Aëra permifit. Vix nunc obfiftitur illis, trionem 65 Horrifer invafit Boreas: contraria tellus perunt radiare toto cœlo. 70 75 Et ne ulla ora effet expers fuis animalibus, Agrè jam illis refistitur quanquam finguli moderentur fuos flatus alia plaga, quo minus orbem difcerpant, tanta eft fratrum diffenfio. Subfolanus profugit ad Auroram regionem Nabathaam, & Ferfidem, & montes fubjectos radiis matutinis. Vefper, & ora qua calefcunt Sole occidente juxta Favonium pofita funt, terribilis Aquilo occupavit Scythiam Septentrionem. Terra oppofita humida eft à Noto pluviali, & nubibus perpetuis. Collocavit fuper hac atherem fluidum & deftitutum pondere, nec retinentem quicquam terreftris fedimenti, Vix disjunxerat ea omnia conftitutis terminis, cùm aftra qua oppreffa diu occultata fuerant fub illa mole, cœfydera & forma Deorum oc cupant fedes cæleftes: aqua fuerunt nitidis pifcibus frequentanda: terra excepit feras; air mobilis alites. NOT M. 60. Fratrum] Ventorum, Aurora & Aftræi gigantis, filiorum. 61. Auroram] Pro Oriente pofita eft, unde fpirat Ventus Eurus feu Subfolanus, dictus. 61. Nabathaaque] Regio eft Arabia, quam fuo nomine appellaffe volunt filium Ifmaëlis Nabath: quæ regio ad ortum refpectu Italiæ eft porrecta. 62. Perfidag] Eft Perfis Afiæ regio notiffima. 62. Radiis] Periphrafis eft terrarum, que Solem Orientem refpiciunt, habita ratione Græcorum & Italorum, à quibus ad nos pervenerunt scientiæ. 64 Proxima] Ita ut ad zephyri feu favonii ditionem fpectent , qui ab illa parte fpirat. 64. Scythiam] Scythia Afiæ ferociffimis populis notiffima regio eft. 64. Septemg trionem] Borealem plagam, frigore horridam, per fignum cœlefte defcribit, quod Urfam majorem vocant, Septentriones verò aut feptem Trionum di&tum eft hoc fignum, quia plauftri refert fpeciem cum feptem bobus aratoriis ftellarum difpofitio que illud fignum conftituunt; quos quidem boves aratorios Defiderabatur adhuc animal Sanctius his animal, mentifque capacius altæ fanstius his, & capacius ex- Deerat adhuc, & quod dominari in cætera poffet. celfa mentis, & quod poffet Natus homo eft. Sive hunc divino femine fecit imperium tenere in reliqua. Homo ortus eft: feu lle re- Ille opifex rerum, mundi melioris origo: rum artifex, fons munds Sive recens tellus, feductaque nuper ab alto prestantioris, illum genuis Æthere, cognati retinebat femina cæli. divino femine; feu terra nova, & modo à fublimi aQuam fatus Japeto, miftam fluvialibus undis there difereta fervabat fe- Finxit in effigiem moderantum cunéta Deorum. mina cali congeniti. Quam Pronaque cum fpectent animalia cætera terram; dilutam, aquis fluvialibus fi- Os homini fublime dedit: cælumque tueri lius Japeti eflormavit ad 8 85 imaginem Deorum omnia Juffit, & erectos ad fidera tollere vultus. gubernantium. Et cùm re- Sic, modo quæ fuerat rudis, & fine imagine tellus liqua animalia inclinata in- Induit ignotas hominum converfa figuras. mini vultum elatum, & mas novas & nondum cog-| tueantur humum; fecit ho- III. Aurea prima fata eft ætas,quæ,vindice nullo, imperavit cœlum refpicere, Sponte fua fine lege fidem rectumque colebat. 