• Antequam Mundi partes erant diftri

butæ & de

Chaos, & Mundi creatio. FA B. I.

Nte mare & terras,& quod tegit omnia cœlu.
e Vnus erat toto natura vultus in orbe,

AN

Quem dixere Chaos; rudis indigeftaque moles: fignata, Co- Nec quicquam, nifi pondus iners, congeftaque eodem Jum expan- Non bene junctarum difcordia femina rerum.

fum, fidera

fa; tellus fc.

(fubfidente adscentrum quafi ávrov graviori Tis Bans fæ

emerfa, ele-Nullus adhuc mundo prabebat lumina Titan, ΙΟ
menta difcla- Nec nova crefcendo reparabat cornua Phabe,
Nec circumfufo pendebat in aëre tellus,
Ponderibus librata fuis: nec brachia longo
Margine terrarum porrexerat Amphitrite.
Quaque erat & tellus, illic & pontus, & aër. 15
f Sic erat inftabilis tellus, innabilis unda,
Lucis egens aer: nulli fua forma manebat.
Obftabatque aliis aliud quia corpore in uno
Frigida pugnabant calidis, humentia ficcis,
latuerunt re- Mollia cum duris, fine pondere habentia pondus. 20
inerti mole Hanc & Deus, & melior litem natura diremit.
Nam cælo terras, & terris abfcidit undas,
Confufa, quam Et liquidum fpiffo fecrevit ab aere cœlum.

ce) in medio preffa & ισόρροπο ; fuf. penfa diffufa, &c.

, aqua

rum feinina

promifcue

Chaos

poëtæ, pri

riam indigi

i

25

Qua poftquam evolvit, cacoque exemith acervo, mam mate Diffociata locis concordi pace ligavit. fophi. Vnaque Emicuit, fummaque locum fibi legit in arce. tarunt philo-nea convexi vis & fine pondere cali Proximus est aer illi levitate, locoque. fidera, terra, Denfior his tellus, elementaque grandia traxit, fter 2. de Et preffa est gravitate fui. Circumfluus humor 30

erat facies,

fretum, no

Arte.

begvós Tryam Tv pogovia. Euripid. Menalippa. Atque hinc Incem fore auguror iis quæ fequ. Quaque erat & tellus, &c. Litatum fimul Scaligeri capituncula; Qui, inquit, poterant effe fi non erant? Repudium denique & Buncium miffum lectioni Porphyrionis ad 4.Oden.3. lib. Horat. Quaque fuit tellus; illic & pontus, ut aer. Quaque pro quaquaverfum, ut pro ubi expofito. f Hinc elementa,nondum formas fuas, nondum loca propria, nec qualitates naturales nata, impediebantur à fe invicem, ne proprias exererent actiones ac munera. g Deus emendatæ jam rerum naturæ author, Natura naturans, Mens Mundi, univerfi zemτs, xτishs, #λás, creator, conditor, diribitor, & formator, Ille opifex rerum, mundi melioris origo. infra V.79. qui numero, menfura, pondere difpofuit omnia; elementa fingula propria donavit fede, peculio fuo dotavit. Sed videndus Philo egi xoμmolins, & Ambrofii Hexaemeron, & Pifida xooμspyla. h Mole contufa, Chao. ¿ Tria rerum principia ftatuit Hefiodus in Theogonia, Chaos, Terrain, Amorem. Empedocles elementa quatuor, & facultates duas, Amicitiam & Litem. Verum de his placitis, ut & elementorum qualitatibus, videndus naturæ promicondus Ariftoteles, & Philofophi alii: nec nou Laërtius, atque Plutarchus de Placitis Philofophorum. k Proxime coelum.

1 Vltima poffedit, folidumque coercuit orbem.

Extima terræ naturali quidem fede & ratione occupat aqua: quo tamen extaret terra in hofpitium & ufum auimantium, juffa eft recedere in cavitates quafdam,maria, fontium domos, flumina, lacus.

Hominis creatio. F A B. 2.

Ic ubi difpofitam, quifquis fuit ille deorum,

Principio terram, ne non aqualis ab omni
Parte foret, magni fpeciem glomeravit in orbis. 35
Tum freta diffudit, rapidifque tumefcere ventis
Iuffit, & ambita circumdare littora terra.
Addidit & fontes, & ftagna immenfa, lacufque,
Fluminaque obliquis cinxit declivia ripis:

n

Qua diverfa locis partim farbentur ab ipfa;

In mare perveniunt partim, campoque recepta
Liberioris aqua, P pro ripis littora pulsant:
Iuffit & extendi campos, fubfidere valles,
Fronde tegi fylvas, lapidofos furgere montes."

