110

IV. Has ubi præteriit, & Parthenopeia dextra
Moenia deferuit; læva de parte canori
Æolidæ tumulum, & loca foeta paluftribus ulvis
Littora Cumarum, vivacifque antra Sibyllæ
Intrat: &, ut manes adeat per Averna paternos,
Orat. Atilla diu vultus tellure moratos
Erexit: tandemque Deo furibunda recepto,
Magna petis, dixit, vir factis maxime, cujus
Dextera per ferrum, pietas fpectata per ignes.
Pone tamen, Trojane, metum: potiere petitis:
Elyfiafque domos, & regna noviffima mundi
Me duce cognofces, fimulachraque cara parentis.
Invia virtuti nulla eft via. Dixit: & auro
Fulgentem ramum filva Junonis Avernæ
Monftravit: juffitque fuo devellere trunco.
Paruit Æneas : & formidabilis Orci
Vidit opes, atavofque fuos, umbramque senilem
Magnanimi Anchife: didicit quoq; jura locorum;
Quæque novis effent adeunda pericula bellis.

IV. Postquam has reliquit, atque prateriit à dextra muros Parthenopeios, adit à parte finiftra fepulchrum Eolida turbicinis, & litto

105ra Cumarum loca confita ul-
vis paluftribus, atque fpe-
luncas vivacis Sibylla, ச
precatur ut veniat ad Manes
At
Paternos per Averna.
illa fuftulit oculos diu affi-
xos terra; denique tur-
bata Deo admiffo, Ingentia
pofcis, inquit, vir rebus ge-
ftis clariffime, cujus dextra
probata eft per enfem, pietas
per flammas. Omitte tamen
timorem, Trojane; frueris
votis, & me duce vifes fe-
des Elyfias, & regna ultima
mundi, & dile&tam imagi-
nem genitoris. Nulla eft via
inaccella virtuti, ait:

115

auro: & imperavit deripere fuo ftipite. Aneas obfequutus eft, Plutonis, & majores fuos, & Manes veteres generofi Anchifa &qua difcrimina effent fubeunda novis bellis.

NOTA.

101. Parthenopeia] Neapolis eft, à Parthenope Sirene ibi fepulta fic dicta.

103. Aolida] Mifenum dicit Æoli filium,

Quo non præftantior alter

Aere ciere viros, Martemque accendere

cantu.

ut Virgil. En. 6. Unde etiam promontorium dict. Mifenum.

103. Ulvis] Stagnorum eft alga, herba nullius ufus.

104. Cumarum] Cuma Urbs Campania antiquiffima.

104. Vivacis] Quæ vixit 700. annos, ut poftea dicetur, 144.

104. Sibylla] Cumæum dicit, que inter decem à Lactantio recenfitas, novem oraculorum voluminibus, quæ Tarquinio Prifco obtulit, maxime celebris.

105. Averna] Avernus in fingul. feu Averna in plur. lacus fuit non longe à Puteolano Campaniæ finu, profundiffimus, cinctus olim inacceffis filvis, atque præruptis collibus: qua ex re, cumque infuper totus ille terræ tra&tus cavernofus, fulfure atque bitumine abundans

at

que oftendit ramum in filva Dea Inferorum, fplendentem & intuitus eft divitias tremendi edoctus eft etiam jura locorum,

114. Silva] Quæ Proferpinæ Inferorum reginæ facra.

116. Orci] Plutonem dicit, qui diverfis de caufis diverfa etiam habuit nomina, quæ paffim ex Lexicis licet cognofcere.

117. Opes] Divitiarum namque Deus eft Plutus.

118. Jura] Quique adeo hic aut illic effent, plecterentur, aut oblectarentur : &c. quæ fufe perfequitur Virgil. Æn. 6. 119. Novis] Quæ, adverfus Turnum præfertim, geffit Æneas.

