510

Vix dixit; timuitque suæ præsagia mentis.
Ut semel imposita est pictæ Philomela carinæ ;
Admotumque fretum remis, tellusque repulsa:

66

Vicimus," exclamat; "mecum mea vota ferunExultatque animo, vix et sua gaudia differt [tur!" Barbarus; et nusquam lumen detorquet ab illa. Non aliter, quam quum pedibus prædator obuncis Deposuit nido leporem Jovis ales in alto; 517 Nulla fuga est capto; spectat sua præmia raptor. Jamque iter effectum; jamque in sua litora fessis Puppibus exierant; quum rex Pandione natam In stabula alta trahit, silvis obscura vetustis; Atque ibi pallentem, trepidamque, et cuncta ti

mentem,

522

Et jam cum lacrimis, ubi sit germana, rogantem, Includit; fassusque nefas, et virginem, et unam

510. Præsagia mentis.] De talibus præsagiis, cf. xi. 457; Homer. Il. Z. 486; Virgil. Æneid. xii. 72. Admotum fretum remis, insolens locutio videtur Intt. qui eam vel emendant, ut Burmannus, vel per hypallagen explicant : sed sine causa, opinor, utrumque. Navis repellitur a tellure, sed id dum fit, propter æqualem et celerem navis motum terra repelli et recedere videtur: confer xi. 466. Hinc tellus repulsa. Huic simillimum est alterum, quod impugnatur, fretum admovetur remis pro, remi admoventur freto. Schirach. putat, labores remigum hic describi, dum instant et repellunt aquas. Vi

delectum, quia lumen fixum erat in illo. Languet contra declinat, quia furor exprimendus est.

516. Pedibus obuncis; vulgo aduncis (et ita quidem Regii nostri ;) sed vide Burmannum, ad Virgilium, Æneid. xi. 755. Jovis ales. Drakenb. ad Silium, xii. 56. ex Æliani H. A. ix. 10. monet, non omnem aquilam dictam esse Jovis alitem, sed eam duntaxat, quæ nunquam carne vescatur. Verum talia non urgenda sunt in poeta. In alto; multi, ab alto, quod ad sequentia referendum foret.

519. Effectum, perfectum, finitum. Fessæ poetis finguntur naves aut jactatæ, aut longum iter emensæ. Stabula alta etiam Latinus habebat, Æneid. ix. 388. Silvis obscura vetustis, ideo obscura, quia silva, in qua arbores nullæ cæsæ, densa erat. Æn. vi. 179: Itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum.

524. Nefas, nefariam libidinem. Et

Vi superat; frustra clamato sæpe parente,

525

Sæpe sorore sua, magnis super omnia Divis.
Illa tremit; velut agna pavens, quæ saucia cani
Ore excussa lupi, nondum sibi tuta videtur:
Utque columba, suo madefactis sanguine plumis,
Horret adhuc, avidosque timet quibus hæserat

ungues.

530

Mox ubi mens rediit, passos laniata capillos,
Lugenti similis, cæsis plangore lacertis,
Intendens palmas: "Pro diris, barbare, factis,
Pro crudelis," ait! "nec te mandata parentis
Cum lacrimis movere piis, nec cura sororis, 535
Nec mea virginitas, nec conjugialia jura?
Omnia turbâsti: pellex ego facta sororis ;

Tu geminus conjux, non hæc mihi debita pœna. Quin animam hanc, ne quod facinus tibi, perfide, restet,

virginem, et unam Vi superat. Maximam hominis barbariem ostendit poeta, qui sustinuerit virginem, et solam, et sibi creditam, et patrem, sororem, et imprimis Deos implorantem, violare.

527. Velut agna pavens, etc.] Similitudines delectæ. Cani. Vide ad i. 238.

532. Lugenti- lacertis, ineptus versus, quem Heinsius recte judicat adulterinum; sed sqq. Pro diris, etc. sana puto. Invidiose enim barbari vocabulum hic adhibitum esse, sponte apparet. Recte igitur addi potuit diris factis.

537. Turbásti, violâsti, polluisti. Vid. vir doctus in Bibl. Tigur. p. 91. qui putat Nostrum respexisse Virg. Æneid. iv. 362 sqq. Cum gemino conjuge Heinsius comparat duplices thalamos, apud Stat. Theb. xii. 471; sed h. 1. in summa desperatione justo

pu

argutius dictum. Porro Heinsius
tat, alterum hemistichium, non hac-
pana a sciolo additum, et lacunam
esse relinquendam, quales multæ apud
Virgilium occurrant. Nec mihi illa
verba magnopere placent, quippe ni-
mis languida h. 1. ubi pleraque ani-
mum commotissimum spirant. Negat
tamen Burmannus Ovidium lacunas
reliquisse, putatque, sensum elegan-
tem effici, si legatur, non hæc mihi cre-
dita pœna, ut pœna sit calamitas, mi-
seria.