40

m Mare cum

terra confti-
tuunt unum

globum.
2 Nilus, Eu-

phrates, Alphens, alii fl. abforbentur quidem à ter ra; fed rurfus emergunt. videtur autem

poëta inquere A. quofdam,

qui non

emergunt,neque defe

runtur in mare alveis

• Æquore. Sic infra v. 315. latus liquidarum campus aqua

re fe exone

9 Vtque dua dextra cœlum, totidemque finiftra 45 apertis.
Parte fecant Zone, quinta eft ardentior illis:
Sic onus inclufum numero diftinxit eodem
Cura Dei, totidemque plaga tellure premuntur.
Quarum que media eft, non eft habitabilis aftu;
Nix tegit alta duas: totidem inter utramq, locavit,
Temperiemque dedit, mifta cum frigore flamma. 5
Imminet his aer, qui quanto eft pondere terra,
Pondere aqua levior; tanto eft onerofior igne.
Illic & nebulas, illic confiftere nubes
Iuffit, & humanas motura tonitrua mentes,
Et cum fulminibus facientes frigora ventos.
His quoque non paßim mundi fabricator habendum
Aera permifit. Vix nunc obfiftitur illis,

55

rum.p In ma rant. Ripa enim proprie Aluminú funt, litora maris. 9 Dividunt coelum Aftro. nomi fecuudum latitudi

nem in quia

que Zonas: mediam inter

Tropicos Torridam vocant; duas extremas, Polis fubje&tas, hanc ad polum Articum Dextram, illam ad Antarcticum Siniftram. Inter has & Torridam alterutrinque Temperatam ftatuunt. Cui divifioni & Terram fubjacentem refpondere volunt.Mediam propter folis ardores antiqui credebant inhabitabilem, ut & duas extremas propter frigus. Vide Io.de facro Bofco, ad eum Clavium & alios.ad fomu. Scip.Macrobium. Tufc.quæft.1.lib.& quæ nos ad Georg..Virg. Iacobus à Cruce legit facientes fulgura ventos, motus iis verfibus qui habentur 1.3. Quis nimbos immixtaque fulgura ventis Addidit, & tonitrus, & inevitabile fulmen, pro fatuo & infulfo fenfu damnans lectionem vulgarem, nec quæ majeftati divini operis refpondeat, quæ tamen retineri poteft,cum ex fulminibus fulgura poffint intelligi, & frigus vento excitari.

A 4

(Cum

Ventorum, qui Aurora & Aftræi gigantis filii.

Hef. Theog. * Ventos

tantum prin

cipales à quatuor mun

di cardinibus defignat Nofter. de cæteris vide Phyficos, Meteo

rologos, nec non A. Gell.

a.lib. cap.22. Noti funt illi verfus Manilii. I. 1. Alper ab axe ruit Boreas, fugit Eurus ab ortu, Au fter habet medium folem, Zephyrufque

cadentem.

Adi Senecam

I. s. Nat.
Quæft.6.c.
ifta citantem.
и Arabiæ
regionem.
h. Earraab.
* Αμαξαν
Ελικήν, ur-
fam majo-
rem.A. Gell.
a. lib. 21. c.
Meridiona-

Cum fua quifque regat diverfo flamina tractu) Quin lanient mundum : Tanta est difcordia fra

trum.

60

Eurus ad Auroram," Nabathaag, regna recessit,
Perfidaque,& radiis juga fubdita matutinis.
Vefper, & occiduo qua litora fole tepefcunt,
Proxima funt Zephyro: Scythiam, & feptemtriones
Horrifer invafit Boreas : Y contraria tellus 65
Nubibus affiduis, pluvioque madefcit ab Austro :
Hac fuper impofuit liquidum & gravitate carentem
Athera, nec quicquam terrena facis habentem.
Vix ita limitibus difcreverat omnia certis :
Cum, que preffa diu maffa latuere fub ipfa,
Sidera ceperunt toto effervefcere cœlo.
Neu reg foret ulla fuis animalibus orba:

*

70.

