.

debor tibi adftare, ut ob

estote mei memores: lingua

atque praftate ut vivat no-Icta pedum motu trepidantum ut multa gementem firi memoria per longum a- Vifa dediffe fonum eft, adapertaq; janua factum 740 vum: & indulgete fama Prodidit; exclamant famuli: fruftraque levatum annos quos fuftuliftis vita. tollens oculos (Nam pater occiderat) referunt ad limina matris. madidos lacertos pallentes Accipit illa finu, complexaque frigida nati

Abfolvit ;

ad poftes crebro decoratos fer- Membra fui, poftquam miferarum verba parentum tis, cum janua affigeret

extremitatem funis, Ha corona, inquit, tibi funt grata, fava atque fcelefta. Atque immifit caput, fed tum etiam converfus ad illam : & pondus luctuofum pependit compreffo jugulo. Porza percuffa ictu pedum trementium vifa eft ftrepitum feciffe fimilem gementi multa; & cum effet referata, exhibuit facinus. Miniftri vociferantur, reportant eum nequicquam fublatum ad oftium genitricis; nam pater Iphidis erat mortuus. Illa accipit in gremium, & amplexa artus gelidos fui filii, poftquam locuta & feciffet ea

NOTA.

utere.

720. Paana] Hoc eft, Hymnis latitia, cujufmodi à triumphantibus canuntur, Ab Apolline autem Faanes initium fumferunt, in cujus honorem, poft occifum Pythona ferpentem, hymnus hujus generis cantatus eft.

720. Lauro In teftimonium vicorix.

722. Cegeris] Quia illam fuperbam denique deferebat.

725. Gemina ] Vita mea, & Te; que mihi altera lux es.

736. Hac ] Corpora amantium ad fores, corollarum loco, fufpenfa.

739. Trepidantum ] Uc mos eft eorum qui fufpendio vitam finiunt.

Edidit;

Edidit, & matrum miferarum facta peregit; 745
Funera ducebat mediam lachrymofa per urbem,
Luridaque arfuro portabat membra feretro.
Forte viæ vicina domus, qua flebilis ibat
Pompa, fuit: duræque fonus plangoris ad aures
Venit Anaxaretes: quam ja Deus ultor agebat. 750
Mota tamen, Videamus, ait, miferabile funus :
Et patulis iniit tectum fublime feneftris.
Vixque bene impofitum lecto profpexerat Iphin;
Diriguere oculi: calidufque è corpore fanguis
Inducto pallore fugit. Conataque retro
Ferre pedes, hæfit; conata avertere vultus,
Hoc quoq; non potuit: paulatimq; occupat artus,
Quod fuit in duro jam pridem pectore, faxum.
Neve ea ficta putes, dominæ fub imagine fignum
Servat adhuc Salamis: Veneris quoq; nomine
templum

755

760

inquit, lamentabiles exequias: atque afcendit in excelfam contignationem feneftris apertis. Vixque be

ne profpexeras Ipkin impofi

tum feretro, cum oculi indurati funt; & fanguis calidus exceffit ex corpore pallore ingruente: atý, conata retro ferre pedes correpta eft conata dimovere ocu

neque id potuit : atque paulatim filicis durities, qua

Profpicientis habet. Quorum memor, ô mea,lentosos,
Pone, precor, faftus, & amanti jungere, Nymphe.
Sic tibi nec vernum nafcentia frigus adurat
Poma; nec excutiant rapidi florentia venti.

Ne

fuit jam diu in rigido cor-
de, invadit membra.
ve credas ea effe falfa, Sa-

Hæc ubi nequicquam formas Deus aptus in 765 lams fervat adhuc ftatuins

omnes

Edidit; in juvenem rediit: & anilia demit
Inftrumenta fibi. Talifque apparuit illi,
Qualis ubi oppofitas nitidiffima Solis imago
Evicit nubes, nullaque obftante reluxit:"
Vimque parat: fed vi non eft opus; inq; figura 770
Capta Dei Nymphe eft, & mutua vulnera fentit

XVII. Proximus Aufonias injusti miles Amuli

fub figura Domina: habes etiam templum dicatum Veneri profpicienti. Quorum recordans, & mea, oro omitte diuturnam fuperbiam, & ô Nympha nube amanti. Sic neque frigus vernum tibi adurat poma nafeentia; neque impetuofi venti dejiciant florentia. Poftquam

Deus qui fibi omnes figuras adaptare poterat fruftra hac protulit, rediit in juvenilem formam atque exuit cultus quibus anum fimulaverat, & talis vifus eft illi, qualis ubi Sol splendidiffimus fuperavit nubes objectas, atque refplenduit nulla prohibente: vimque parat: aft nihil eft opus vielentia; & nympha correpta eft forma Dei, & fentit vulnera amoris reciprocă. XVII. Miles iniqui Amulii próximus occupavit

NOTA.

747. Lurida] Livido colore, qualia folent effe corpora quæ ex præclufo fpiritu violenta morte pereunt.

750. Ultor] Nemefis, ut fupra memo

ravit.

758. Jam pridem } Hoc dicit, quia Amori non cefferat Anaxarete.

760. Salamis] Cypri urbs Teucro, Telamonis filio, condita.

761. Profpicientis ] Venus ita dicta eft quod Anaxareten de feneftra funera Iphidis profpicientem in faxum mutaverit.

766. Anilia] Baculum puta, Canos, &c. Vid. fupra 655.

771. Nymphe] Pomana.

772. Proximus] Qui à Troca regnum Albanorum obtinuit. Amulius enim, pulfo fratre Numitore, ejufdemque filio Laufo peremto, illud invafit. Is tamen à Remo & Romulo Rheæ ex Marte filiis quam Numitor genuerat, denique fuit interfe&us: atque iidem avum fuum folio reddiderunt.

772. Injusti] Quippe qui fratrem exturbaverit.