Tuque triceps Hecate, quæ cœptis conscia nostris,
Adjutrixque venis, catusque artesque magarum,
Quæque magas, Tellus, pollentibus instruis herbis,
Auræque, et venti, montesque, amnesque, lacusque,
Dîque omnes nemorum, Dique omnes noctis
adeste:

200

Quorum ope, quum volui, ripis mirantibus, amnes
In fontes rediere suos; concussaque sisto,
Stantia concutio cantu freta; nubila pello,
Nubilaque induco; ventos abigoque, vocoque;
Vipereas rumpo verbis et carmine fauces;
Vivaque saxa, sua convulsaque robora terra,
Et silvas moveo; jubeoque tremiscere montes;
Et mugire solum, manesque exire sepulcris: 206
Te quoque, Luna, traho; quamvis Temesæa la-

bores

trum equinum, sinistrum caninum, medium humanum, vel suillinum : vide Floridi subsiciva, lib. iii. cap. 2. Cantusque artesque; hinc incantatrix apud Sophoclem, Trach. 1009: ȧotδὸς καὶ χειροτέχνης. Pollentibus. Vide iv. 49. et not. ad i. 521. Ut cantus et artes, sic mox montes, qui, ut amnium ripæ, herbas suppeditabant, 224-231. invocat.

199. Mirantibus; sine causa Francius malebat arentibus. Eadem apud Horatium, Ep. v. 45 sqq.; Æneid. iv. 487. Imprimis Noster Tibul. sequutus est: Hanc (sagam) ego de cœlo ducentem sidera vidi. Fluminis hæc rapidi carmine vertit iter. Hæc cantu finditque solum, Manesque sepulcris Elicit, et tepido devocat ossa rogo. Quum libet, hæc tristi depellit nubila cœlo, etc. Confer Propertius, IV. v. 11 sqq. Concussa, commota, ut vi. 691. Confer Heroid. vi. 83. Stantia freta; maria quieta, nunquam enim

stat mare.

VOL. III.

203. Rumpo, disrumpo. Amor. II. i. 25. Carmine dissiliunt, abruptis faucibus, angues; Virg. Ecl. viii. 71. Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis; ubi vid. Heynius. Gesnerus rumpere in his locis explicabat, a nocendo cohibere; quod sane magi facere solent etiam hodie in Ægypto, ut memini me legere in Nordii Itinerario. Atque ita Silius, iii. 301: Ad quorum cantus serpens oblita veneni, Ad quorum tactum mites jacuere cerasta. Qui id faciunt, eos Græci ảoπido¤ýpas et ὀφιοδιώκτας appellabant.

204. Viva, illo ipso loco nata, nec unquam loco mota manibus hominum. Sic et sua terra, in qua robora, quercus, nata. Manes excitabant, ut responsa darent. Horatius, I. Sat. viii. et Epod. xvii.

207. Te quoque, Luna, etc.] Vide ad iv. 332. Traho. Etiam deducere et deripere usitatum. Temesa, urbs Bruttiorum, jam Homeri temporibus æris fodinis clara. Homerus, Od. A. 3 D

cantus

Æra tuos minuant: currus quoque carmine nostro
Pallet avi; pallet nostris Aurora venenis.

Vos mihi taurorum flammas hebetâstis; et unco
Haud patiens oneris collum pressistis aratro. 211
Vos serpentigenis in se fera bella dedistis;
Custodemque rudem somni sopistis; et aurum,
Vindice decepto, Graias misistis in urbes.
Nunc opus est succis, per quos renovata senectus
In florem redeat, primosque recolligat annos. 216
Et dabitis; neque enim micuerunt sidera frustra;
Nec frustra volucrum tractus cervice draconum
Currus adest." Aderat demissus ab æthere currus.
Quo simul ascendit, frenataque colla draconum

184; Strabo, vi. p. 393. Temesæa æra, etiam Fast. v. 441; Statius Silv. i. 47 sed Schirachius stat pro vulgata lectione, temerata, quam sane MSS. omnes agnoscunt, monetque, temerari dici ara, quum pulsentur, ne incantationes audiantur a Luna. Temerare enim esse omnino violare, polluere. Bene, sed num ideo etiam pulsare?

Avus Medeæ erat Sol.

210. Hebetare flammas, frangere vim flammarum, paulo audacius.

212. Serpentigena.] Supra, iii. 531. Thebani anguigenæ; et Fast. iii. 865. eorum urbs draconigena, quæ tria vocabula ab Ovidio signata videntur. Fera bella; quidam nova bella, quod non plane spernendum: novum enim passim, quod in suo genere singulare, inauditum. Rudem somni; expertem somni, pervigilem: de syntaxi vid. Heinsius. Vindice decepto, custode dracone.