75

80

Aftra tenent cæleftea folum, formague Deorum;
Cefferunt nitidis habitanda pifcibus unda;
Terra feras cepit, volucres agitabilis aër.
Sanctius his animal, mentisque capacius alta
Deerat adhuc, & quod dominari in catera poffet.
Natus homo eft: five hunc à divino femine fecit
Ille opifex rerum, mundi e melioris origo :
Sive recens tellus, feductaque nuper ab alto
Ethere, fcognati retinebat femina cali:
Quam & fatus Iapeto miftam fluvialibus undis
Finxit in effigiem moderantum cuncta Deorum.
Pronaque cum aspectent animalia catera terram,
Os homini fublime dedit, cœlumque videre 85
Lußit, & erectos ad fidera tollere vultus.
Sic, modo que fuerat rudis & fine imagine tellus,
Induit ignotas hominum converfa figuras.

h

Jis, Antartica, Septentrionali opponta. Platonicos fequitur, qui aftra & Deos in ordinem animalium retulerunt. Sic Mss. omues, pro quo interlinearis furrepfit lectio, fulgefcere. a Fundamentum ei cui fubjacet, To Univ. fic mare navibus folam, terra viris &c. Serv. ad 7 Aneid. ubi menfæ vel quadræ dicuntur à Virgilio Cercale folum. b Iu jus & poffeffionem, quafi in divifione obtigerunt. c In creatione ultimus, qui ia dominio fummus. d Hoc ex Academ. & Stoa, quibus anima humana eft fcintilla coeleftis, & divinæ particula auræ. e Digefti jam & exornati. f Cui admixtum nuper fuerat in confufa maffa, Chao. g Prometheus, quem cur poëtæ finxerint av‡pazonov, vide Coelium Rhodigin. lib. 7.cap.19. h Vide Cic. 2. de Natura Deorum, & de Leg. Seneca 94. Epift. Apul. 1. apol. La&ant, lib. 4. cap. 10.

Qua

Quatuor mundi ætates. F A B. 3.

Vrea prima fata eft atas, qua, vindice nullo,

i Fabule hujus originem acceptam relatam voluot

Aspente fua fine lege fidem rectuma colebat. 90 baby it

95

à quibus forte inaudierant Græci quædam de ftatua per fomnum ob

lata Nabuchodonofori, cui caput aureum, humeri argen

Pana metufque aberant; nec vincla k minantia fixo non Hebræis,
Are ligabantur: nec fupplex turba timebat
Iudicis ora fui; fed erant fine judice tuti.
Nondum cafa fuis, peregrinum ut viferet orbem,
Montibus, in liquidas pinus defcenderat undas:
Nullaque mortales prater fua litora norant.
Nondum pracipites cingebant oppida foffa ;
Non tuba directi, non aris cornua flexi,
Nen gales, non enfis erat: fine militis ufu
Mollia fecura peragebant otia gentes.
Ipfa quoque immunis, raftroque intacta, nec ullis
Saucia vomeribus, per fe dabat omnia tellus,
Contentique cibis nullo cogente creatis,
in Arbuteos fætus montanaque fraga legebant,
Cornaque, & in duris harentia mora rubetis,

Et

qua

deciderant patula Iovis arbore glandes. Ver erat aternum; placidique tepentibus auris Mulcebant Zephyri natos fine femine flores. Mox etiam fruges tellus inarata ferebat: • Nec renovatus ager gravidis canebat ariftis. Flumina jam lactis, jam flumina nectaris ibant: Flavaque de viridi ftillabant ilice mella.

tei,&c. quam

100

interpretatus

eft Daniel de

105

quatuor imperiis. Refert Hefiodus s ætates: à non pauca mutuatus eft nofter,

que

ut & ab Arato & Fabie Pictore. Quinam poëtæ in eo

dem argu mento luferint, vide Indicem noLeges vero æreis

ftrum Poëticum. k Interdicentia, poenam minitantia. tabulis incife clavis ferreis adfigebantur parietibus. Vbi malos mores affigi fuerat æquius: ut jocatur ille apud Plautum in Trinummo. Al. legunt, minacia collo Ara ligabantur. Alii, Nec vincla minantia fixo. Are legebantur Ο Καρπὸν δ ̓ ἔφερε ζείδωρ@· ἄρθρα Αυτομάτη πολλόν τε, καὶ ἄφθονον. Heliod. ργ. m Alii leg. Arboreos fazus. 15. lib. Pythagoras, & Virgil. 1. Georgic. 2 Quercu, Iovifacra, uti laurus.ipollini, Herculi populus,Marti fraxinus, fed Minerva olea, ut habet Avieni fab, Nec opus erat opera aut imperio agricolæ ad mellem opimam.

Quatuor anni tempora. F A B. 4.