539. Hanc, tam miseram, quam tædet vitæ.-Hanc non habet noster Codex B; et multi interpretes deleverunt. Sed ea vox, gravius sonans more Virgiliano, præstat. Vacuas, etc. Sancta descendissem ad inferos. At illa sic quoque criminis vacua erat; quandoquidem anima peccat,

non corpus.

545

Eripis? atque utinam fecisses ante nefandos 540
Concubitus! vacuas habuissem criminis umbras.
Si tamen hæc Superi cernunt; si numina Divum
Sunt aliquid; si non perierunt omnia mecum ;
Quandocunque mihi pœnas dabis: ipsa, pudore
Projecto, tua facta loquar: si copia detur,
In populos veniam: si silvis clausa tenebor,
Implebo silvas et conscia saxa querelis.
Audiat hæc æther, et si Deus ullus in illo est."
Talibus ira feri postquam commota tyranni, 549
Nec minor hac metus est; causa stimulatus
Quo fuit accinctus, vagina liberat ensem, [utraque,
Arreptamque coma, flexis post terga lacertis,
Vincla pati cogit: jugulum Philomela parabat,
Spemque suæ mortis viso conceperat ense.
Ile indignanti, et nomen patris usque vocanti,
Luctantique loqui, compressam forcipe linguam
Abstulit ense fero: radix micat ultima linguæ ;

542. Si numina, etc.] Si, quoniam, Dii aliquid valent, si potestas eorum est satis valida. i. 545. Si non perierunt, etc. Vox summi doloris, qui ita auget suam miseriam. In populos veniam, ad populum prodibo. Querelis ex Langermanni Excerptis dedit Burm., quum vulgo legatur movebo. Dubitabat enim ille, an ex consuetudine Ovidiana absolute dicatur implere silvas. Sed vir doctus in Bibliotheca Tigur. p. 70. negat duram esse ellipsin; posse enim ex antecedentibus factis facile suppleri. Etiam verba pudore projecto lectionem rejectam postulare. Neque Philomelam velle omnino queri, sed facta dira Terei eloqui vel hominibus, vel saxis saltem et silvis. Dictam autem esse Vulgatam ad illud Virgil.: Flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.

554

555. Ille indignanti,-vocanti, Luctantique. Codices nostri Regii habent indignantem, vocantem, luctantem; et hæc lectio forte fuit vera, quam interpretes tautologia offensi mutaverunt : hæ voces referuntur ad linguam.

557. Radix micut, etc.] Fœda rursus res et ingrata, quam tamen similitudine adeo illustrat poeta. Apud Hyginum, Tereus vitiatam Philomelam mandat ad Lynceum regem. Sed Noster videtur de industria fœdissima quæque et crudelissima hac fabula exprimere voluisse. Terræ immurmurat, in his verbis intolerabilem esse lusum vir doctus judicat in Bibliotheca Tigur. p. 58. Sed et alii sic luserunt, ut ad v. 105. notatum. Utque salire, etc. Quintus Smyrnæus, xi. 74: ἅτε βλοσυροῖο δράκοντος οὐρὴ ἀποτμηθεῖσ ̓ ἀναπάλλεται. Domina

Ipsa jacet, terræque tremens immurmurat atræ :
Utque salire solet mutilatæ cauda colubræ,
Palpitat, et moriens dominæ vestigia quærit. 560
Hoc quoque post facinus, vix ausim credere, fertur
Sæpe sua lacerum repetisse libidine corpus.
Sustinet ad Procnen post talia facta reverti;
Conjuge quæ viso germanam quærit: at ille
Dat gemitus fictos, commentaque funera narrat.
Et lacrimæ fecere fidem: velamina Procne
Deripit ex humeris, auro fulgentia lato ;
Induiturque atras vestes; et inane sepulcrum
Constituit, falsisque piacula manibus infert;
Et luget non sic lugendæ fata sororis.
Signa Deus bis sex acto lustraverat anno.
Quid faciat Philomela? fugam custodia claudit :

vestigia quærit; illud sumptum ex Æn. x. 395: Te decisa suum, Laride, dextera quærit, Semianimesque micant digiti, ferrumque retractant.

