विदूषकः । मा एव्वं । णं अङ्गुलीचं एव्व णिदंसणं । श्रवम्मम्भाविदूषकः । मा एवं । ननु अङ्गुलीयकम् एव निदर्शनं । श्रवश्यम्भाविलो अचिन्तणिज्जो ममाश्रमो होदिति । विनो ऽचिन्तनीयः समागमो भवतीति । राजा ॥ अङ्गुलीयकं विलोक्य ॥ श्रये । इदं तावद् श्रसुलभस्थानवंशि शोचनीयं । तव सुचरितम् अङ्गुलीय नूनं प्रतनु ममेव विभाव्यते फलेन । अरुणनखमनोरमासु तस्याश च्युतमसि लब्धपदं यद् अङ्गुलीषु ॥ १४३ ॥ I have adopted eva and prapátah [in place of ete and prapátáh] from the Mackenzie, the former supported by Kátavema. Máyà, i.e., indra-jàlàdikriya: S Bhrama: one so affected imagines that to be present which does not really exist [asad api sikshàt-karoti : s., Ch.] Punyam, i.e., swakiyam sukritam: K. Tárat phalam eva, i.c., darsana-phalam eva: K. darsana-mátraphalam : Ch., ‘fruitful so far only as the sight of Sakuntalà : ' K. Klishtam [of. p. 201, 1.7]: the best explanation of this idea will be found in p. 80, 1. 6, with note 2, and in note 2 in this page. Asannivrittyai: compare Raghu-v., viii., 48, para-lokam asannivṛittaye gatási, 'thou art gone to the other world never to return.' Sankara thus explains the second half of the verse: As a man after ascending the peak of a mountain falls headlong, so my hopes after ascending to the sight of Sakuntalá are precipitated.' As to tata, see p. 175, note 1. Amara [ii., 3, 4] gives atata as a synonym of prapáta and bhrigu, each of these words signifying a precipice,' but there is no reason why atata should not be used as an epithet of prapáta, to denote a very precipitous declivity. The Bengálí MSS. read Kriptam nu távat phalam eva punyaih asannivṛittau tad [asannivṛityaitad] ativa manye manorathánám atata-prapátam. 1 'Is not the very ring a proof that there may be an unexpected meeting with that which must necessarily come?' Nanu is often the Latin nonne. ± ‘Verily, O ring, the merit-of-thy-good-works like mine is judged [proved] 2 Verse 113. PusarIrÁGná, in which each whole line is alike. See Verses 32, 37. सानुमती । जदू हत्थगदं भवं । मच॑ एव्व मोअणिज्जं भवे । सानुमतौ । यदि श्रन्यहस्तगतं भवेत् । सत्यम् एव शोचनीयं भवेत् । विदूषकः । भो । इअं णाम मुद्दा केण उद्देसेण तत्तहोदीप 1 विदूषकः । भोः । द्वयं नाम मुद्रा केन उद्देशेन् तत्रभवत्या इत्थमंमरगं पाबिदा । हस्तसंमर्ग प्रापिता । मानुमती । ममब को दूहले श्रावारिदो एमो । सानुमती । ममापि कौतूहलेन आकारित एषः । राजा । श्रूयतां । तदा स्वनगराय प्रस्थितं मां प्रिया सवाष्यम् श्राह । कियच्चिरेणार्यपुत्रः प्रतिपत्तिं दास्यतीति । विदूषकः । तदो तदो । विदूषकः । ततस् ततः । राजा । पश्चाद् इमां मुद्रां तदङ्गुलो निवेशयता मया प्रत्यभि हिता । । to be insignificant [slender] by the reward [result]; since after-gaining-astation on the charming-rosy-nailed fingers of that-lady thou hast fallen (from it).' The doctrine of laying up a store of merit by good deeds performed in the present and former births is an essential part of the Hindú creed : see the last verse, and compare p. 185, note 3. Aruna-nakha : see p. 125, nqte 3 at end. Arunā may imply rudy as the dawn :' see page 142, note 3. 1 । — By my curiosity also he (would be) incited (to tell the reason).' Kautahala = sraranotkanthá, 'desire of hearing :' $. Akárita = àhata, prerita: K. Compare tam vara-dánáya ákárayámása: Rámáyana, ii., 13, 2. Śankara reads rádita, made to speak,' in place of ákárita. The Bengali MSS. have ryápárita. , 2 Compare page 172, line 7, with note 2 in middle. तावत् प्रिये मदवरोधगृहप्रवेशं नेता जनस ्म तव समीपम् उपैष्यंतीति ॥ ९४४ ॥ तच्च दारुणात्मना मया मोहान नानुष्ठितं । सानुमती । रमणीश्रोक्तु अवही विहिणा विसंवादिदो । सानुमती । रमणीयः खलु अवधिर् विधिना विसंवादितः । विदूषकः । कहं धीवलकष्णिश्रस्म लोहिश्रमच्छम्म उदलभन्तले विदूषकः । कथं धीवर कल्पितस्य रोहित मत्स्यस्य उदराभ्यन्तरे श्रमि । राजा । शचीतीर्थं वन्दमानायाः सख्यास ते हस्ताद् गङ्गास्रोति परिभ्रष्टं । 