Si petis quanam fit facies Si volucrum quæ fit fubitarum forma requiris; avium repentinarum; non Ut non cygnorum, fic albis proxima cygnis. prorfus fane eadem eft cum forma candida Cycnorum, Vix equidem has fedes, & Iapygis arida Dauni 510 fed tamen ad eam quam pro- Arva gener teneo minima cum parte meorum. xime accedit. Agre equi- XI. Hactenus Oenides. Venulus Calydonia dem, gener Dauni lapygis regna, Servo hanc habitationem, & agros aridos cum minima parte meorum.

Peucetiofque finus Meffapiaque arva relinquit. In quibus antra videt; quæ multa nubila filva, XI. Hactenus Oenides. Et levibus ftagnis manantia, femicaper Pan 515 Venulus deferit regna Caly-Nunc tenet : at quodam tenuerunt tempore donia, finus Peucetios, Nymphæ.

atque campos Meffapios: in quibus cernit fpeluncas, multis arboribus opacas, & fil lantes levibus aquis, quas Pan, qui dimidia parte caper eft, nunc poffidet; at Nympha olim poffidebant. Pastor Appulus tremefecit illas fugatas ex illa regione, atque primò movit repentino metu: mox, poftquam collegerunt animum, & preverunt perfequentem, agitaverunt choreas pedibus pro

numerorum varietate motis.

520

Appulus has illa paftor regione fugatas
Terruit; & primo fubita formidine movit :
Mox, ubi mens rediit, & contempfere sequenté;
Ad numerum motis pedibus duxere choreas.
Improbat has paftor: faltuque imitatus agrefti,
Addidit obfcoenis convitia ruftica dictis.
Nec prius obticuit; quam guttura condidit arbor.
Arbore enim fuccoque licet cognofcere mores.
Quippe notam linguæ baccis oleafter amaris 525
Exhibet. Afperitas verborum ceffit in illas.

XII. Hinc ubi legati rediere, negata ferentes
Arma Ætola fibi, Rutuli fine viribus illis
Bella inftructa gerunt: multumque ab utraque
cruoris

Paftor has culpat; atque
illas fimulans faltu ruftico
adjecit probra infulfa turpi-
bus verbis. Neque ante f-
luit, quam arbor obduxit
fauces. Facile eft verò in-
telligere mores ex arbore at-
que ejus fru&tu namque
leafter indicat probrum lin-
gua baccis aufteris. Acerbitas dictorum tranfiit in illas. Poftquam legati inde reverfi funt, nun-
ciantes arma fibi denegata, Rutuli gerunt bella parata fine illis copiis; & multum fanguinis fun-
ditur ab utraque parte. Ecce Turnus infert rapaces tadas in rates pineas; & illi, quibus fluctus
non nocuerunt, reformidant flammas. Jamque ignis incendebat picem, & ceras, & reliqua fo-
menta flamma; atque fcandebat ad lintea per excelfum malum,

Parte datur. Fert ecce avidas in pinea Turnus 530
Texta faces: ignefq; timent, quibus unda pepercit.
Jamq; picem, & ceras, alimentaq; cætera flammæ
Mulciber urebat, perque altum ad carbasa malum

NOTÆ.

509. Cygnis] Ardea funt, feu Erodii; Oloribus fimiles. Ang. Herons.

512. Oenides] Diomedes Oenei nepos. 512. Calydonia Ea pars Apuliæ, quam in dotem Diomedes à Dauno acceperat, eo nomine appellatur, quia ille rex olim Etolie Calydonius etiam à Calydone Ætolis

urbe dicebatur.

513. Peucetios] Appulos. Namque in duas partes divifa Apulia, quarum alia ad ortum Peuceria, alia ad occafum Daunia appellatur. Utraque ad mare Adriaticum porrecta atque Aufido,

acri fluvio, divifa.

