390

Currere miratus, pennas in corpore vidit;
Seque novam subito Latiis accedere silvis
Indignatus avem, duro fera robora rostro
Figit, et iratus longis dat vulnera ramis.
Purpureum chlamydis pennæ traxere colorem:
Fibula quod fuerat, vestemque momorderat aurum,
Pluma fit; et fulvo cervix præcingitur auro; 395
Nec quidquam antiqui Pico, nisi nomina, restat.
Interea comites clamato sæpe per agros

Nequicquam Pico, nullaque in parte reperto,
Inveniunt Circen; nam jam tenuaverat auras,
Passaque erat nebulas ventis ac Sole resolvi; 400
Criminibusque premunt veris; regemque repos-

cunt;

Vimque ferunt; sævisque parant incessere telis.
Illa nocens spargit virus, succosque veneni:
Et Noctem, Noctisque Deos Ereboque Chaoque

hine poetæ licet dicere silvis. Mox recte Burmanno displicebant fera robora; nam quamvis silvæ et montes interdum feri dicantur, non tamen apparet, cur hoc loco poeta robora eodem epitheto insigniverit. Qui nil molitur inepte, is etiam in talibus diligens est. Sed nec Heinsii emendatio placet, duro fera robore rostra Fregit. Durities rostri pici nota est: acumine ejus cuneato foramina facit in arboribus, ut vel insecta sub cortice latentia protrahat, vel nidum struat. Hanc quoque ejus naturam e fabula poeta repetit. Plura sunt picorum genera; sed nullúm eos colores refert, quos hic commemorat. Pennæ plurimæ nigræ sunt; nisi quod in capite cerviceve pileo coccineo aut macula rubra distinctæ sunt. Picus major in Italia frequens etiam sub cauda aliquid ruboris habet. Itaque Nostrum

lusisse putes, quum etiam nigra interdum purpurea dicantur, ut mare purpureum, ἅλς πορφυρόεσσα. Jam ordo verborum, Aurum, quod fibula fuerat, et vestem momorderat. De mordere vide ad viii. 318; de præcingere ad i. 699.

397. Interea comites, etc.] Mutatio comitum et conjugis. Tenuaverat, remotis densis nubibus: vide ver. 369. Resolvi, dissipari. Elegantius Burmanno videbatur recludi, quod habent novem MSS. Equidem putem recludi rectius dici cœlum nubibus obductum. Criminibus premunt, urgent criminando. Premere sic absolute apud Cic. Div. ii. 20.

404. Lectionem Ereboque Chanque tuetur etiam Priscianus, vi. p. 720. qui exponit, ab Erebo et a Chao. E Chao Erebus et Nox nati; Hesiod. Theog. 123. Erebi et Noctis nati no

Convocat, et longis Hecaten ululatibus orat. 405 Exiluere loco, dictu mirabile, silvæ;

Ingemuitque solum, vicinaque palluit arbos; Sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis; Et lapides visi mugitus edere raucos;

Et latrare canes; et humus serpentibus atris 410
Squalere; et tenues animæ volitare videntur.
Attonitum monstris vulgus pavet: illa paventum
Ora venenata tetigit mirantia virga:

Cujus ab attactu variarum monstra ferarum.
In juvenes veniunt: nulli sua mansit imago. 415
Presserat occiduus Tartessia litora Phœbus,
Et frustra conjux oculis animoque Canentis
Expectatus erat: famuli populusque per omnes
Discurrunt silvas, atque obvia lumina portant.
Nec satis est Nymphæ flere; et lacerare capillos;
Et dare plangorem; facit hæc tamen omnia: sese
Proripit, ac Latios errat vesana per agros.

minantur a Cic. Nat. Deor. iii. 17. Dolor, Metus, Invidentia, Mors, Tenebræ, Miseria, Querela, Fraus, etc. Longi ululatus etiam iii. 706. Ad Hecuten et quæ sequuntur confer vii. 194-206. et quæ ibi notavimus.