120

Inde regrediens averfa via | Inde ferens laffos averfo tramite paffus, cum duce Cumaa defejus de- Cum duce Cumæa fallit fermone laborem. cipit laborem colloquio. Et Dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit;

dum iter facit tremendum per obfcuram lucem, Seu, inquit, tu es Dea propitia, feu Diis dilectiffima, eris femper mihi tanquam Dea : & agnofcam me vivere ex tuo beneficio, qua voluifti me vifere fedes mortis, qua voluifti me effugere fedes confpecta mortis. Tro quibus beneficiis fublatus ad or as fuperas, tibi ponam delubra,

Seu Dea tu præfens, feu Dîs gratiffima, dixit; Numinis inftar eris femper mihi: meque fatebor Muneris effe tui; quæ me loca mortis adire, 125 Quæ loca me vifæ voluifti evadere mortis. Pro quibus aërias meritis avectus ad auras Templa tibi ftatuam; tribuam tibi thuris honorem. Refpicit hunc vates, & fufpiratibus hauftis, Nec Dea fum, dixit; nec facri thuris honore 130 tibi prabebo cultum thuris. Humanum dignare caput. Neu nefcius erres; Sibylla refpicit hunc, &-Lux æterna mihi, carituraque fine dabatur, Spiriis ex imo pettore ductis Si mea virginitas Phoebo patuiffet amanti. Neque, inquit, Dea fum:

ignorantia, vita aterna mi

neque honora caput humanum Dum tamen hanc fperat, dum præcorrumpere donis facro thure. Neve pecces Me cupit; Elige ait, virgo Cumæa, quid optes: 135 hi praberetur fine fine, fi mea Oftendens cumulum, quot haberet corpora pulvis, Optatis potiere tuis. Ego pulveris haufti virginitas fuiffet permila Apollini amanti. Quamdiu Tot mihi natales contingere vana rogavi. tamen hanc fperat, quamdiu Excidit optarem juvenes quoque protinus annos. optat me antè captare mu- Hos tamen ille mihi dabat, æternamq; juventa, 140 neribus; Difpice, inquit, puella Cumaa, quid voveas, Si Venerem paterer. Contemto munere Phoebi frueris tuis votis. Ego mon- Innuba permaneo. Sed jam felicior ætas ftrans cumulum arena cor- Terga dedit,tremuloque gradu venit ægra fenectus repta, infciens petivi tot mihi annos evenire, quot pul- Acta vides: fupereft, numeros ut pulveris Quæ patienda diu eft. Nam jam mihi fæcula fepté

vis haberet atomos. Oblita fum vovere etiam continuo aunos juveniles. Ille tamen mihi offerebat etiam juventutem illibatam, fi paterer

145

æquem, Tercentum meffes, tercentum musta videre. Tempus erit, cum me de tanto corpore parvam Longa dies faciat: confumtaque membra fenecta Ad minimum redigantur onus. Nec amata videbor, Verum jam anni latiores pra- Nec placuiffe Deo. Phoebus quoq; forfitan ipfe 150 terierunt; & triftis fenectus Vel non agnofcet, vel dilexiffe negabit.

concubitum. Termaneo cœlebs, dono Apollinis neglecto.

venit paffu tremulo; qua

diu eft ferenda. Nam jam Ufque adeo mutata ferar: nullique videnda,

cernis mihi feptem facula praterita : reftat adspicere tercentum meßes, & tercentum vindemias, ut impleam numerum arena. Dies erit, cum diuturnitas temporis reddat me exiguam de tanto corpore,& artus exhaufti fenectute redigantur ad minimum pondus neque videbor dilecta, neque grata fuiffe Deo. Apollo etiam ipfe fortè non cognofcet, vel inficiabitur fe noftro amore correptum fuiffe. Ufque adeo dicar mutata, neque cuiquam confpicienda,

NOT A.

120. Averfo ] Cum rurfus ad fupe- | funt ex Virg. Æn. lib. 6. ras auras Æneas arque Sibylla redi

rent.