513. Meffapia ] In quibus Calabri atque Salentini, in peninfula ultima Italië quæ ad ortum magis fpectat, à parte Septentrionali habitant.

515. Pan] Deus paftorum qui à parte pofteriori capro fimilis pingebatur. 528. Arola] Diomedis Atoli. 530. Pinea] Nayes indicat Enex, in quas Turnus ignem immifit.

553. Mulciber] Vulcanus, qui à mulcendo ferro ita dictus. Atque is pro igne ponitur.

Ibat: & incurvæ fumabant transtra carinæ :
Cum memor has pinus Idæo vertice cæfas
Sancta Deum genitrix, tinnitibus aëra pulfi
Eris, & inflati complevit murmure buxi.
Perque leves domitis invecta leonibus auras,
Irrita facrilega jactas incendia dextra

& tranftra cava navis fumum emittebant, cum fan535 ta mater Deorum recordans

545

Turne, ait. Eripia; nec me patiente cremabit 540
Ignis edax nemorum partes & membra meorum.
Intonuit dicente Dea: tonitrumque fecuti
Cum faliente graves ceciderunt grandine nimbi :
Aeraque, & fubitus tumidum concurfibus æquor
Aftræi turbant, & eunt in prælia, fratres.
E quibus alma parens unius viribus ufa,
Stupea prærumpit Phrygiæ retinacula claffis :
Fertque rates pronas, imoque fub æquore mergit.
Robore mollito, lignoque in corpora verso,
In capitum faciem puppes mutantur adunca. 550
In digitos abeunt, & crura natantia, remi:
Quodque prius fuerat, latus eft: mediifque carina
Subdita navigiis, fpinæ mutatur in ulum.
Lina comæ molles, antennæ brachia fiunt.
Cærulus, ut fuerat, color eft. Quafque ante
timebant,

Illas virgineis exercent lufibus undas

555

has arbores fuiffe exc.fas jugis Idais, implevit aerem tinnitibus aris percuffi, & fono tibia inflata: atque veta per tenuem aerem leonibus fub jugum miffis, fruftra,

ram

inquit, immittis ignes manu impia, Turne ¿ Aufeneque me finente, flamma rapax abfumet par tes & membra mearum filvarum. Ather infonuit, Dea verba faciente; denfi

imbres fecuti funt tonitru cum grandine faliente: & fratres Aftrai confundunt aerem, & mare inflatum re

pentinis concurfibus, & inter Se concurrunt. E quibus alma mater Cybele ufa impetu unius prius divellit vincula Phrygia claffis, & rapit naves pronas, depreffit in profundum mare. Duritie emollita, atque ligno mutato in artus, puppes curva vertuntur in fpeciem capitum, remi mutantur in digitos & pedes natantes; &, quod fuerat, antea, eft latus; & carina fubftrata mediis navibus vertitur in fpinam. Carbasa abeunt in flexiles capillos, antenna in lacertos. Color eft caruleus, ut priùs fuerat: atque Naiades marina agitant lufibus virgineis illos fluctus quos antea reformidabant; & nata in afperis collibus frequentant molle aquor, neque curant fuam originem. Non tamen immemores, quam multa difcrimina fint perpessa in mari tumultuofo, fubmiferunt crebro manus navibus agitatis ut iis opem ferrent, nifi iis navibus qua ferebant GracoS.

Naides æquoreæ : durifque in montibus ortæ
Molle fretum celebrant: nec eas fua tangit origo.
Non tamen oblitæ, quam multa pericula fævo
Pertulerint pelago, jactatis fæpe carinis
Suppofuere manus: nifi fi qua vehebat Achivos.
XIII. Cladis adhuc Phrygiæ memores, odere
Pelafgos:

Neritiæque ratis viderunt fragmina lætis

560

XIII. Nondum oblita Phrygii excidii, odio perfequuntur Achivos; atque fpectaverunt hilari facie fragmenta navis Neritia:

hilares viderunt puppim Alcinoi verti in fcopulum.