217. Micantia sidera res ominosa. Currus serpentibus tractus, et v. 642; viii. 795. Medeæ currum avus mittit apud Euripidem, Med. 1321: et infra, 398. Titaniacis draconibus, id est, a Titane, Sole cujus etes filius, cum

curru acceperat. Serpentium usus in magicis.

220. Quo simul, etc.] Medeæ iter. Permulsit. Dracones enim, quibus dii hominesque vehuntur, placidi describuntur a poetis. Barth. ad Claudian. Rapt. i. 13. Sublataque Burmannus ex uno Gronoviano dedit, ut versu 355. sublata in aera. Cæteri tamen MSS. habent subjectaque, quod Burmannus posthabebat tanquam superfluum, quum despicere jam significet ex alto despectare subjecta loca. Sed hoc est nihili: viii. 573. æquora prospiciens oculis subjecta; et hoc ipso in libro, 779. collis subjectis imminet arvis. Regii nostri habent subjecta. Thessala. Thessalia ferax herbarum venenatarum et abundans magis; Tibullus, II. iv. 56: et in ea terra nunc erat Medea. Etais; creteis Heinsius explicat, cretosis, et addit, Thessaliam cretæ fuisse feracissimam. Mira tamen certi cujusdam loci descriptio. MSS. omnes præter unum, unde Heinsius habet creteis, legunt cretis, quod interpretabantur vel secretis, vel visis, vel discretis. Recepi Burmanni conjecturam, Etais; nam in Codice Rot

Permulsit, manibusque leves agitavit habenas;
Sublimis rapitur: sublataque Thessala Tempe
Despicit, Etæis regionibus applicat angues:
Et quas Ossa tulit, quasque altus Pelion herbas,
Othrysque, Pindusque, et Pindo major Olympus,
Perspicit: et placita partim radice revellit; 226
Partim succidit curvamine falcis ahenæ.

Multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,
Multa quoque Amphrysi: nec eras immunis,
Enipeu ;

Nec non Peneæ, nec non Spercheïdes undæ 230
Contribuere aliquid, juncosaque litora Bobes.
Carpit et Euboica vivax Anthedone gramen,
Nondum mutato vulgatum corpore Glauci.
Et jam nona dies curru, pennisque draconum,

tendorphiano ascripta erat glossa, Isti montes circumdant Thessaliam. Lenzius suadet, Crethei regionibus, id est, Thessaliæ, quia Cretheus pater Æsonis. Ita vero ineptit poeta, despicit Thessaliam et versus Thessaliam flectit currum. Regii nostri Codices habent cretis. Applicat. Hoc verbum nonnisi montibus convenit, quos illa jam petit; sumptum autem a nautis : iii. 598.

226. Radices non spernebantur a magis, ver. 264; Horat. Epod. v. 68. Falcem ahenam iisdem tribuit etiam Virgilius, Æn. lib. iv. 513; eamque a Sophocle habere videbatur Macrob. v. 19. Etiam vasis et armis ahenis utebantur in rebus magicis. Mox versu 247. Enea carchesia.

231. Babes correxit Cod. Regius, quum Phabes legeretur. Babe oppidum et lacus inter Sepiadem et Penei ostia. Homer. Il. B. 711: vid. Is. Vossius ad Melam, II. iii. 82. Anthedon, urbs in litore Boeotia e regione EubϾ. Vivax Regius interpretatur,

quod vitam dat et conservat. Sic i. 419. Ex mytho antiquo nascebantur herbæ, quibus vita conservari immortalitasque dari credebatur. Illud igitur gramen non venenatum quidem erat, at vivax, juventuti restituendæ aptum. Possis et sic accipere, quod non facile marcescit, ut, iv. Fast. 394. quo eodem sensu Gesnerus: Claudian. x. 158. immortales Glauci herbas capit. Lenzio videtur esse idem quam vivum, recens. Nondum vulgatum, in vulgus notum, mutato corpore additum, ut ii. 219; vi. 418. Graminis hujus et Glauci fabulam ipse narrat xiii. 925 sqq.

