486

Limine constiterat: postes tremuisse feruntur
Æolii; pallorque fores infecit acernas;
Solque locum fugit: monstris exterrita conjux,
Territus est Athamas; tectoque exire parabant.
Obstitit infelix, aditumque obsedit Erinnys;

Nexaque vipereis distendens brachia nodis, 490
Cæsariem excussit: motæ sonuere colubræ; [sæ
Parsque jacent humeris; pars circum tempora lap-
Sibila dant, saniemque vomunt, linguasque corus-
Inde duos mediis abrumpit crinibus angues; [cant.
Pestiferaque manu raptos immisit: at illi

485. Postes tremuisse.] Tremor signum advenientium Deorum; ix. 782: et templi tremuere fores. Postes Æolii, regiæ quam habebat Athamas, filius Æoli. Acerna ligna non adeo vilia erant, ut Burmannus sibi persuaserat, qui præfert hoc loco eburnas. Acernæ mensæ, quibus Plin. xvi. 15. primam post citreas gloriam tribuit, in supellectile regum et beatissimorum hominum commemorantur a Nostro, xii. 254. et ab Horat. II. Serm. viii. 10. Itaque priscis illis et a luxu remotis temporibus solia aded regum fiebant ex hoc ligno. Fast. iii. 359. acernum Numæ solium. Excellentissimum aceris genus est flavum et crispo macularum discursu.

487. Sidera fugere, id est, se nubibus tegere, finguntur, quando res abominabilis gerit r, ne aspectu ejus offendantur. x. 448. Monstra, Furia, Luctus, etc. Exterrita, consternata et mente dejecta. Verbum proprium de iis, qui monstris et furiis terrentur; vid. Heynius ad Virgil. Æneid. iv. 450. et Georg. iii. 434. Burmannus, ad Phædr. iii. fab. 3. monet, summa cum judicii elegantia Poetam majorem dedisse feminæ terrorem, quam viro, qui constantiores esse soleant: verb. enim terreri minus significare argutatur.

495

Sæpe Ovid. repetit simplex ubi compositum præcessit: i. 158; ix. 503. Codices notri Regii habent est territa ; quam lectionem, etiamsi adversa opinio sit Burmanni et Gierig, potiorem judico et melius ingenio Ovidiano consentaneam: nempe hujuscemodi repetitio, monstris est territa conjux, Territus est Athamas, non rara certe apud Nostrum. Nexaque vipereis, etc. Brachia circumligata viperis e capite dependentibus, ita, ut illæ nexus et nodos facerent. Excussit, movit; itaque substituitur motæ. Illa autem excussio signum iræ. i. 179. Jam sequitur horrenda imago.

493. Saniem.] Sanies de omni humore vel corrupto, vel foedo, nominatim de veneno. Virg. Æn. ii. 221.

494. Inde duos mediis, etc.] Hæc sumpta e Virgilio, Æneid. vii. 346— 356. ubi res copiosius tractata, et nonnulla iisdem verbis expressa. Nonnulli habent duas-raptas-at illæ. Sæpe anguis et serpens genere feminino capitur. Vid. Heinsius, ad hunc locum, et Burmannus ad i. 438. Graves animas, pestiferum halitum. Virgil. d. 1. 351 vipeream inspirans animam. Vulnera ferre, infligere. Membris, corpori. Diros, sævos. Proprie Furiæ dicuntur Dira, 'Apaí.

Inoosque sinus, Athamanteosque pererrant ;
Inspirantque graves animas: nec vulnera membris
Ulla ferunt; mens est, quæ diros sentiat ictus.
Attulerat secum liquidi quoque monstra veneni,
Oris Cerberei spumas, et virus Echidnæ; 500
Erroresque vagos, cæcæque oblivia mentis, [rem;
Et scelus, et lacrymas, rabiemque, et cædis amo-
Omnia trita simul; quæ sanguine mixta recenti
Coxerat ære cavo, viridi versata cicuta:
Dumque pavent illi, vertit furiale venenum
Pectus in amborum; præcordiaque intima movit.
Tum face jactata per eundem sæpius orbem,
Consequitur motos velociter ignibus ignes.
Sic victrix, jussique potens, ad inania magni

499. Monstra veneni, horrendum venenum. Echidna, Chrysaoris filia, peperit Cerberum. Errores vagi, deliria; venena, quæ efficiunt errores, scelus, rabiem, etc. Hanc mixturam debemus ingenio Ovidii. Similis tamen phantasia apud alios, ut Virgil Æneid. viii. 431. ubi Cyclopes Jovis fulminibus admiscent sonitum, metum, iras. Caca, perturbata; nam ratio et memoria in furiosis sopiuntur.

504. Cicuta, calamus istius plantæ tripedalis. Eo utitur loco instrumenti ad miscenda venena. Similem præparationem, vid. vii. 262 sqq. ubi Medea arenti ramo oliva sic utitur. Etiam sqq. e Virg. 374. expressa, penitusque in viscera lapsum Serpentis furiule malum, totamque pererrat. Vocabul. furiale frequentat Ovidius.

