Lumen ad exiguum famulæ data pensa trahebant,
Inter quas tenui sic ait ipfa sono.
Mittenda eft domino ( nunc, nunc properate, puellæ)745
Quàm primùm noftrâ facta lacerna manu.
Quid tamen audiftis? nam plura audire foletis.
Quantum de bello dicitur effe fuper?
Poftmodo victa cades: melioribus, Ardea, reftas,
Improba, quæ noftros cogis abeffe viros.
Sint tantùm reduces : fed enim temerarius ille
Eft meus; & ftricto quolibet enfe ruit.
Mens abit, & morior, quoties pugnantis imago
Me fubit & gelidum pectora frigus habet.
Desinit in lacrymas: intentaque fila remittit,
In gremio vultum depofuitque fuum.
Hoc ipfum decuit: lacrymæ cecidere pudicæ
Et facies animo dignaque parque fuit.
Pone metum, venio, conjux ait. Illa revixit;
Deque viri collo dulce pependit onus.
Interea juvenis furiatos regius ignes
Concipit, & cæco raptus amore furit.
Forma placet, niveusque color, flavique capilli;
Quique aderat nullâ factus ab arte decor.
Verba placent, & vox; & quod corrumpere non eft: 765
Quóque minor fpes eft, hoc magis ille cupit.
Jam dederat cantum lucis prænuncius ales;
Cùm referunt juvenes in fua caftra pedem.
Carpitur attonitos abfentis imagine fenfus
Ille recordanti plura magisque placent.
Sic fedit: sic culta fuit: sic ftamina nevit ;
Neglectæ collo sic jacuere comæ.
Hos habuit vultus: hæc illi verba fuere ;
Hic decor, hæc facies, hic color oris erat.
Ut folet a magno fluctus languefcere flatu;
Sed tamen a vento, qui fuit ante, tumet ;
Sic, quamvis aberat placitæ præfentia formæ
Quem dederat præfens forma, manebat amor.
Ardet; & injufti ftimulis agitatus amoris
Comparat indigno vimque dolumque toro.
Exitus in dubio eft. Audebimus ultima, dixit.
Viderit, audentes Forsne Deusne juvet :
Cepimus audendo Gabios quoque. Talia fatus
Enfe latus cingit, tergaque pressit equi.
785 Accipit æratâ juvenem Collatia portâ ;
Condere jam vultus Sole parante fuos.
Hoftis, ut hofpes, init penetralia Collatina.
Comiter excipitur : fanguine junctus erat.
Quantum animis erroris ineft! parat,
infcia rerum,
Infelix epulas hoftibus illa fuis.
Functus erat dapibus: pofcunt fua tempora fomni.
Nox erat, & totâ lumina nulla domo.
Surgit, & auratum vaginâ liberat ensem ;
Et venit in thalamos, nupta pudica, tuos.
795 Utque torum pressit; Ferrum, Lucretia, mecum eft,
Natus, ait, regis, Tarquiniusque loquor.
Illa nihil: neque enim vocem viresque loquendi,
Aut aliquid toto pectore mentis habet.
Sed tremit, ut quondam ftabulis deprensa relictis,
Parva fub infefto cùm jacet agna lupo.
Quid faciat? pugnet? vincetur femina pugnâ.
Clamet at in dextra, qui necet, ensis adeft.
Effugiat positis urgetur pectora palmis,
Nunc primùm externâ pectora tacta manu.
805 Inftat amans hostis precibus, pretioque, minisque : Nec prece, nec pretio, nec movet ille minis. Nil agis eripiam, dixit, per crimina vitam; Falfus adulterii teftis adulter erit.
Interimam famulum, cum quo deprenfa ferêris.
Succubuit famæ victa puella metu.
Quid, victor, gaudes? hæc te victoria perdet.
Heu! quanto regnis nox ftetit una tuis!
Jamque erat orta dies: passis fedet illa capillis;
Ut folet ad nati mater itura rogum.
Grandævumque patrem fido cum conjuge caftris
Evocat: & positâ venit uterque morâ.
Utque vident habitum, quæ luctûs caufa requirunt,
Cui paret exfequias, quove sit icta malo.
Illa diu reticet, pudibundaque celat amictu
Ora: fluunt lacrymæ more perenris aquæ.