90 erigere fublimem faciem Poena metufq; aberant : Nec verba minacia fixo ad aftra. Sic Terra qua nu-Ere legebantur: nec fupplex turba timebant per fuerat inculta atg infor- Judicis ora fui: fed erant fine vindice tuti. mis, immutata fumfit for- Nondum cæfa fuis, peregrinum ut viferet orbem, Montibus, in liquidas pinus defcenderat undas: 95 III. Prima fata funt Nullaque mortales, præter fua littora, norant tempora aurea, que ultro. | fine lege, ultore nullo, fervabant fidem & aquum. Mulita & timor procul erant: nec voces minas intentantes legebantur in are affixo: nec fupplex multitudo metuebant vultum fui judicis ; fed fee curi erant abfg ultore. Nondum abies ex montibus fuis defecta defcenderat in aquas fluidas, ut diverfum mundum adiret : & nulla littora nisi sua hominibus perspecta. nitas. NOTA. 76. Sanctius] Hic ferè pro pofitivo ponitur comparativus, ut admirandum & fufpiciendum dicat hominem. 77. Deerat] Cui antè à fapientiffimo opifice omnia in ufum parata, quam crea retur. 78. Divino femine ] Eft iftud ex Platonis Academia & Zenonis porticu ortum; quibus Philofophis anima humana eft fcintilla cœleftis, & uti ait Hor. Divina particula aura. 79. Origo] A quo omnia bona orta funt. 81. (ognati] Quod nuper cum terra conjunctum, & in Chao unum fuerat; unde & Poëtis Terra cæli foror. 81. Semina Vim quandam eadem producendi qua in cælo effent. 82. Satus Japeto] Prometheus eft, qui univerfi generis humani artifex, eo ipfo tempore quo alterius filius, à Poëtis dicitur. Ridicnle fi fabulam fpectes & in veritatis integumento hæreas, Apposite fi agreftes & favos homines ad humanos mores informafle, eofdemque ignis inventionem & usum, multa alia infuper | docuiffe Prometheum, virum à providentia fermone Græco fic dictum, fatis intelligas. 82. Miftam] Terram aqua temperavit ut ea in humanam fpeciem formanda facilius tractaretur. 89. Aurea] In quatuor ætates hominum vitam partiti funt Ethnici, quas metallorum nomine, auri, argenti, æris, & ferri, prout illi à nativa probitate ad omnem nequitiam defciverunt,non impe ritè infcripferunt. Quam fabulam ex ftatua per fomnum Nabuchodonofori oblata, de qua aliquid inaudierant Græci, derivatam volunt; Daniele illam.de quatuor Imperiis explicante. 89. Vindice nullo ] Cum nullus effet qui multam aut pœnam aliis irrogaret, fi fortè deliquiffent. 91. Minacia] Intelligit leges æreis tabulis infcriptas & loco confpicuo affixas ut publice legerentur, hinc leges figere & refigere. 94. Orbem ] Pro orbis parte pofuit, fynecdochice. Non Nondum præcipites cingebant oppida foffæ : IV. Poftquam, Saturno tenebrosa in Tartara Sub Jove mundus erat; fubiit argentea proles, Jupiter antiqui contraxit tempora veris: Perque hyemes, æftufque, & inæquales autumnos, Nondum foffa prarupta circumdabant urbes ; neque tuba aris oblongi, neque cornua aris curva, ned caffides erant, neg, gladius: animi tranquilli fruebantur alma pace à militibus liberi. Ipfa quog terra libera raftro illafa, nec ullo aratri dente vulnerata, fponte cunta prabebat: & lati efculentis natis fine omni cultura, carpebant fructus arbuteos, fraga montana, corna, & mora nafcentia in afperis rubetis, & glandes qua defluxerant vastă arbore Jovis. Ver erat perpetuum, Favonii mites flatibus temperatis blandiebantur floribus ortis fine femine. Sta tim etiam terra inculta proferebat fruges; nec requietus ager (novale) albicabat plenis ariftus. Flu vii currebant nunc lactis, nunc nectaris; & mella crocea fluebant de virenti quer си. IV. Toftquam orbis fuit fub Jove, Saturno deturbato in obfcura Tartara, progenies argentea fucceffit pejor aurea, melior abenea. Jupiter minuit fpatium veteris veris, & divifit annum in quatuor partes per hyemem, aftatem, autumnos varios, & ver contractum. NOTÆ. 103. Cogente] Arando & fubigendo terram, ad hoc ea videtur cogi, ut fructus ferat. 