508. Consequitur, etc.] Versus difficilis, qui valde torsit ingenia Intt. Accursius emendabat motis velociter ignibus ignes, id est, rotata face et commotis ejus ignibus ignes consequifur. x. 7: nullosque invenit motibus ignes. Lenzius putat, voc. ignis du

505

plici sensu positum esse, ita ut moti ignes sint interni ignes veneno effecti, quos Furia ignibus, jactatione fatis, magis excitaverit. Me vero non pœnitet amplecti interpretationem viri docti in Bibliotheca Figur. ex qua orbis ille continuus, quem ignes celeriter moti in aere faciebant, oculis subjicitur. Propter celeritatem motus scintillæ se videbantur attingere et continuum orbem facere, quemadmodum pruna in tenebris celeriter circumacta circulum ignitum oculis objicit. Similiter apud Claudianum, R. P. ii. 25. hasta quam Minerva in gyrum movet, instar silvæ habet, quia hasta celeri motu quasi multiplicatur. Ingeniose quidem illum orbem notavit, sed alieno loco.

509. Jussi potens, postquam effecerat, quod ipsi jussum erat. Sic voti potens, de quo ad ver. 325. Inania, in quibus non nisi inanes umbræ versantur. Virgil. Æn. vi. 269: Perque domos Ditis vacuas, et inania regna. Recingitur; domi mulieres sedebant discinctæ.

Regna redit Ditis, sumptumque recingitur anguem. Protinus Eolides media furibundus in aula 511 Clamat: "Io! comites, his retia tendite silvis: Hic modo cum gemina visa est mihi prole leæna." Utque feræ, sequitur vestigia conjugis amens, Deque sinu matris ridentem, et parva Learchum Brachia tendentem, rapit, et bis terque per auras More rotat fundæ; rigidoque infantia saxo Discutit ossa ferox: tum denique concita mater, Seu dolor hoc fecit, seu sparsi causa veneni, Exululat; passisque fugit male sana capillis; Teque ferens parvum nudis, Melicerta, lacertis, Evoe, Bacche! sonat. Bacchi sub nomine Juno Risit: et, "Hos usus præstat tibi,” dixit "alum

nus."

517

523

Imminet æquoribus scopulus: pars ima cavatur

511. Protinus Eolides, etc.] Jam ad fab. ipsam redit. Hygin. fab. iv. ex Euripide narrat, in venatione filium ab Athamante esse interfectum. Apud Apollodorum, filium pro cervo habet. A Nostro Fast. d. 1. imago falsa tantum commemoratur. Leurchi cædes apte et ad commiserationis et ad horroris sensum narrata.

518. Concita, in furorem adacta. 519. Sparsi causa veneni.] Locum esse sanum credo cum Burmanno ; sed paulo subtilius ille sensum repetit e scitis philosophorum, qui causam et materiam distinxerint, ut causa esset operatio divina, venenum materia. Imo causa veneni videtur esse venenum ipsum, quatenus causa erat istius furoris. Similiter, ii. 836. causa amoris. Lenz. causam explicat auctorem, ut Furia intelligatur. Idem dubitat, an hic versus profectus sit ab Ovidio, quia causa furoris dubia esse non potuerit. Apparet tamen, quid auctor sequutus

sit his verbis. Nempe indicare voluit,
atrociam istius facinoris tantam fuisse,
ut vel solus matris dolor sine veneno
accepto furorem efficere potuerit. Ex-
ululat, etc.
Bacchari incipit quem-
admodum et alibi furiosæ Bacchis
assimilantur. Hinc commode sarcas-
mus a Junone adhibetur. Sonat, cla-
mat. Sub nomine, audito nomine. iii.
245. sic ad nomen. Usus possis mer-
cedem pro tuis in eum meritis inter-
pretari. Malim tamen hos lusus legere.
Lusus Bacchantium dixit Curtius. IX.
x. 25.

524. Imminet æquoribus, etc.] Hanc fabulæ partem, quæ ad Ino et Melicertam pertinet, Noster, Fast. vi. 493 -550. non modo copiosius retulit, sed etiam, ut Matutam et Portunum Romanorum inde efficeret, longe aliter. Ino cum filio natat in Italiam, ibi incidit in Bacchas, a quarum furore Herculis interventu liberatur, et e vaticinio Carmentæ naturam induit divi

Fluctibus, et tectas defendit ab imbribus undas:
Summa riget, frontemque in apertum porrigit æ-
Occupat hunc, vires insania fecerat, Ino; [quor.
Seque super pontum, nullo tardata timore,
Mittit, onusque suum: percussa recanduit unda.
At Venus immeritæ neptis miserata labores, 530
Sic patruo blandita suo est: "O numen aquarum,
Proxima cui cœlo cessit, Neptune, potestas ;
Magna quidem posco; sed tu miserere meorum,
Jactari quos cernis in Ionio immenso;
534
Et Dis adde tuis: aliqua et mihi gratia ponto est;
Si tamen in dio quondam concreta profundo
Spuma fui, Graiumque manet mihi nomen ab illa."
Annuit oranti Neptunus; et abstulit illis