Hinc pater, hinc conjux lacrymas folantur, & orant
Indicet: & cæco Alentque paventque metu.
Ter conata loqui, ter deftitit: ausaque quartò,
Non oculos adeò fuftulit illa fuos.
Hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar, inquit, 825
Eloquar infelix dedecus ipfa meum.
Quæque poteft, narrat: reftabant ultima, flevit:
Et matronales erubuere genæ.
Dant veniam facto genitor conjuxque coacto.
Quam, dixit, veniam vos datis, ipfa nego.
Nec mora: celato figit sua pectora ferro;
Et cadit in patrios fanguinolenta pedes.
Tunc quoque jam moriens, ne non procumbat honestè, Refpicit hæc etiam cura cadentis erat.
Ecce fuper corpus, communia damna gementes, 835
Obliti decoris, virque paterque jacent.
Brutus adeft, tandemque animo fua nomina fallit:
Fixaque femanimi corpore tela rapit.
Stillantemque tenens generofo fanguine cultrum,
Edidit impavidos ore minante fonos;
Per tibi ego hunc juro fortem caftumque cruorem,
Perque tuos Manes, qui mihi numen erunt ;
Tarquinium pœnas profugâ cum ftirpe daturum.
Jam fatis eft virtus dissimulata diu.
Illa jacens ad verba oculos sine lumine movit ;
Vifaque concufsà dicta probare comà.
Fertur in exfequias animi matrona virilis ;
Et fecum lacrymas invidiamque trahit.
Vulnus inane patet: Brutus clamore Quirites
Concitat, & regis facta nefanda refert.
X-P12 Tagnum parere comen erat.
Ilaque se tem : es era severenta bant,
Camam som kaulas cerms madere taas.
Pernca penis bursaber longa maniplas
Lace mampiaris nomina mies habet.
Ergo animi incecies, & adhuc ratione carentes
Mensibus egerunt iutra minora decem.
Annus erat, decimum cum Luna repleverat orbem.
Hic noftris magno tunc in honore fuit.
Seu quia tot digiti, per quos numerare folemus ;
Seu quia bis quino femina menfe parit.
125 Seu quod adusque decem numero crefcente venitur ; Principium fpatiis fumitur inde novis.
Inde pares centum denos fecrevit in orbes
Romulus: haftatos inftituitque decem.
Et totidem princeps, totidem pilanus habebat 130 Corpora legitimo quique merebat equo..
Quin etiam partes totidem Titiensibus idem,
Quosque vocant Ramnes, Luceribusque dedit.
Affuetos igitur numeros fervavit in anno.
Hoc luget fpatio femina mæsta virum.
Neu dubites, primæ fuerint quin ante kalendæ
Martis; ad hæc animum signa referre potes.
Laurea Flaminibus, quæ toto perftitit anno,
Tollitur: & frondes funt in honore novæ.
Janua nunc regis positâ viret arbore Phoebi;
Ante tuas fit idem, Curia prifca, fores.
Vefta quoque ut folio niteat velata recenti,
Cedit ab Iliacis laurea cana focis.
Adde, quod arcanâ fieri novus ignis in æde
Dicitur; & vires flamma refecta capit.
Nec mihi parva fides, annos hinc îffe priores,
Anna, quod hoc coepta eft menfe Perenna coli.
Hinc etiam veteres initi memorantur honores
Ad fpatium belli, perfide Pœne, tui.
Denique quintus ab hoc fuerat Quintilis : & inde
Incipit, a numero nomina quisquis habet.
Primus, oliviferis Romam deductus ab arvis,
Pompilius menfes fensit abeffe duos.
Sive hoc a Samio doctus, qui poffe renafci
Nos putat; Egerià sive monente fuâ.
Sed tamen errabant etiamnum tempora, donec
Cæfaris in multis hæc quoque cura fuit.
Non hæc ille Deus, tantæque propaginis auctor,
Credidit officiis effe minora fuis ;
Promiffumque sibi voluit prænoscere cœlum ;
Nec Deus ignotas hofpes inire domos.
Ille moras Solis, quibus in fua signa rediret,
Traditur exactis difpofuiffe notis.
Is decies fenos tercentum & quinque diebus
Junxit, & e pleno tempore quarta die.
Hic anni modus eft: in luftrum accedere debet,
Quæ confumatur.partibus, una dies.
|