105. Rubetis] Eft rubetum locus rubis & fpinis confitus, 106. Tatula] Ramis in latum patentibus diffufa. ribus, fi ex quercu, que omnium propè 113. Saturno Saturnum, qui primam ætatem tam fuaviter adminiftraverat, filius Jupiter fequentibus ætatibus impe106. Jovis arbore] Quercu Jovi facra ; raturus de folio dejecit ; & in Latio quod ficuti laurus Apolloni, Marci fraxinus, Virgilius, ipfe etiam Nafo alibi fcribit, Herculi Populus, Baccho vitis, Plutoni latere coëgit. Quæ omnia, quomodo qua cupreffus, Minervæ olea, Veneri myr-ve caufa facta fuerint, fi tanti eft fingulatim cognofcere, apud omnes reperias Mythologos. tus, &c. 110. Renovatus] Novale dicitur ager qui alternis annis feritur, quo genere nihil opus fuit hominibus, cum fponte è terra nafcerentur omnia. 111. Nectaris Nectar dicitur Deorum potio fuaviffima perpetuam fovens juventutem, quam ipfa Hebe Juventa Dea miniftrabat. 112. Ilice] Certè ex aliis etiam arbo 114. Prolestas argenti nomine infignita, aurea durior. 116. Antiqui] Semper antè virentis, & perpetui. 117. Inaquales Temperie & tempeftate incertos, modò calore æftuantes, modò frigore rigentes; atque hinc morbidos. B Tum Tum primum aer fervens aridis caloribus ignitus est, & glacies ventis concreta pe pendit. Tum primùm homines ingreffi funt domos: do mum frumentaria femina, runt. Tum primum ficcis aër fervoribus uftus mus fuerunt fpelunca, item- Et denfi frutices, & vinctæ cortice virgæ. ta eft atas anea crudelior a omne irruit in faculum ve in quorum locum & fraudes, Communemq; prius, ceu lumina Solis & auræ,135 doli, & infidia, & violentia,& deteftandum pof- Cautus humum longo fignavit limite menfor. fidendi ftudium irrepferunt. Nec tantum fegetes alimentaque debita dives Nauta pandebat carbafa Pofcebatur humus; fed itum eft in viscera terræ: ventis, quos nondum bene Quafque recondiderat, Stygiifque admoverat umnoverat: & naves, qua diu erecta fuerant in excelfis bris, montibus, impetum fecerunt Effodiuntur opes irritamenta malorum. 140 in undas ignotas. Et peritus Jamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum menfor diftinxit producto termino terram antea communem, ceu lumen Solis, & aër. Neque modo fruges & cibi debiti po tebantur à terra opulenta; sed ventum eft in ejus pracordia; & divitia incitamenta fcelerum, quas abdiderat, & removerat ad umbras Stygias, eruuntur. Jam ferrum noxium, & aurum ferniciofius ferro exierat ; 123. Longis] In longum aratro ductis. 124. Cerealia] Quæ, vel quorum ufum, & ferendi modum Ceres docuit, ut ipfe poftea docebit Ovidius. 125. Ænea proles] Atas eft præcedente adhuc durior, cui ab ære, viliori metallo, nomen inditum. 128. Vena] Ad metallum alludit, quod per venas in terræ vifceribus distributum invenitur. 133. Steterant] Non naves quidem, fed arbores ex quibus confectæ funt. 135. Lumina folis & aura] Quibus nihil poteft effe communius. Ita Virg. ·Cunctis undag aurag patentes. 