nam. Scopulus, Moluris nomine, unus ex Scironiis, qui certe consecratus fuit Leucotheæ et Palæmoni: vid. Pausan. Attic. p. 108. Apud Lucianum, D. M. 9. Ino ab Athamante ex summo Cithærone, ubi protenditur ad mare, fugatur in pelagus. Tectas defendit, e copia poetica, defendit. Imbres, tempestates. Virg. Æn. i. 163. scopuli, quorum sub vertice late Equora tuta silent. E tali autem scopulo facilis saltus in mare. Onus suum. Secundum Apollod. hunc filium suum mortuum gestabat, conjectum nempe in ferventem lebetis aquam. Etiam apud Eurip. Med. 1286. cadit in mare propter impiam liberorum cædem, ubi vid. Schol. De spuma alibi usurpatur albescere. Plin. V. Ep. vi. 24: ex edito desiliens aqua albescit. Sed et verba incandescere, et recandescere eodem sensu poni, docet Schwarz. ad Plin. Pan. xxx. 3.

530. At Venus immerita, etc.] Quoniam Ino Veneris ex Harmonia neptis, propterea hæc e fictione Ovidii inter

cedit. Apud Lucianum, dicto loco, Neptunus sponte, in Bacchi gratiam, iis divinitatem tribuit. Immeritæ, insontis, quæ talem sortem non meruerat. Labores, miseram sortem, angorem animi, ex insania ortum. Jactari ventis et undis nautæ alias dicuntur. Imium absolute dicitur, etiam ubi immensum aut magnum additur. Verum Moluris, pars montis Gerania in finibus Megaridis, imminet non Ionio, sed sinui Saronico. Itaque aut Ionium alio sensu posuit (Schol. Euripid. ad Phoen. ii. 6.) aut alios auctores sequutus est.

536. Si tamen in dio, etc.] Circa Saturni genitalia in mare projecta orta est spuma (appòs) alba, unde Venus ('Αφροδίτη, Αφρογενής) prodiit. He siod. Theog. 188-200. Sic hic mythus grave momentum in his precibus ministrat. Concreta. Hesiod. Opέφθη, pro ἐπήχθη. Profundum dium, ang dia; dius, divinus, post Lucret. dixerunt multi. Et dium vocatur mare propter vastitatem.

Quod mortale fuit, majestatemque verendam
Imposuit; nomenque simul faciemque novavit; 540
Leucotheeque Deum cum matre Palæmona dixit.
Sidoniæ comites, quantum valuere, sequutæ
Signa pedum, primo videre novissima saxo:
Nec dubium de morte ratæ, Cadmeïda palmis
Deplanxere domum, scissæ cum veste capillos: 545
Utque parum justæ, nimiumque in pellice sævæ,
Invidiam fecere Deæ: convicia Juno

Non tulit; et, "Faciam vos ipsas maxima," dixit, "Sævitiæ monumenta meæ. Res dicta sequuta

est:

Nam quæ præcipue fuerat pia, "Prosequar," inquit,
"In freta reginam;" saltumque datura, moveri 551
Haud usquam potuit; scopuloque affixa cohæsit.
Altera, dum solito tentat plangore ferire
Pectora, tentatos sentit riguisse lacertos.
Illa, manus ut forte tetenderat in maris undas, 555

539. Majestas verenda, ipsa divinitas, et imposuit exquisitius, quam dedit. ix. 268: Ubi mortales Tirynthius Exuit artus· - Capit―augusta fieri gravitate verendus. Nomen iis, secundum Apollodorum, a nautis impositum, quibus cum tempestate luctantibus opem ferunt. Meminit hujus Deæ jam Homer. Od. E. 333. sqq.: Κάδμου θυγάτηρ, καλλίσφυρος Ινώ, Λευκοθέη, ἣ πρὶν μὲν ἔην βροτός, etc. Leucotheen Latini Matrem Matutam, Palæmona Portunum dixerunt: vid. Munker. ad Hygin. fab. ii. Cæterum hanc Inûs transformationem cecinit etiam Ramlerus carmine elegantissimo.

542. Sidoniæ comites, etc.] Hanc appendiculam cæteri non habent, et adjecta videtur ab ipso Ovidio. Quum et comites mutandæ essent, facilis VOL. III.

erat inventio. In litoribus enim et saxa esse et aves commorari solent. Sidonia, mox Ismenides. Deplanxere, scilicet, se propter domum. Ita apud Græcos, τίλλεσθαι, κόπτεσθαι, τύπο Tεolaι Tivà, se, sua pectora, tundere propter aliquem. Tibul. I. vii. 28. plangere Memphitem bovem, ubi vide Heynium, in Obs. Invidiam fecere, conviciis et objurgationibus de fama ejus detraxerunt, odium ei conciliârunt.

550. Nam quæ præcipue, etc.] Quoniam in saxis partes memorabiles nullæ, ut has quoque transformationes cum varietate aliqua et copia referre posset, gestus diversos notavit, in quibus comites deprehensæ sint; in quo et ipso ingenium antiquioris sequutus est. Vide ad v.

182.

Kk