561. Hoc quoque post facinus; post extractam linguam. Lacerum corpus, mutilatum lingua.

565. Commenta funera, fictam Philomelæ mortem.

566. Lacrima fecere fidem; effecerunt lacrimæ ut Procne mortem Philomelæ veram esse crederet.

569. Constituit servandum censeo, quod molem monumenti ædificati melius significat. Veteres quum insepulti corporis animam Stygem transire haud posse arbitrarentur, mortuis, quorum corpora reperire non possent, inania sepulcra, kɛvorápia, exstruere solebant. Infra, xii. 3. inanes inferiæ, quæ dantur sepulcro inani. Pro inferiis nunc dixit piacula falsis, falso creditis. Inferre verbum proprium in hac re. Lugendæ quidem, sed non sic, inani sepulcro et inferiis.

566

570

571. Signa Deus, etc.] Apollo, Sol, et est anni rotatio.

572. Claudit exquisitius, quam, impedit, quoniam ipsa clausa tenebatur. Non satis est, quod Burmannus laudat, auferre et adimere fugam, in quibus fuga, fugiendi fucultas. Rectius comparabis vii. 604. animam claudere laqueo, et viii. 548. claudere iter. Rigent exquisitius, quam, sunt. Mœnia, parietes. Os mutum facti caret indice; os mutum scelus indicare non potest. Lingua est animi interpres, ut ait Lucretius, vi. 1147; et factorum index. Grande dolori Ingenium. Martialis, de Spectac. 14: O quantum est subitis casibus ingenium. Ingenium tribuitur et iræ, munificentiæ, pœnis, etc. Vide Drakenb. ad Silium, xvi. 46: hoc loco intelligatur solertia in inveniendis rebus, quam excitat dolor. Venit, excitatur: supra, versu 29. usus venit ab annis, comparatur.

Structa rigent solido stabulorum monia saxo:
Os mutum facti caret indice: grande dolori
Ingenium est; miserisque venit solertia rebus. 575
Stamina barbarica suspendit callida tela;
Purpureasque notas filis intexuit albis,
Indicium sceleris; perfectaque tradidit uni,
Utque ferat dominæ gestu rogat. Ille rogata
Pertulit ad Procnen; nec scit, quid tradat in illis.
Evolvit vestes sævi matrona tyranni,
Germanæque suæ carmen miserabile legit:

581

Et, mirum potuisse, silet: dolor ora repressit; Verbaque quærenti satis indignantia linguæ 584 Defuerunt; nec flere vacat; sed fasque nefasque Confusura ruit; pœnæque in imagine tota est. Tempus erat, quo sacra solent Trieterica Bacchi

576. Stamina barbarica suspendit.] Ex antiqua texendi ratione stamina ad perpendiculum suspendebantur ; unde apud Nostrum alibi pendula tela, stantes tela, etc. Nota, literæ : III. Trist. iii. 72. grandes notæ in tumuli marmore; Heroidd. i. 62. charta notata; infra, ix. 523. notare tabellas. Indicium sceleris, patrati a Tereo. Uni, ex ancillis.

579. Ille rogata.] Codices. Regii dant Illa rogata, quod potius convenire videtur, quia probabilius est fuisse ancillam, non servum, quæ rogata fuerit ut vestem deferret ad dominam.

581. Evolvit, explicat, matrona sævi tyranni, Procne, uxor sævi Terei. Vestes; velum a Philomela missum.

582. Germana.] Codices nostri, Fortunæ, id est, domus suæ, sororis suæ, simul ac sui ipsius carmen legit: recentiores hanc lectionem mutâsse videntur. Carmen, eleganter notæ intextæ, quæ loquebantur fata sororis.

Carmen enim de omni formula verborum, etiam de paucis vocibus literisve sententiam aliquam exprimentibus. Apollodorus, ἡ δὲ ὑφήνασα ἐν πέπλῳ γράμματα. Dolor utique vim habet ora reprimendi; ergo inepte additur, mirum potuisse. Ruere, de impetu et furore animi. Pœnæ imago, pœna, quam animo sibi effingit. Imago sæpe cogitatio rei. Vide ad xi. 427. et ad Plinium, vii. Ep. v. 1.

587. De sacris Trietericis et cultu Bacchantium diximus ad iii. 517. Si-. thones, gens Thraciæ. Thracia autem sedes præcipua Orgiorum. Nox conscia sacris: Nocte, etc. Burmannus malit mox conscia sacris Nocte; quæ conjectura codicibus non firmatur. Nox conscia sacris, nil, nisi, noctu sacra celebrantur. Sic loca conscia facti, in quibus aliquid gestum. De ære acuto, vide ad iii. 532. De Ritibus illis, iv. 6 sqq. Furialia, quibus utuntur Bacchantes furentes. Similiter tibia furiosa, Fast. iv. 341.