Ipse modo immensum spiris facientibus orbem
Cingitur interdum longa trabe rectior exit.
Impete nunc vasto, ceu concitus imbribus amnis,
Fertur, et obstantes proturbat pectore silvas. 80
Cedit Agenorides paulum; spolioque leonis
Sustinet incursus; instantiaque ora retardat
Cuspide prætenta: furit ille, et inania duro
Vulnera dat ferro; frangitque in acumine dentes.
Jamque venenifero sanguis manare palato
85
Cœperat; et virides aspergine tinxerat herbas;
Sed leve vulnus erat, quia se retrahebat ab ictu,
Læsaque colla dabat retro, plagamque sedere
Cedendo arcebat, nec longius ire sinebat:
Donec Agenorides conjectum in gutture ferrum
Usque sequens pressit, dum retro quercus eunti
Obstitit; et fixa est pariter cum robore cervix.
Pondere serpentis curvata est arbor, et imæ

monet, herbas sanie potius, halitu vero auras infici.

78. Trabe, arbore. Exit, eminet, confer Senecæ, Edip. versum 726. Nostri C. R. dant astat; præstans lectio quæ pingit vividius serpentem semianimum minaciter assurgentem. Modo cingitur spiris; id est, in terram pronus, modo erectus surgit, astat. Impete antique pro, impetu. Sic et viii. 359. Concitus, rapidior factus. Solenne poetis, præeunte Homero, Il. A. 452 sqq. et E. 87 sqq. et alibi, militum, hinc et sævarum bestiarum, impetum cum amne concito aut exundante comparare. Confer Virgil. Æneid. ii. 496; x. 603. Obstantes, etc. Similiter apud Liv. xxi. 22. serpens in quiete Hannibali oblatus cum ingenti arborum et virgultorum strage ferebatur. Proturbare, prosternere. Cf. viii. 340.

81. Spolio, pelle derepta; nam spo

89

liare omnino detrahere. Spolium illud scuti vim habebat. Sic quoque Cadmum magnum facere voluit; vereor tamen, ne prodigialiter. Instare verbum militare. Cadmus cedit, serpens instat cedenti. Prætendere, verbum in hac re proprium: vid. ad xi. 510. Inania vulnera, morsus nullum dentis vestigium in ferro relinquentes. Virgil. Æn. xii. 255. morsus inanis; et apud Nostrum vii. 786. vacuus morsus. De morsu vulnus faciente, vulnus etiam vii. 782. legitur.

87. Quia se retrahebat, etc.] Incipit rursus ταυτολογεῖν : etenim idem quater dicit, se retrahebat, colla dabat retro, etc. Proprie tela dicuntur sedere, quum incidunt et hærent in scuto Flor. IV. ii. 40. Hinc etiam plaga sedet, altius descendit et penetrat. Conjici dicitur culter, quum adigitur xv. 735. h. 1. lancea: vide Gronovii Obs. i. p. 87.

95

Parte flagellari gemuit sua robora caudæ.
Dum spatium victor victi considerat hostis;
Vox subito audita est; neque erat cognoscere
[peremptum

promptum,

Unde; sed audita est: "Quid, Agenore nate, Serpentem spectas? et tu spectabere serpens." Ille diu pavidus, pariter cum mente colorem. 99 Perdiderat; gelidoque comæ terrore rigebant.

Ecce viri fautrix, superas delapsa per auras, Pallas adest; motæque jubet supponere terræ Vipereos dentes, populi incrementa futuri. Paret; et, ut presso sulcum patefecit aratro,

94. Gemuit flagellari, gemuit, quod flagellabatur. Gemere de sono cujuscunque rei oneratæ, pressæ, pulsæ, iv. 449; xiv. 739; ex Pont. III. iii. 10; et quæ non sonant, tacere dicuntur. Sua robora plenius quam, se.

96. Vox subito audita est.] Apparebant interdum Dii sic, ut in hominum conspectum non prodirent, sed vox tantum eorum audiretur, quæ nonnunquam agnoscebatur ab audiente, ut vox Minervæ ab Ulysse in Sophoclis Ajace versu 14. Nunc missa videtur a Marte, qui Cadmum interfecisset, nisi intercessisset Jupiter: vid. Apollod. III. iv. 2; ibique Heynius. Et transformatio Cadmi in serpentem, quæ IV. 562 sqq. narratur, Martis iræ tribuitur ab Hygin. fab. 6. In spectas et spectabere inest lusus non contemnendus.

101. Ecce viri fautrix.] Unus, fautor; monet Burmannus etiam auctorem, sponsorem et similia de feminis dici.

Pallas partem dentium seri jubet; alteram partem ad Eeten pertulit. Apollod. I. ix. 23. Noster, vii. 121 sqq. quem locum cum hoc conferas. Secundum Pherecydem in Schol. Apollon. iii. 1178. Cadmus hos dentes sevit, a Marte jussus; sed reliqui hoc VOL. III.

consilium Minervæ tribuunt.

Ecce adest. Sic et ii. 496. Virorum illustrium curam olim Deus aliquis Deave gerebat, eique apparebat, si auxilio indigeret. Exempla sunt in Homero et Virg. obvia. Heroibus hoc datum erat, ut Deos divina specie ipsis oblatos sine noxa intuerentur. Pallas Cadmo etiam imperium Bootiæ comparâsse traditur ab Apollodoro. Supponere terræ sæpe pro sepelire, ut xv. 370; ib. 153; Amor. III. ix. 48. Ergo bene de seminibus sparsis. Tunc vero perspicuitatis causa recte additur motæ, aratro proscissæ, quemadmodum movere terram et fodere significat. Virgil. Georg. II. 264; Plin. II. Ep. xvii. 25. Atque т motæ mox respondet presso sulcum, etc. Apud Eurip. 673. dentes spargit eiç ẞalvonóρоVÝ yúaç. vii. 122: aratos spargit in agros; apud Pherecyd. εἰς τὴν ἄρουραν, in terram motam. Non igitur assentior Valken. ad Eurip. 673. qui matrique præferebat, quia hoc ei doctius videbatur, quam ut a librario possit expectari. Incrementa, additamenta, quibus augeretur novus populus.

104. Spargit.] Inde Græcis illi dicti putantur Sparti. Mortalia semina, semina, unde mortales nascerentur.

Y

106

Spargit humi jussos, mortalia semina, dentes.
Inde, fide majus! glebæ cœpere moveri;
Primaque de sulcis acies apparuit hastæ:
Tegmina mox capitum picto nutantia cono;
Mox humeri pectusque, onerataque brachia telis
Existunt; crescitque seges clypeata virorum.
Sic, ubi tolluntur festis aulæa theatris,
Surgere signa solent; primumque ostendere vul-
Cætera paulatim; placidoque educta tenore [tum,
Tota patent; imoque pedes in margine ponunt.
Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:
Ne cape," de populo, quem terra creaverat, unus

Verba autem et, ut-dentes si abessent, non desiderarentur.

106. Inde fide majus.] Eurip. 674: Ενθεν ἐξανῆκε γῆ Πάνοπλον ὄψιν ὑπὲρ ἄκρων Ορων χθονός. Sed Noster eos sensim nobis e terra prodeuntes ostendit, addita similitudine minime vulgari. Moveri, sursum ferri, mox dilabi. Claud. xxi. 318: galea matrem nascente feriunt, eruunt terram sibi

obstantem.

108. Tegmina capitum, galeæ, habebant conum, tuberculum excavatum, cui indebantur cristæ, quæ fere constabant versicoloribus pennis, unde pictus conus. Eæ pennæ inter eundum nutabant, movebantur. Est autem nutare verbum in hac re proprium : vid. Heinsius ad Sil. iv. 460. Sed dum galeæ sensim e terra prodibant, crista nutare non poterant.

110. Existunt, ii. 264. Seges virorum. Euripid. ver. 946: terra edit χρυσοπήληκα στάχυν Σπαρτῶν, aureis galeis armatam segetem Spartorum, unde Ovidius clypeatam fecit, quod Addisonus sine causa damnabat. Virgil. Georg. ii. 142: Galeis densisque virúm seges horruit hastis. A Claudiano messis vocatur, quum Armiger et viridi floreret milite sulcus.

111

111. Aulaa.] Vela picta, quorum usus etiam in theatris erat. Hæc, quum ludus initium capiebat, non in altum trahebantur, ut apud nos, sed ex alto demittebantur, ita, ut, quamdiu scena aperta esset, humi jacerent; vide Gesner. ad Horat. A. P. ver. 154. et Scheffer. ad Phædri V. fab. vii. 23. Festa theatra, in quibus ludi celebrantur diebus festis. Vide supra Metamorph. lib. ii. 713. festas arces; I. Art. 133. solennia theatra, in quibus ludi solennes habent.

112. Signa omnes intelligunt imagines in aulæo pictas; nec improbo, quanquam hoc nomen rarissime ita legitur. Putem tamen et de statuis post aulæum positis cogitari posse, quas in theatris intentorum velorum coloribus infici Lucret. iv. 77. ait, quibusque melius etiam viri armati comparantur. Eæ, dum aulæa tolluntur, removentur, surgunt exquisitiore illo verbi usu, de quo ad i. 345; atque ex illusione optica, jucunde dicuntur educi et pedes in margine ponere. Tenor, quum sine intervallo res sibi succedunt, continuitas, ovvápɛia.

115. Territus hoste novo.] Pherecydes narraverat, lapidibus eos esse petitos a Cadmo, et, quum vero puta

Exclamat; "nec te civilibus insere bellis."
Atque ita terrigenis rigido de fratribus unum
Cominus ense ferit; jaculo cadit eminus ipse.
Hic quoque, qui leto dederat, non longius illo 120
Vivit; et expirat, modo quas acceperat, auras;
Exemploque pari furit omnis turba; suoque
Marte cadunt subiti per mutua vulnera fratres.
Jamque brevis spatium vitæ sortita juventus 124
Sanguineam trepido plangebant pectore matrem,
Quinque superstitibus; quorum fuit unus Echion.
Is sua jecit humi, monitu Tritonidis, arma;
Fraternæque fidem pacis petiitque, deditque.

rent peti se ab aliis e suo numero, manus conseruisse. Schol. Apollon. iii. 1185. Hoc alii variârunt. Novus, singulari et miro modo creatus; ut i. 310. Populus, cœtus. Auræ, anima, vita promiscue ponuntur; ut aura vesci, vivere, vitales auras accipere, nasci significat, sic expirare auras, mori. Furere, acriter pugnare. Subiti, subito nati. Inde Claud. d. 1. exercitum repente coactum non male cum subita Spartorum origine comparat.

125. Trepido, trepidante. Membra morientium, aut decisa a corpore, palpitare et trepidare dicuntur. iv. 129. Virg. Æn. i. 212. trementia membra, ubi Heyn. negat, suavem hoc epitheto imaginem sensui objici.

126. Quinque, quibus nonnulli sextum addunt, Creonta. Illorum nomina a Lysimacho et Hellanico servata multi repetierunt. Pausan. quoniam nihil melius habeat, assentiri se ait fabulæ de eorum origine. Sine dubio Sparti dicebantur antiqui illius regionis incolæ. Inter hos, Cadmo adveniente, bellum civile ortum, in quo plurimi perierunt; quinque autem e primoribus superstites fuerunt, quorum nomina tradita sunt, quia serius toti

dem familiæ Thebanæ illustres. Echiona Cadmus, ὡς προέχοντα κατ ̓ ἀνSpayabíav, generum assumpsit. Pausan. d. 1. Jam quum Thebani Spartorum nomen ex etymologia interpretarentur, forte et constaret, ingentem draconem esse a Cadmo interfectum; inde composita est hæc fabula.

127. Monitu Tritonidis.] Id est, sapientius, consultius duxit abjicere arma. Similiter Homer. Il. A. 194 sqq. Minervæ monitu Achilles gladium strictum recondit in vaginam. Unde Pallas Tritonis aut Tritonia dicta sit, disputatur. Heynio ad Virgil. Æneid. ii. 170. maxime probabile videtur, a Tpir, quod Æolibus caput est, eam dictam esse Τριτογένειαν, e capite Jovis natam.

128. Fidem pacis, etc.] Postulavit, ut reliqui fide data promitterent se quieturos, idemque et ipse promisit. Operis comites. Pherecydes: hos quinque Κάδμος ποιεῖται πολίτας κατοικίσας αὐτοὺς ἐν Θήβαις. Inde Thebani dicti dracontigena. Cf. infra 543 sqq. Jussam Phœbeis, etc. In Oraculo jubetur ὄχθῳ ἐν ἀκροτάτῳ κτίζειν πόλιν εὐρυάγυιαν. Ille vero Cadmeam tantum acropolin condidit, cui

Hos operis comites habuit Sidonius hospes ; Quum posuit jussam Phœbeis sortibus urbem. 130

II. Jam stabant Theba: poteras jam, Cadme, Exilio felix; soceri tibi Marsque Venusque [videri Contigerant: huc adde genus de conjuge tanta, Tot natos, natasque, et, pignora cara, nepotes,