132. Lux Vita; quam quidem caftitatis difpendio noluit Sibylla con

122. Crepufcula] Id eft per lucem dubiam, | fequi. qualem decet effe apud Inferos.

124. Numinis Hæc omnia adumbrata

143. Tremulo] Immo maxime feftino venit, fed tremula eft ipfa fenectus.

155

Voce tamen nofcat. Vocem mihi fata relinquent.
.. V. Talia convexum per iter memorante Sibylla,
Sedibus Euboicam Stygiis emergit in urbem
Troius Æneas: facrifque è more litatis
Littora adit nondum nutricis habentia nomen.
Hic quoque fubftiterat poft tædia longa laborum
Neritius Macareus, comes experientis Ulyffei.
Defertum quondam mediis qui rupibus Ætnæ 160
Nofcit Achæmeniden: improvifoque repertum
Vivere miratus, Qui te cafufve Deufve
Servat Achæmenide? cur, inquit, barbara Grajum
Prora vehit? petitur veftræ quæ terra carinæ ?
Talia quærenti jam non hirfutus amicu, ́·
Jam fuus, & fpinis conferto tegmine nullis,
Fatur Achæmenides: Iterum Polyphemon, & illos
Afpiciam fluidos humano fanguine rictus ;
Hac mihi fi potior domus eft Ithaceque carina;
Si minus Ænean veneror genitore. Nec unquá 170
Effe fatis potero, præftem licet omnia, gratus.
Quod loquor, & fpiro; cælumque, & fidera Solis
Refpicio, (poffimne ingratus, & immemor effe?)
Ille dedit. Quod non ánima hæc Cyclopis in ora
Venit: & ut lumen jam nunc vitale relinquam; 175
Aut tumulo, aut certe non illa condar in alvo.

165

cognofcar tamen voce.

Fata

mihi relinquant vocem.
V. Sibylla talia referente
per tramitem arduum, A-
neas Phrygius prodit in ur-
bem Euboicam ex locis infe-
rus facrificiis feliciter
abfolutis fecundum ritus, per-
venit ad oras nondum haben-

tes nomen nutricis. Maca-
reus Neritius focius perfpi-
cacis Ulffis, hic etiam requie-
verat poft longa tadia labo-
rum; qui agnofcit Achame-
niden olim deftitutum in me-
diis cautibus Ætnæ: & ftu-
pens quod ex improvisa re-
pertus in vivis effet, Qua

fortuna, inquit, vel quis Deus te cuftodit Achamenide? quamobrem navis Phrygia habet Gracum? qua tellus quæritur vestra navi?

Achamenides nunc non hifpi

dus veftitu, nunc fui juris,

veste nullis spinu obfita, talia refert petenti. Videam denuo Polyphemum, atque illud os madens fanguine humano, fi Ithaca eft mihi carior domus hac navi, fi mi

nus honoro Enean quam patrem: neque unquam potero effe fatis memor, quamvis faciam omnia. Ex ejus beneficio eft quod verba facio, & vivo,& intueor cœlum & Solem; quod hac anima non datus eft in rictus Cyclopis: (poffimne effe immemor & ingratus ? ) & quanquam jam nunc deferam lumen titale, aut componar in fepulchrum, aut certe non in illum ventrem.

NOTÆ.

Et mores hominum infpexit, latumque per aquor,

Dum fibi, dum fociis reditum parat, afpera multa

Pertulit, aduerfis rerum immerfabilis undis. Horat. Epift. lib. 1. 2.

161. Achameniden ] Ulyffis focius, Polyphemi Cyclopis timore in Sicilia ab Ulyfle relictus, qui mox cafus fuos Macareo petenti narrabit.