136. Longo Sunt verò agrorum limites feu termini longi; attamen per limites intelligi malim hoc in loco fulcos majores, feu foffas, quibus agri discernun tur. 137. Debita] Propter culturam, & hominis laborem; cujus caufa debet terra laboranti fudoris præmium. 139. Stygiifg, umbris] Id eft, in terræ profundiffimas fpeluncas abdiderat. Eft enim Styx fluvius aut palus inferorum, 132. Nec adhuc bene] Ut hinc hominum ubi niger Deus habitat, & umbris imcorda prorfus invafifle avaritiam intelli- | perat. gas. Prodierat: Prodierat: prodit bellum, quod pugnat utroque Imminet exitio vir conjugis, illa mariti ; 5445 150 VI. Neve foret terris fecurior arduus æther; 155 ;bellum exit, quod utroque ad pugnam utitur, & ciet arma ftrepentia cruenta manu. Prada vefcuntur. Hofpes non eft tutus ab hofpite; non focer à genero; amor etiam fratrum eft rarus. Maritus invigilat perniciei uxoris, illa mariti: fava noverca mifcent venena nigricantia: filius fcifcitatur ante tempus atatem patris. Pietas neglecta deftituitur 3 &virgo Aftraa deferuit poftrema terras fanguine infe&tas. effet tutior tellure, aiunt Gigantes appetiiffe cælefte imperium, & erexiffe ad aftra montes in cumulum coactos. Tum pater omnipotens pro VI. Et ne ather fublimis trivit Olympum fulmine intorto, & dejecit Offam Pelio fubftrato. Cum immania Gigantum corpora fua propè mole victa caderent; dicunt terram delibutam multo cruore filiorum NOTA. 142. Utrog] Acrius tamen auro; nam ut elegantiffime fcripfit Horat. Carm. lib. 3. Öde 16. Aurum per medios ire fatellites 147. Lurida] Luridum dicitur effe quod eo eft colore qui in corporibus loro vexatis, apparet atque adeo ab effectu aconitum, herba venenofa, luridum dicitur; nifi magis ad ipfius plantæ folia fufflava autor refpexit. 147. Noverca Quæ plerumque in privignos fæviunt, non tantum ut fuis liberis faveant, fed forte arcano quodam in illorum matres odio. 148. Ante diem] Antequam ad maturam fenectam pervenerit. 148. Inquirit] Quem longe vitæ patris piget, ejufque bona invadendi cupido corripuit. 150. Ultima] Quia fpretis Diis, neceffe tamen fuit utcunque brutis hominibus aliquam inter fe, utilitatis caufa, fervare juftitiam. 150. Aftraa] Filia fuit Aftræi Gigantis, vel Jovis ut aliis placet, quæ propter infignem juftitiam pro ipfa fumitur. 151. Neve foret] Tranfitio eft ad gigan B 2 tum fabulam, de qua plerique omnes Mythologi, Hyginus, Apollodorus, alii; Quam fabulam ficuti & alias fuo modo, ut libet, quivis interpretatur, prout in veteri hiftoria, facra aut prophana verfatus eft, , prout de hominibus vel Angelis hæc aut illa audivit, aut fufpicatur. 152. Gigantas Nati fuerunt gigantes Terra, & cæli fanguine à Saturno caftrati, ut plurimis vifum; omnes ftaturæ excelfiffimæ, draconum pedibus horribiles, qui adverfus Jovem etiam bellum aufi movere. Quorum fabulam alii ad res naturales fpiritufque terram concutientes, aut ex terra in cœlum afcendentes, à quibus fulgura & tonitrua, referunt; alii de quibufdam impiis hominibus, exponunt; alii alia excogitant. A Nimrodo, feu Nembrotho ftrenuo venatore, feu potius rebelli videtur derivata. 154. Pater omnipotens ] Jupiter, qui audaciffimorum monftrorum fruftraneos conatus elufit. 154. Olympum ] Montem in confinio Theffaliæ, & Macedonia, quem Pelio & Of fæ, ut ita in cœlum afcenderent, gigantes impofuerant. 155. Telio] Eft Pelion mons Theffalix, ad Pelafgicum finum vergens, inter quem & Olympum tertius Offa porrigitur. Immaduiffe |