XIV. Spes erat, claffe animata in Nymphas aquoreas, Rutulum poffe omittere bellum timore prodigii.

que habet Deos; & habent

Vultibus. Et lætæ videre rigefcere puppim
Cautibus Alcinoi; faxumque increfcere ligno. 565
XIV. Spes erat in Nymphas animata claffe

marinas

Poffe metu monftri Rutulum defiftere bello. Pergit; atque pars utra- Perftat, habetq; Deos pars utraque: quiq; Deorum animos qui funt inftar Deo. Inftar, habent animos. Nec jam dotalia regna, rum: neque jam quarunt | Nec fceptrum foceri, nec te, Lavinia virgo, 570 regna dotalia, nec fceptrum Sed viciffe petunt : deponendique pudore Soceri, nec te, virgo La Bella gerunt. Tandemque Venus victricia nati vinia; fed victoria potito: Arma videt: Turnufque cadit; cadit Ardea Turno eße; gerunt bella pra pudore ne alteruter videatur Sofpite dicta potens. Quam poftquá barbarus ignis Sufceptam caufam deponere. Abftulit, & tepida latuerunt tecta favilla;

575 Atque tandem Venus cernit Congerie è media tum primum cognita præpes arma vitricia filii; & Turnus procumbit: Ardea, Subvolat: & cineres plaufis everberat alis.

vocata potens Turno inco-Et fonus, & macies, & pallor, & omnia, captam lumi, ruit; quam post- Quæ deceant urbem, nomen quoque manfit in illa quam favus ignis confumpfit, Urbis: & ipfa fuis deplangitur Ardea pennis. 580 & domus funt abfcondita fub calido cinere, prapes tum XV. Jamque Deos omnes, ipfamque Æneia primum cognita evolat e

lor, & omnia qua conve

virtus

medio cumulo, atque excu-Junonem veteres finire coëgerat iras: tit favillas alis percuffs. Cum, bene fundatis opibus crefcentis Iuli, Et vox, & macies, & pal-Tempeftivus erat cælo Cythereius heros; niant urbi domita, nomen Ambieratque Venus Superos: colloq; parentis 585 etiam urbis illi manfit, at- Circumfufa fui, Nunquam mihi, dixerat, ullo que ipfa Ardea deplangitur Tempore dure pater, nunc fis mitiffimus oro; fuis pennis. XV. Famque virtus - Æneæque meo, qui te de fanguine nostro

nea coëgerat omnes Deos ip- Fecit avum, quamvis parvú, des, optime, numen; famque Junonem finem im

ponere antiqua ira, cum opibus Afcanii crefcentis bene conftitutis, heros Cythereius erat maturus cælo; Atque Venus ambierat Deos; & projecta in collum fui patris, Nunquam, dixerat, mihi immitis pater ullo tempore, precor fis nunc benigniffimus, atque, optime, concedas illi numen effe quantumvis exiguum, dummodo aliquod effe concedas meo Enea, qui fecit te avum de noftro fanguine.

NOTA.

565. Alcinoi] Qui rex Phæacum Ulyffem è naufragio enatantem hofpitio excepit; navique inftruxit qua in ithacam veheretur: quam quidem Neptunus Polyphemi filii ultor in fcopulum mutavit; ut refert Homer. Odyff 13.

568. Pars Trojana atque Rutula; hinc ftante Turno, illinc Enea: quorum uterque fuos habebat Deos, ut fupra di&tum, latiufque ex Maronis Eneide paret.

570. Soceri] Latini regis. 572 Nati] Enes.

573 Turnus Quem Æneas interfecit; ut ex Marone intelligitur.

573. Ardea] Que urbs Latii, Turni regia.

576. Trapes] Avis, quæ altius volat, út folent Ardex. In auguriis felices aves prapetes dicuntur.

duxerat uxorem Encas, qui Latino fo 583. Fundatis] Turno occifo Laviniam cero mortuo imperium in Latio obtinuit, ubi & Lavinium ædificavit.

584. Cythereius] Æneas, Veneris Cytherea filius.

585. Parentis Jovis.

Dum

Satis eft vidiffe femel reg

Dum modo des aliquod, fatis eft inamabile 59 am horrendum, tranfiville

regnum

Afpexiffe femel, Stygios femel iffe per amnes.
Affenfere Dei: nec conjux regia vultus
Immotos tenuit; placatoque annuit ore.
Tum pater, Eftis, ait, cælefti munere digni,
Quæque petis, pro quoq; petis. Cape, nata,
quod optas.

595

Fatus erat. Gaudet; gratefque agit illa parenti:
Perque leves auras junctis invecta columbis
Littus adit Laurens; ubi tectus arundine ferpit
In freta flumineis vicina Numicius undis.
Hunc jubet Æneæ, quæcunq; obnoxia morti, 600
Abluere ; & tacito deferre fub æquora curfu.
Corniger exfequitur Veneris mandata: fuifque,
Quicquid in Enea fuerat mortale, repurgat,
Et refpergit aquis. Pars optima reftitit illi.
Luftratum genitrix divino corpus odore
Unxit, & ambrofia cum dulci nectare mista
Contigit os; fecitque Deum: quem turba Quirini
Nuncupat Indigetem, temploque arifque recepit.
XVI. Inde fub Afcanii ditione binominis Alba

605

femel per fluvios inferos.

fluvius

ac

cannis volvitur in mare fluEtibus fluminen. Huic imperat ut repurget quacunqua in Anea erant subjecta morti,& vehere fub maria leni flu. Corniger perficit juffa Veneris, atque abluit fuis aquis quicquid Enea fuerat morti obnoxium, atque undis refpersit. Pars optima illi permanfit. Mater imbuit cor pus purgatum divino odore &tetigit faciem ambrofia mifta cum fuavi nectare : atque fecit Deum ; quem populus Romanus vocat Indigetem, & recepit in templa atque altaria.

XVI. Poftquam hac fuerint tranfacta, Alba atque imperium Romanum fuit fub poteflase

NOTA.

enim fæpius, propter divergentem curfum, Auviis cornua tribui.

604. Optima] Anima, effluvium Divinitatis.

606. Ambrofia] Qux cibus eft Deorum jucundiffimus ; ficut nectar eorundem potus fuaviffimus. Utrumque immortalitatem fignificat, & fæpe confunduntur.

607. Quirini] Romuli: quem in cœlo Quirinum vocari fcripfit Florus. Atque per eum Romani intelliguntur.

608. Indigetem] Quos fua merita, ut inquit Tullius, in cœlum vocarunt & Diis adfcripferunt, illi, quod, ante in terris agentes, nunc nullius rei egentes in Diis agerent, Indigetes di&i funt.

608. Templo] Æneæ tanquam Heroi Latini facellum dicaverunt.

609. Dinonimis] Nara & Iulus dictus. 609. Aiba] Quam Afcanius condidit, Lavinio noverca relicto.

Hhh

Refque

Afcanii qui duo habuit nomina: Silvius fuccedit illi; cujus filius Latinus fumfit nomina iterata cum veteri