163. Barbara] Trojana. Cæteros enim Græci barbaros vocitare folebant.

165. Hirfutos] Qualem optime defcribit Maro: quem vide, An. 3. fub fine.

166. Suus] Cum antea Polyphemi potius mactanda victima fibi videretur.

166. NullisCum prius, dum in dumis latitaret, lacera & fpinis hifpida, veftis effet.

169. Hac] Qua nunc velor (i e.) Ænea. Fff Quid

Quid tum mihi fuit confilii (nifi fi pavor ademit omnem fenfum & confilium) cum deftitutus profpexi vos provehi in vafta maria? Subiit vociferari : verum metui

me desegere hofti: vociferatio Ulyffis propemodum etiam obfuit veftra navi. Aspexi,

Quid mihi tunc animi (nifi fitimor abftulit omnem Senfum animumque) fuit; cum vos petere alta relictus

quora profpexi ? volui inclamare; fed hofti Prodere me timui: veftræ quoq; clamor Ulyffis 180 Pæne rati nocuit. Vidi, cum monte revulso Immanem fcopulum medias permifit in undas.

cum rupe derepta jecit in Vidi iterum, veluti tormenti viribus acta, medios fluxus faxum ingens. Vafta giganteo jaculantem faxa lacerto.

Afpexi projicientem iterum Et, ne deprimeret fluctufve lapifve carinam, 185 ingentes lapides brachio giganteo, tanquam impulfi ef- Pertimui; jam me non effe oblitus in illa.

fent viribus tormenti. At-Ut verò fuga vos ab acerba morte removit;

da obrueret navim, imme

190

que metui ne faxum vel un-Ille quidem totam fremebundus obambulat Ætná, mor me jam non esse in illa. Prætentatque manu filvas; & luminis orbus. Foftquam autem fuga ves Rupibus incurfat: foedataque brachia tabo feduxit à violenta nece, ille In mare protendens, gentem exfecratur Achivam. quidem rabiofus excurrit per Atque ait: O fi quis referat mihi cafus Ulyffen, totam Einam, atque pra- Aut aliquem è fociis, in quem mea fæviat ira, teafa manu explorat arbores, & privatus oculo im- Vifcera cujus edam, cujus viventia dextra pingit in faxa, atque porri- Membra mea laniem, cujus mihi fanguis

gens in aquor lacertos infectos fanie, deteftatur nationem Gracam. O etiam dicit, fi

qua fors mihi reddat Ulysen,

vel aliquem ex comitibus,

inundet

195

Guttur, & elifi trepident fub dentibus artus; Quam nullum, aut leve fit damnum mihi lucis ademtæ!

an quem mea ira exaftuet, Hæc, & plura ferox. Me luridus occupat horror, cujus laniem pracordia, cujus Spectantem vultus etiamnum cæde madentes, fanguis mihi irriget fauces,

membra fralta tremant Crudelefque manus, & inanem luminis orbem, 200 fub dentibus, quam nullum, Membraque,& humano concretam fanguine barbā. vel parvum videretur mihi Mors erat ante oculos; minimú tamen illa malorú. difpendium oculi effoffi, Sa- Et jam prenfurum, jam jam mea viscera rebar vus hac plura dixit: pallidus metus me invadir, In fua merfurum: mentique hærebat imago qui cernerem faciem etiam- Temporis illius, quo vidi bina meorum nurn fluentem fanguine, Ter quater affligi fociorum corpora terræ. truculentas manus, & cit-Quæ fuper ipfe jacens, hirfuti more leonis, tus, & barbam squallentem Vilceraque, & carnes, oblififque offa medullis,

culum orbatum oculo, & ar

fanguine humano.

Mors

205

erat pra oculis, illa tamen minimum erat malorum. Atque cogitabam illum modo correpturum me, jamjam deturbaturum mea pracordia in fua: & fpecies illius temporis manebat in animo, quo intuitus fum duo corpora meorum fodalium ter quater allidi fola: fuper qua ipfe immiffus tanquam hifpidus leo, profundebat in ventris voraginem pracordia, & carnes, & offa

NOTA.

180. Clamor Ad illud alludit, quod apud Homerum fingitur Odyff. 9. ubi Ulyffes navi aufugiens, Polyphemum clamando, atque indicando quinam ipse verè effet, qui fe priùs neminem dixerat, in fefe irritat. Quare, ingentis faxi jaAu, pone & ipfe & tota navis ab eodem

Polyphemo oppreffa eft.