1 Count [spell] hercon [i.c., on this ring] one by once ach day the letters of my name until thou reachest the end. So soon, O loved one, (as thou hast spelt the whole name) a messenger will come into thy presence who-will-conduct thee to the entrance of my private-apartments.' Námáksharam: compare p. 52,1.2. Gachchhasi : so reads the Taylor MS. and my own, supported by the Calcutta edition ; the others, gachchhati. Netà : the noun of agency has sometimes the sense of a future participle, and may govern the case of the verb. So vaktà vākyam, 'ono who is about to speak a speech : ' Draup., 32. Indeed the nom. case of this form of noun is never distinguishable from the 3d. pers. of the 1st. fut. 2 ± ‘Verily (this) charming period (of expectation) was by Destiny mado (to pass away) without-the-appointment-being-kept,' or 'Destiny caused that the delightful appointment-of-a-period (for the reunion of these lovers) should fail of being kept.' Visamvad is 'to fail in keeping a promise or agreement.' Cf. phale visamradati: Vikram., Act 2. * The Vidúshaka designedly uses the dialect of the fisherman: see page 220, line 1 and 3; page 216, note 2. Compare page 205, line 2-4, note 1. Vers0 144. VASANTA-TILAKÁ (variety of ŚAKKARi). See Verses 8, 27, 31, 43, 16, 64, 71, 80, 82, 83, 91, 93, 94, 95, 100, 101, 105, 108, 123, 124. विदूषकः । जुज्जइ । विदूषकः । युज्यते । मानुमती । श्रदो एव्व तबस्मिणीए मउन्दलाए अधम्मभीरुणो सानुमती । अत एव तपस्विन्याः शकुन्तलाया श्रधर्मभीरोर् दमस्म राएमिणो परिणए सन्देहो श्रामि । श्रहवा । ईदिसो अणुराअस्य राजर्षेः परिणये सन्देह श्रासीत् । श्रथवा । ईदृशो ऽनुराश्री अहिलाणं अबेक्खदि । कहं विश्व एदं । गो ऽभिज्ञानम अपेक्षते । कथम् द्रव एतत् । राजा । उपालस्ये तावद् इदम् अङ्गुलीयकं । विदूषकः ॥ श्रात्मगतं ॥ गहीदो फेण पन्था उम्मत्तश्राणं । राजा । अथवा । 1 कथं नु तं बन्धुरकोमलाङ्गुलिं करं विहायासि निमग्नम् अम्भसि । अचेतनं नाम गुणं न लचयेन् मयैव कस्माद् श्रवधीरिता प्रिया ॥ १४५ ॥ विदूषकः ॥ श्रात्मगतं ॥ कहं बुभुक्खाए खादिदंब्वोति । How (couldest) thou (allow thyself) to be immersed in the water, having abandoned that hand with (its) slender delicate fingers ? But (where is the wonder ? for ) an inanimate-object may well not distinguish excellence. How (was it that) even by me (my) beloved was rejected ?” Bandhura unnatánata, ‘undulating : ' Schol., Chézy : Athavà : see p. 30, note 1. = ramya, ‘beautiful :' Ch. 2 'Why am I to be devoured by hunger (while he is apostrophizing his ring)?” A very characteristic remark : see p. 59, note 1 in middle. Verse 145. VANŚASTHAVILA ( variety of JaGarí) See Verses 18, 22, 23, 67, 81, 111, 117. राजा । श्रकारणपरित्यक्ते । श्रनुशयतप्तहृदयस् तावद् अनुकम्प्यताम अयं जनः पुनर्दर्शनेन । ॥ प्रविश्य पटाक्षेपेण चिचफलकहस्ता ॥ चतुरिका । दूत्रं चित्तगदा भट्टिणी ॥ दूति चित्रफलकं दर्शयति ॥ चतुरिका । द्वयं चित्रगता भर्ची ॥ इति चिचफलकं दर्शयति ॥ । विदूषकः । माज व स्म । मजरावत्थाणदं मणिज्जो भावाणुप्पविदूषकः । साधु वयस्य । मधुरावस्थानदर्शनीयो भावानुप्रवेसो । खलदि विश्व मे दिट्ठी लिप्पदे मेसु । वेशः । खलति द्रव मे दृष्टिर् निम्नोन्नतप्रदेशेषु । सानुमती । अम्मो एमा रामिणो णिउदा । जाणे । मही अग्गमानुमती । श्रहो एषा राजर्षेर् निपुणता । जाने । सखी अग्र दो मे वदित्ति । तो मे वर्तत इति । राजा । यद् यत् साधु न चित्रे स्यात् क्रियते तत् तद् श्रन्यथा । तथापि तस्या लावण्यं रेखया किञ्चिद् श्रन्वितं ॥ १४६ ॥ 1 'The imitation of nature is charming by (reason of) the sweet position [disposition, arrangement, posture, attitude, of the figure or figures]. My sight stumbles as it were amidst the depressions and prominences;' i.e., The relief or appearance of projection and depression in the picture is so well. managed that my eye is deceived, and seems to follow the inequalities of surface. ± — Whatever is not well (executed) in the picture [whatever falls short of perfect beauty], all that is wrongly (pourtrayed ). Nevertheless her loveliness is in some measure possessed by the drawing,' i.e., The artist has to some extent made a likeness though very inferior to the original. Rekhá lekhana, ‘a sketch,' 'delineation :' K. The Bengálí have lekhayd. The Dictionary gives chitra-lekhd only. Verse 146. SLOKA OF ANUSHTUBH. See Verses 5, 6, 11, 12, 26, 47, 50, 51, 53, 73, 76 84, 87, 125, 127, 130. |