234. Nona dies; novem dies totidemque noctes in lustrandis, quæ nominata sunt, locis consumpsit. Vidẹtur autem novenarius ut ternarius numerus ad veneficium pertinere. Pennis. Vide ad versum 350. Tacti vim majorem veneni declarat quam pasti, quod e tribus MSS. Heinsio placet. Tacti, nisi odore. Ingeniose hoc finxit, ut vim maximam medicaminum de

Nonaque nox omnes lustrantem viderat agros ; Quum rediit: nec erant tacti, nisi odore, dracones; Et tamen annosæ pellem posuere senectæ. 237

Constitit adveniens citra limenque, foresque; Et tantum cœlo tegitur; refugitque viriles Contactus; statuitque aras e cespite binas, Dexteriore Hecates, at læva parte Juventæ. Quas ubi verbenis, silvaque incinxit agresti; 242 Haud procul egesta scrobibus tellure duabus Sacra facit; cultrosque in guttura velleris atri Conjicit; et patulas perfundit sanguine fossas. Tum super invergens liquidi carchesia Bacchi, Eneaque invergens tepidi carchesia lactis, Verba simul fundit, terrenaque numina poscit; Umbrarumque rogat rapta cum conjuge regem, properent artus anima fraudare seniles. Quos ubi placavit precibusque, et murmure longo,

Ne

clararet. Et posita certis temporibus pelle solent serpentes quasi juvenescere: Art. Amat. iii. 77. Anguibus exuitur tenui cum pelle vetustas.

238. Constitit adveniens, etc.] Sacra Medeæ. Citra, ante, ut x. 84. de tempore. Viriles contactus. Aderat enim Iason cum ministris.

242. Silva agrestis, frondes e silva agresti. Ejusmodi sertis coronari in sacris magicis aræ solebant. Virgilius, Eclog. viii. 64. ubi et de verbena; Æneid. iv. 506. Egestu. MSS. fere omnes ejecta, qualis varietas et x. 136. Sed egerere aut regerere solet de humo

dici.

Scrobibus pro aris utebantur magæ. Fovea in eam rem facta Græce βόθρος, λάκκος: Homerus, Od. A. 25 sqq.; Orph. Arg. 948. Apud Horat. I. Sat. viii. 26. Canidia unguibus effodit scrobem. Ibidem pulla agna offertur, ut hoc loco, vellus atrum; magicis enim legibus atræ vic

247

Æsonis effœtum proferri corpus ad aras

252

Jussit, et in plenos resolutum carmine somnos,
Exanimi similem, stratis porrexit in herbis. [tros;
Hinc procul Æsoniden, procul hinc jubet ire minis-
Et monet arcanis oculos removere profanos. 356
Diffugiunt jussi: sparsis Medea capillis
Bacchantum ritu flagrantes circuit aras;
Multifidasque faces in fossa sanguinis atra
Tinguit; et intinctas geminis accendit in aris ;
Terque senem flamma, ter aqua, ter sulfure lustrat.
Interea validum posito medicamen aheno 262
Fervet, et exultat, spumisque tumentibus albet.
Illic Hæmonia radices valle resectas,
Seminaque, floresque, et succos incoquit acres:
Adjicit extremo lapides Oriente petitos,
Et, quas Oceani refluum mare lavit, arenas:
Addit et exceptas Luna pernocte pruinas,

Nempe magæ feralia sua carmina immurmurabant. xiv. 58: Ter novies carmen magico demurmurat ore. Sic et stridor, de quo Brouckhusius ad Tibul. I. ii. 47; et fremor verborum, Arnob. Adv. gent. i. p. 32. Proferri, quia jam resolutus (vide ad versum 186;) alioquin produci dixisset, quod habent nonnulli MSS. inter quos Regii nostri. Plenos, graves. In herbis, quas locus ille ferebat. Profani, expertes artis magicæ non initiati sacris illis.

259. Atra.] Ad fossam retulit, quod erat ad sanguinem referendum. Et vulgo, atri scribitur. Lustrat, circumit senem circumferens flammam, etc. qui mos solennis in expiationibus. Inde Græcis περιαγνίζειν.

262. Interea validum, etc.] In carmine Νόστοι multa φάρμακα coquit ἐπὶ χρυσέοισι λέβησιν. Posito ahene,

266

268. Pernocte, pro vulgata de nocte ascriptum Zulichemii Codici recepit Heinsius. Regii nostri habent de nocte. Strix, avis noctu volans, et cunis infantium insidians, quorum sanguinem exugunt. Fast. vi. 139. Infames, non solum propter crudelitatem, sed et ideo, quod ejus alæ, ova et viscera adhibebantur in arte magica: Horatius, Epod. v. 20; Propertius, III. iv. 29; Seneca, Med. 735. Itaque striges vulgo habebantur pro veneficis in tales aves mutatis, erantque in execrationibus et imprecationibus: Plinius, xi. 39.