Remu

610

Refque Latina fuit: fuccedit Silvius illi. Quo fatus, antiquo tenuit repetita Latinus Nomina cum fceptro: clarum fubit Alba Latinum : Epitos ex illo eft. Poft hunc Capetufq;, Capyfque; Sed Capys ante fuit. Regnum Tiberinus ab illis Cepit; & in Tufci demerfus fluminis undis 615 Nomina fecit aquæ. De quo Remulufque feroxque Acrota funt geniti : Remulus maturior annis Fulmineo periit imitator fulminis itu. Fratre fuo fceptrum moderatior Acrota forti Tradit Aventino: qui quo regnarat, eodem 620 Monte jacet pofitus; tribuitque vocabula monti. Jamque Palatina fummam Proca gentis habebat. Rege fub hoc Pomana fuit: qua nulla Latinas, Inter Hamadryadas coluit folertius hortos, Nec fuit arborei ftudiofior altera foetus: Unde tenet nomen. Non filvas illa, nec amnes; Rus amat, & ramos felicia poma ferentes. Nec jaculo gravis eft, fed adunca dextera falce: Qua modo luxuriem premit, & fpatiantia paffim Brachia compefcit: fiffa modo cortice virgam 630 tinas coluit hortos majori Inferit; & fuccos alieno præftat alumno. induftria; neque alia fuit |

fceptro. Alba fuccedit illu-
ftri Latino: tum fubit Ept
tus: Capetus to (apys hunc
fequuntur, fed Capys fuit
prior. Tiberinus fumfit fcep-
trum poft illos: atque ex-
tinctus in fluctibus fluvii
Tufci dedit nomen aqua.
Ex quo & favus Remulus &
Acrota funt orti.
lus atate major fimulator
fulminis interiit ictu ful-
mineo. Acrota lenior fra-
tre fuo dedit fceptrum Stre-
nuo Aventino, qui fepul-
tus eft in eodem colle in quo
regnaverat, atque impofuit
nomen colli. Jaque Pro-
ca obtinebat imperium in
gentem Palatinam. Sub hoc
rege Pomana vixit, qua nul-
la inter Hamadryadas La-

625

magis dedita fructibus arboreis, à quibus habet nomen. Illa non diligit nemora, neque fluvios, fed campos, & arbores proferentes poma felicia. Neque manus eft armata venabulo, fed curva falce, qua nunc coercet arborum luxuriem, & reprimit ramos paffim porrectos; nunc immittit furculum in divifum corticem, & prabet humorem furculo ex alia arbore decerpto.

1

NOTA.

610. Silvius] Tantis tenebris involuta funt rei Romanæ primordia, ut neque fibi conftent ipfi auctores qui de iis fcripferunt ne miretur quifquam ab hoc noftro Dionyfium, ab utroque Livium in recenfenda Albanorum regum genealogia diffentire. Hanc habet pofterior. Afcanius primus eft; 2 Sylvius Pofthumus, Æneæ filius; 3 Eneas Sylvius: manfit enim Sylvius, poftea omnibus Albanis regibus cognomen, ficut Cafar Romanis Imperatoribus; 4 Latinus; 5 Alba; 6 Atis; (Dionyfio Capetus, noftro Epitus.) 7 Capis; 8 Capetus; seu Calpetus; 9 Tiberinus; 10 Remulus; 11 Agrippa, qui noftro Acrota; 12 Aventinus; 13 Procas; 14 Amulius, Numitor.

611. Repetita Latinum habuimus fupra Lavinia patrem.

615. Tufci Albula, cui à fubmerfo Tiberino, Tibris datum nomen.

618. Imitator] Fragoribus atque fimu

latis fulguribus Deorum contemtor, quafi Deus fuiffet ipfe, terrorem hominibus incutere fatagebat: qui verò fulmine interiit.

620. Aventino] Qui unus eft ex feptem Romæ celebrioribus montibus.

622. Summam gentis] Pro imperio in eam gentem quæ circa Palatium & ea loca, ubi poftea Roma eft condita.

623. Pomana] Pomorum Dea, à quibus nomen habuit. Tema autem dicuntur quofcumque fructus arbores, feu plantæ efui aptos profundunt.

624. Hamadryadas] Eo nomine, à Græcis mutuato, appellantur Nymphæ, quæ fingulis addicte quercubus, una cum iis & oriuntur & occidunt.

629. Luxuriem ] Luxuriari dicuntur arbores, quæ nimias frondes protru

dunt.