186. Oblitus Hinc maximus Achæme

nidis in fuos illuftratur affectus.

199. Pratentat] Cæcorum more, aut eorum qui per tenebras ambulant. 198. Luridus] Qui luridos atque livore pallentes efficit. Semaninefque

expreffis medullis, & memcorripuit. Triftis eram atbra femiviva. Horror me

que exfanguis afpiciens manducantem, & ejicientena ritu efcas fanguinolen

Semaninefque artus avidam condebat in alvum.
Me tremor invafit. Staba fine fanguine moeftus; 210
Mandentemque videns, ejectantemque cruentas
Ore dapes, & frufta mero glomerata vomentem:
Talia fingebam mifero mihi fata parari.
Perque dies multos latitans; omnemque tremifcens tas, vomentem partes
Ad ftrepitum, mortemq; timens, cupidufq; 215 ejufmodi fortem manere me

moriri,

220

Glande famem pellens, & mifta frondibus herba,
Solus, inops, exfpes, leto poenæque relictus,
Haud procul adfpexi longo poft tempore navim:
Oravique fugam geftu, ad littufque cucurri;
Et movi, Graiumque ratis Trojana recepit.
Tu quoque pande tuos, comitum gratiffime, cafus,
Et ducis, & turbæ, quæ tecum credita ponto eft.
Æolon ille refert Tufco regnare profundo;
Eolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos:
Quos bovis inclufos tergo, memorabile munus, 225
Dulichium fumfiffe ducem: flatuque fecundo
Lucibus iffe novem, & terram afpexiffe petitam:
Proxima poft nonam cum fefe Aurora moveret.
Invidia focios prædæque cupidine ductos,
Effe ratos aurum, demfiffe ligamina ventis :
Cum quibus îffe retro, per quas modo venerat
undas,

230

Eoliique ratem portus repetiffe tyranni.
Inde Lami veterem Læftrygonis, inquit, in urbem

vino immiftas: credebam

infelicem. Atque latitans per multos dies, & tremens ad omnem motum

pavens toptans mori, fugans famem glandibus, & gramine misto foliis, folus, egenus,

fine fpe, traditus morti & fupplicio, post longum tempus non longe vidi navim,

atque geftu indicavi me cupidum effe difcedendi, & excurri ad littus ; commovi etiam nautas ; & navis

Trojana recepit Gracum. Tu

etiam di estiffime fociorum expone tuam fortem, & duCIS & agminis, quod tecum commiffum eft Pelago.

Ille narrat quomodo Æolus Hippot & filius, retinuerit ventos carcere,& imperium

habuerit in Tufcum mare; quos ventos coactos in pelle Tauri dux Dulichius ab

Eolo accepit, domum maVenimus. gnificum: atque progreffum eße novem diebus vento pro

pitio, & intuitum effe terram defideratam; cum Aurora decima fefe exhiberet, comites impulfos invidia, & defiderio prada, putantes utri effe inclufum aurum, dißolviffe ventos; cum quibus retroceffiffe per aquas per quas modo venerat, atque navem relatam effe ad portus regis Æolii. Inde, ait, venimus in antiquam urbem Lami Laftrygonis,

NOTA.

eft, quod certiffime ventorum tempora atque impetum cognofceret, aliifque indicaret. Fabulam ad mores fi transferas dubium non eft, quin, maxima ex parte faltem affectus, qui hominum mentes concutiunt, & perfæpe convellunt, Ratione, que per Eolum fignificatur, poffint reprimi, atque utiliter fuo loco immitti. Per ventos infuper, Aura quavis leviores populos fi malis intelligere, quic quid ex eorum æftibus oriatur, qua infu per prudentia regendi, fabula docebit.

233 Lami] Qui Neptuni filius, Fore miarum dicitur moenia tenuiffe, latè tyrannus, in Campania, ut ait Hor. Fff 2

233. Laftrygonis