407. Vicina arbos, pro, vicinæ arbores. Non igitur erat, cur Glareanus amplius quærendum existimaret, quæ illa vicina fuerit arbor. Pabula, gramina, ut sup. ver. 43. Squalere, tecta, plena erat serpentibus; nihil aliud; vide ad i. 374. Tenues animæ, sæpe apud poetas umbræ et imagines inferorum. Et bene volitare de earum levitate. Permulti (et codex Regius A.) volitarė silentum, quod arridet Heinsio; sed Burmannus improbat, quia versus sequens exit in paventum, et ita oμoloréλevrov faceret: vide ta

422

men ii. 398. Recepit illud Mitscherlichius.

415. In juvenes, h. e. comites Pici, veniunt, eos superveniunt, comites in ea monstra mutantur. Imago, for

ma.

416. Premit sol loca ea, ad quæ accedit; vide ad ix. 286. Tartessia, Hispanica occidentalia: Tartessus, urbs Hispaniæ inter duo Bætis ostia; vid. Bochart. Geograph. S. lib. i. cap. 34. Sed quum MSS. h. 1. varient, Heinsius eorum ductu suadet vel Tarpessia, vel Carteia, quo utroque nomine Tartessus nonnullis dicta, aut denique Carpesia, quia Carpesii etiam Hispaniæ populi ap. Liv. xxvi. 26. Oculis animoque expectare dictum, ut oculis animoque quærere alibi. Lumina, faces.

426

Sex illam noctes, totidem redeuntia solis
Lumina viderunt inopem somnique cibique,
Per juga, per valles, qua fors ducebat, euntem.
Ultimus aspexit fessam luctuque viaque
Thybris, et in gelida ponentem corpora ripa.
Illic cum lacrimis ipso modulata dolore
Verba, sono tenui morens, fundebat; ut olim
Carmina jam moriens canit exequialia cycnus. 430
Luctibus extremum tenues liquefacta medullas
Tabuit; inque leves paulatim evanuit auras.
Fama tamen signata loco est; quem rite Canentem
Nomine de Nymphæ veteres dixere Camenæ.
Talia multa mihi longum narrata per annum, 435
Visaque sunt resides, et desuetudine tardi
Rursus inire fretum, rursus dare vela jubemur;
Ancipitesque vias, et iter Titania vastum
Dixerat, et sævi restare pericula ponti.

Pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhæsi. 440
IV. Finîerat Macareus; urnaque Æneïa nutrix

423. Sex illam noctes, etc.] Confer v. 440 sqq; x. 73.

428. Ipso modulata dolore.] In his verbis non erat cur hærerent Heins. et Burmann. Cantu excellens uxor nunc quoque modulatam edebat querelam; dolor enim dabat modos. Erequialia, funebria, novum vocabul. Olim, fere, in similitudinibus ponitur. De cantu cycnorum vide ad ii. 253.

431. Luctibus extremum.] Sic vii. 380. flendo delicuit; v. 427. lacrimis absumitur. Tenues, molles. Plurimi MSS. teneras, ut et alibi. In auras evanuit, in auras resoluta evanuit. Fama signata est, servata est, hæsit. Nomen Canentis loco inditum signi instar fuit, quo servata est rei ibi gestæ memoria. Similiter fere Virgil. vii. 3.

ossa nomen signant. Dixere Camene. Vulgo (et in Regiis codicibus) dixere coloni. A Camenis antiquitus illa loca habitata; xv. 482. Erant mulieres vaticinantes, forte et vaticinia sua versibus composita edentes; post cum Musis confusæ vide Heynii Exc. v. ad ÆÆneid. vii.

435. Tulia multa mihi, etc.] Heinsius metuit, ne hæc interpolata sint.

440. Nactusque hoc litus.] Ulysses, relicto promontorio Circæo, quum oram Italiæ legens fretum Siculum peteret, Caietam præteriit, ubi Macareus mansit.