Fabulam Saturni à Io

Poftquam, Saturnatenbrofa in Tartara millo, ve exa&ti & Sub love mundus erat,fubiitque argentea proles, in Tartara

* Auro deterior, fulvo pretiofior are: Juppiter antiqui contraxit tempora veris,

deturbati

IIS lege apud

Natalem Comitem lib.2.

c.2.La&antium 1.7.c.13. Macrob, 1.1.c.7. Xpuriq bura quùvívaníyxov OUTS vonua, Heliod.pya. Æterni illins, & perpetui fub Saturno in ætate aurea.

+ Temperie Perque hyemes, aftufque, & inaquales autumnos, & tempeftate Et breve ver, fpatiis exegit quatuor annum. do calore - u Tum primum ficcis aer fervoribus uftus

incertos, mo

gentes; atque

hinc morbi

quales avium.

vem nulli fu

125

tuantes, mo- Canduit; & ventis glacies aftricta pependit. 120 do frigore ri- Tum primum fubiere domos: domus antra fuerunt, Et denfi frutices, & Y juncta cortice virga. dos. Al. in a Semina tum primum longis Cerealia fulcis Lege 1.Ge- Obruta funt, preffique jugo gemuere juvenci. org. Virg.In- Tertia poft illam fucceßit ahenea proles, de; Anie lo- Savior ingeniis, & ad horrida promptior arma; bigebant arva Non fcelerata tamen. De duro eft ultima ferro. coloni, &c. Protinus erupit vena pejoris in avum Omne nefas; fugere pudor, verumque, fidefque fc. in modum In quorum fubiere locum fraudefque, dolique, 130 Infidiaque, & vis, & a amor fceleratus habendi. 22xlo su Vela dabat ventis, nec adhuc bene noverat illos, #1545, &c. Theogais. le- Navita, b quaque diu fteterant in montibus altis, ge & Iuvena- Fluctibus ignotis infultavere carina.

* Stiria.

y Al. vinita.

cratis.

lis Sat. fexta.

:

Credo pudicitia Communemque prius, ceu lumina folis & aura, 135 Saturno rege Cautus humum longo fignavit limite menfor.

d

140

moratam, &c. Nec tantum fegetes alimentaque debita dives Avaritia per fas & nefas, Pofcebatur humus; feditum eft in vifcera terra : per omne fce- Quafque recondiderat, Stygiifg, admoverat umbris, lus ferro ar- EFFODIVNTVR opes, irritamenta malorum. mata & veneno ad opes Iamque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum graffata. Prodierat: prodit bellum, à quod pugnat utroque, Tials us Thy Sanguineaque manu crepitantia concutit arma. ἀνέμοι ιν ἀλώComov, &c. Vivitur ex rapto: e non hofpes ab hofpite tutus, Anthol. a. as Non focer à genero: fratrum quoque gratia rara eft. Nas. Video, Imminet exitio vir conjugis, illa mariti: inquit Sen.7. 1.Benef.c.10. f Lurida terribiles mifcent & aconita noverca: ferrum ex iif-Filius ante diem patrios h inquirit in annos. prolatum, qui- Victa jacet pietas: virgo cade madentes bus argentum Vltima * cœleftûm terras Aftraa reliquit.

dem tenebris

& aurum,ne.

1

k

146

150

aut inftrumentü in cædes mutuas deeffet, aut precium. Lege & ipfius Epift.94.& Plin.præfat. Imus in vifcera ejus, &c. d Quis non audivit Philippi Macedonis arma victricia,&py upias aby xas. & afiaum auro onuftum: Græciam auro ejus non ferro fubactam e Οὐδὲ ξεν@ ξεινοδόχῳ, καὶ ἑταῖρ@· ἑταίρω, &c. Hef. ἔργο citantur hi noftri poëtæ verfus à Seneca 5.1 Benef. c.15. Affectu. [uven. 1. Sat. nigros efferre maritos, veneno fc. extintos. g Herbæ venenofæ genus, fpuma Cerberi.infr.1.7.h Confulturus Mathematicos, fuper diuturnitate vitæ patris fui.Nota Mathematicis gencfis tua:fed grave tardas expectare colos.Iuv.14. Sat. Αθανάτων με φῦλον ἴτον, προλιπόν τ', ἀνθρώπες Αιδὼς καὶ Νέμεις. Hefiod.py. k Aftræ filia: Hefiodo Iovis filia: cur virgo fiugatur, & graphicam Tuftitiæ imaginem vide apud A.Gell.l. 14. c.4. * Vide quæ ad v. 5oo. lib.8.

1

રે

Gigan