441-511. Diomedes Venulo auxilia imploranti narrat, se multa Ilio exciso perpessum, tandem etiam socios amisisse in aves mutatos. Fabula a multis

Condita marmorea, tumulo breve carmen habebat:
HIC ME CAIETEN NOTE PIETATIS ALUMNUS
ARGOLICO EREPTAM QUO DEBUIT IGNE CREMA-
Solvitur herboso religatus ab aggere funis, [VIT.
Et procul insidias, infamatæque relinquunt
Tecta Deæ, lucosque petunt, ubi nubilus umbra
In mare cum flava prorumpit Thybris arena:
Faunigenæque domo potitur nataque Latini, 449
Non sine Marte tamen: bellum cum gente feroci
Suscipitur; pactaque furit pro conjuge Turnus.

455

Concurrit Latio Tyrrhenia tota; diuque
Ardua sollicitis victoria quæritur armis.
Auget uterque suas externò robore vires:
Et multi Rutulos, multi Trojana tuentur
Castra: neque Æneas Evandri ad limina frustra,
At Venulus magnam profugi Diomedis ad urbem
Venerat: ille quidem sub Iapyge maxima Dauno
Moenia condiderat, dotaliaque arva tenebat.
Sed Venulus Turni postquam mandata peregit,
Auxiliumque petit, vires Ætolius heros
Excusat; nec se soceri committere pugnæ
Velle sui populos, nec, quos e gente suorum
Armet, habere viros: Neve hæc commenta putetis,

455. Rutulos adjuvabant Mezentius Etruscorum rex cum filio Lauso, Aventinus Herculis filius, Catillus et Coras, Tiburtini, Camilla e Volscorum gente, et alii; vide Virgilium, vii. 647. ad fin.

456. Evander, ex Arcadia profugus, Fauno regnante in Italiam venerat, et in Palatino monte Pallanteum oppidum condiderat; Dionys. Halicarn. i. 31; Justin. xliii. 1. Ab eo non benigne modo excipitur Æneas, sed quadringentorum etiam equitum subsidio adjuvatur, quibus præerat Pallas, unicus Evandri filius; Virgil. viii. 514 sqq.

457. Diomedes, Ilio exciso, post multos errores in Apuliam profugus venisse tradebatur, Dauni regis filia in matrimonium ducta, dotalia arva, partem agri dotis loco, tenuisse, in iisque urbem condidisse, cui ab Argis Peloponnesi, quorum antiquum nomen "Aруоs iππov, hoc ipsum nomen imposuerit, quod postea in Argyrippam contractum sit; Strabo, vi. p. 434. Ad eum igitur, quum Græcis Teucrisque invisus esset, Venulus orator mittitur a Turno, cui et ipsi Græca origo tribuitur. Magna urbs, quia me

461

tropolis Dauniæ: mox marima mœnia, et Virg. xi. 216. magna Diomedis ab urbe. Si frustra non reponatur, præstabit rò profugi, quod suadent, quæ infra, ver. 476. et sqq. memorantur. Iapyx pro lapygius etiam Virg. ver. 247. et Horat. I. Od. iii; Iapygiæ autem nomen etiam ad Apuliam pertinuit; Appulus Daunus est apud Horatium, IV. Od. xiv. 26.

460. Sed Venulus Turni, etc.] De hac legatione conf. Virgil. xi. 226 sqq. quem Noster expressit. Diomedes Etolus quidem fuit, sed ducta Adrasti filia Ægialea, in regno Argivorum successerat, et inde profectus erat ad Trojam. Vires excusat, excusat se, quod vires, copias auxiliares, mittere nequeat Turno.

464. Neve hæc commenta, etc.] Sensus hujus orationis: satis malorum nos Græci post Ilium excisum perpessi sumus; nolo amplius cum Teucris Venerisque filio pugnare. Admonitus de iis, quæ cum ingrato sensu in animum redeunt, ut ix. 324. Perpetiar memo. rare, impetrabo a me, ut memorem. Signa parentheseos, quibus ver. 465. inclusus erat, sustuli. Ordo verborum: